Role of Geomorphic Markers in Identifying Faulting: Example of Balıkgöl (Ağrı) Environmnet

Yıl 2020, Sayı: 5, 101 - 117, 15.10.2020

Yahya Öztürk

https://doi.org/10.46453/jader.771204

Cited By: 3

Öz

Aktif Fayların Tanımlanmasında Jeomorfik Belirteçlerin Rolü: Balıkgöl Fay Zonu Örneği

Öz

Aktif tektoniğin tanım ve yorumunda kullanılan araçlardan olan tektono-jeomorfik şekiller, topoğrafik peyzaj zenginliği sunmanın yanı sıra bölgesel tektonik süreçlerin aydınlatılması rolü de görebilmektedir. Bu şekiller, aktif fay zonlarında dislokasyonel hareketlerin topoğrafyaya yansımasına dair başlıca referans kaynakları arasındadır. Bu çalışma da Balıkgöl Fay Zonu tarafından denetlenen Balıkgöl ve yakın çevresindeki tektono-jeomorfik şekillere yönelik hazırlanmıştır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ağrı ve Iğdır illeri arasında yer alan Balıkgöl çevresinde, Balıkgölü Fayı’ndan dolayı birçok tektono-jeomorfik belirteç gelişmiştir. Ötelenmiş vadi, fay gölü, basınç sırtı, çizgisel uzamış sırt, sürgü sırtı, üçgen yüzey (façeta), asılı vadi, kesik başlı vadi, çek-ayır havza, fay dikliği, basamaklı dağ yamaçları, alüvyal fan, sıralı su kaynakları, kancalı vadi katılımları ve heyelanlar araştırma alanında görülen ve tektonizmaya ışık tutan başlıca yapılardır. Tüm bunların yanı sıra inceleme alanındaki tektonik süreçlere nicel olarak yaklaşma adına jeomorfometrik indisler uygulanmıştır. Drenaj havzası asimetrisi, havza şekli, transvers topoğrafik simetri, dağ önü kıvrımlılık gibi indislerle bölgedeki tektonik etki sayısal olarak doğrulanmaya çalışılmıştır. Neticede nitel ve nicel verilerden hareketle sahanın aktif bir tektonik alan olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tektonik Jeomorfoloji, Fay tektoniği, Balıkgöl

Kaynakça

• Arpat, E., Şaroğlu, F. & İz, H.E. (1977) 1976 Çaldıran Depremi, Yeryuvarı ve İnsan, 2 (1): 29-41.
• Berberiyan, M. (1976). Seismotectonic Map of Iran scale 1/2.500.000, Ed: M. Berberiyan, Countribution of The Seismotectonics of Iran (Part 3). Geology Survey Raport, Iran, 397-418.
• Bierman, P. R., & Montgomery, D. R. (2014) Key Concepts In Geomorphology. W. H. Freeman And Company Publishers.
• Bozkuş, C., Demir, M. & Bulut, K. (2010) Iğdır ve Yakın Çevresinin Depremselliği, Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kars Valiliği Yayınları.
• Bull, W B. (2007) Tectonic Geomorphology of Mountains: A New Approach to Paleoseismology. Blackwell Publıshıng.
• Burbank, D. W. & Anderson, R. S. (2012) Tectonic Geomorphology (2. Edition). USA: Wiley-Blackwell Publishing.
• Charloton, R. (2008) Fundamentals of Fluvial Geomorphology, Routledge Taylor & Francis Groups Published.
• Cürebal, İ. & Erginal, A. E. (2007) Mıhlı Çayı Havzası’nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (19): 126-135.
• Dar, R. A., Chandra, R. & Romshoo, S. A. (2013) Morphotectonic and Lithostratigraphic Analysis of Intermontane Karewa Basin of Kashmir Himalayas, India. Journal of Mountain Science, 10 (1): 1-15.
• El Hamdounı, R., Irıgaray, C., Fernandez, T., Chacon J., Keller, A. E. (2008) Assessment of Relative Active Tectonics, Southwest Border of Sierra Nevada (Southern Spain), Geomorphology, 96: 150-173.
• Emre, Ö., Duman, T.Y., Özalp, S. Elmacı, H. & Olgun, Ş. (2012) 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi Ağrı (NJ 38-1) Paftası, Seri No: 51. MTA Yayınları. Ankara.
• Ergen, A. & Sümengen, M. (2018) 1:100.000 ölçekli Ağrı İ50 Paftası, MTA Yayınları. Ankara
• Hoşgören, M. Y. (2004) Türkiye’nin Gölleri. Türk Coğrafya Dergisi, 29: 19-51.
• İzbırak, R. (2001) Türkiye 1. Öğretmen Kitapları Dizisi, MEB yayınları, Ankara.
• Keller, E. A. & Pinter, N. (2002) Active Tectonics; Earthquakes, Uplift and Landscape. Prentice Hall, New Jersey.
• Keller, E. A. & Rockwell, T. K. (1984) Tectonic Geomorphology, Quaterner Chronology and Paleoseismicity. Ed: J. E. & Fleisher, P. J., Development and Applications of Geomorphology, Springer, Berlın, 203-239.
• Malik, J. N. & Mohanty, C. (2006) Active Tectonic İnfluence On The Evolution of Drainage and Landscape: Geomorphic Signatures From Frontal and Hinterland Areas Along The Northwestern Himalaya, India. Journal Of Asian Earth Sciences, 29: 604-618.
• Mayer, L. (1986) Tectonic Geomorphology of Escarpments and Mountain Fronts. Ed: R. E. Wallace, Active Tectonics, Studies İn Geophysics, National Academy Press, Washington, 125-135.
• mta.yerbilimleri.gov.tr. adresinden 20 Mart 2020 tarihinde erişilmiştir.
• Owen, L. (2013) Tectonic Geomorphology: A Perspective. Ed: Lewis A. Owen, In Treatise on Geomorphology Tectonic Geomorphology, Academic Press, Elsevier, 3-12.
• Özdemir, H. (2011) Havza Morfometrisi ve Taşkınlar. Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, İstanbul, 457-474.
• Öztürk, B. & Erginal, A. E. (2008) Bayramdere Havzasında (Biga Yarımadası, Çanakkale) Havza Gelişiminin Morfometrik Analizler ve Jeomorfik İndislerle İncelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 50: 61-68.
• Öztürk, Y. & Zorer, H. (2020) Sinebel Yarma Vadisi ve Çevresinde (Pervari/Siirt) Tektono-Jeomorfolojik Şekiller, International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 41: 367-395.
• Pena, J. V. P., Azor, A., Azanon, J. M. & Keller, E. A. (2010) Active Tectonics İn The Sierra Nevada (Betic Cordillera, SE Spain): Insights From Geomorphic İndexes And Drainage Pattern Analysis. Geomorphology, 119: 74-87.
• Saraçoğlu, H. (1990) Bitki Örtüsü, Akarsular ve Göller. Öğretmen Kitapları Dizisi, MEB Yayınları, Ankara.
• Selçuk, A. S. & Düzgün, M. (2017) Başkale Fay Zonu’nun Tektonik Jeomorfolojisi, MTA Dergisi, 155: 33-47.
• Softa M., Emre T., Sözbilir H., Spencer, J. Q. G. & Turan, M. (2018) Geomorphic Evidence For Active Tectonic Deformation İn The Coastal Part of Eastern Black Sea, Eastern Pontides, Turkey. Geodinamica Acta, 30 (1): 249-264.
• Şaroğlu, F. & Güner, Y. (1981) Doğu Anadolu'nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Ögeler: Jeomorfoloji, Tektonik, Volkanizma İlişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24: 39-50.
• Şaroğlu, F. & Yılmaz, Y. (1986) Doğu Anadolu'da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 107: 73-94.
• Şaroğlu, F. (1986) Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
• Şengör, A. M. C. (1980) Türkiye Neotektoniğinin Esasları. TJK Yayınları. Ankara.
• Topal, S. (2019) Karacasu Fayı’nın (GB Türkiye) Göreceli Tektonik Aktivitesinin Jeomorfik İndislerle İncelenmesi, GÜFBED 9 (1): 37-48.
• Trifonov, V. G. & Kozhurin, A. I. (2010) Study of Active Faults: Theoretical and Applied İmplications. Geotectonic, 6 (44): 510-528.
• Tuncay, E. & Sümengen, M. (2018) 1:100.000 ölçekli Doğubayazıt İ51 Paftası, MTA Yayınları. Ankara.
• Turoğlu, H. (1997) İyidere Havzası’nın Hidrografik Özelliklerine Sayısal Yaklaşım, Türk Coğrafya Dergisi, 32: 355-364.
• Tüysüz, O. & Erturaç, K. (2005). Kuzey Anadolu Fayı’nın Devrez Çayı ile Soruk Çayı Arasındaki Kesiminin Özellikleri ve Fayın Morfolojik Gelişimdeki Etkileri. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 26-40.
• Yılmaz, Y. (2005). Doğu Anadolu’nun Genç Tektoniği ve Morfotektonik Gelişimi. Uluslararası Deprem Sempozyumu Bidiriler Kitabı. s. 97.