Silifke - Gülnar Platosunda (Orta Toroslar) Paleovadi Sistemlerinin Yüzey Karstlaşması Üzerine Etkisi

Yıl 2021, Sayı: 7, 48 - 60, 15.10.2021

Mesut Şimşek

https://doi.org/10.46453/jader.949862

Cited By: 3

Öz

Toros Dağları sahip olduğu litostratigrafik, tektonik ve iklimsel özelliklerinden dolayı yüksek oranda karstlaşmaya maruz kalarak kendine has karakteristik yer şekillerine sahip olmuştur. Mikro boyuttan makro boyuta kadar, yer üstü ve yer altı tüm karstik şekilleri barındıran Toroslar Dağları’nda çözünme dolinleri ve paleovadiler önce çıkan şekillerin başında gelmektedir ve bu iki şeklin gelişimi arasında yakın bir ilişki vardır. Bu çalışmada Silifke-Gülnar arasında kalan plato alanını şekillendiren fluviokarstik süreçler açıklanmıştır. Paleovadi ve dolinlerin alansal dağılış özellikleri hava fotoğrafları, uydu görüntüleri ve 1/25.000 ölçekli topografya haritaları temelinde incelenmiştir. Plato yüzeyindeki 330 km2’lik alan içerisinde toplamda 862 dolin haritalandırılmıştır. Maksimum dolin yoğunluğu Miyosen neritik kireçtaşları üzerinde 20 dolin/km2’ye kadar ulaşmaktadır. Büyük bölümü Göksu Nehri ve Sipahili Deresi’nin eski akaçlama sistemine ait olan yüksek düzlüklerde izole olarak korunmuş 1845 paleovadi segmenti tespit edilmiştir. Alandaki maksimum paleovadi yoğunluğu 1100 m/km2’ye kadar çıkmaktadır. Çalışma alanında paleovadi yoğunluğu ile dolin yoğunluğu aynı oranda artmaktadır. KB-GD ana orografik hattın aksine, karstik şekillerin baskın yönelimini, KD-GB yönünde, silsileyi dik kesen, eski bir drenaj ağı belirlemiştir. Bu durum karstlaşma deseni üzerinde stratigrafi ve tektonizma kadar flüviyal süreçlerin de etkili olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Paleovadi, Yüzey Karstlaşması, Orta Toros Dağları, Silifke-Gülnar Platosu.

Destekleyen Kurum

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

Proje Numarası

115Y580

Teşekkür

Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenmiştir (Proje numarası: 115Y580). Katkılarından dolayı TÜBİTAK’a teşekkür ederiz. Arazi çalışmalarına katkılarından dolayı Doç. Dr. Muhammed Zeynel Öztürk’e, Dr. Mustafa Utlu’ya, Doç. Dr. Mehmet Furkan Şener’e ve Saim Kılınç’a teşekkür ederim.

Effects of Paleovalley Networks on Development of Surface Karstification on the Silifke-Gülnar Plateau (Central Taurus)

Öz

Proje Numarası

115Y580

Kaynakça

• Alan, İ., Balcı, V. & Elibol, H. (2014) 1/100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritası Serisi, Silifke P 31-32 paftası. MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Ardos, M. (1969) Problèmes géomorphologiques du versant sud du Taurus central (Turquie méridionale). Méditerranée 10(3): 233–256.
• Atabey, E., Atabey, N., Hakyemez, A., İslamoğlu, Y., Sözeri, Ş., Özçelik, N.N., Saraç, G., Ünay, E. & Babayiğit, S. (2000) Mut-Karaman arası miyosen havzasının litostratigrafisi ve sedimantolojisi (Orta Toroslar). MTA Dergisi 122, 53-72.
• Atalay, İ. (1987) Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 9.
• Atalay, İ., (1973) Toros Dağlarında Karstlaşma ve Toprak Teşekkülü Üzerine Bazı Araştırmalar. Jeomorfoloji Dergisi, 5, 135-152.
• Aydın, S., Şimşek, M., Çetinkaya, G. & Öztürk, M.Z. (2019) Erinç Yağış Etkinlik İndisi’ne göre belirlenen Türkiye iklim bölgelerinin rejim karakteristikleri. 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı, 752-760, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bassant, P., Van Buchem, FSP., Strasser, A. & Görür, N. (2005) The stratigraphic architecture and evolution of the Burdigalian carbonate-siliciclastic sedimentary systems of the Mut Basin, Turkey. Sedimentary Geology 173: 187-232.
• Benac, C., Juračić, M., Matičec, D., Ružić, I. & Pikelj, K. (2013) Fluviokarst and Classical Karst: Examples from the Dinarics (Krk Island, Northern Adriatic, Croatia). Geomorphology 184: 64–73.
• Bener, M. (1965) Göksu Vadisi ve Çevresindeki Platolarda Karst, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Bočić, N., Pahernik, M. & Mihevc, A. (2015) Geomorphological significance of the palaeodrainage network on a karst plateau: The Una–Korana plateau, Dinaric karst, Croatia. Geomorphology 247: 55-65.
• Bögli, A. (1980) Karst Hydrology and Physical Speleology, Berlin: Springer-Verlag.
• Çiçek, İ. (2001) Mut ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2): 1-20.
• Day M (1976) The morphology and hydrology of some Jamaican karst depressions. Earth Surface Processes 1: 111-129.
• Day, M. (1983) Doline Morphology and Development in Barbados. Annals of the Association of American Geographers 73(2): 206–219.
• Denizman, C. (2003) Morphometric and spatial distribution parmeters of karstic depressions, Lower Suwannee River Basin, Florida. Journal of Cave and Karst Studies 65 (1): 29-35.
• Doğan, U. & Özel, S. (2005) Gypsum karst and its evolution east of Hafik (Sivas, Turkey): Geomorphology, v. 71, p. 373–388.
• Doğan, U. (1996) Polye ve fluvio-karstik depresyonlar (Seydişehir’in güneybatısından örnekler). Türkiye Coğrafyası Dergisi, 5, 229-246.
• Doğan, U. (2002) Çankırı Doğusunda Jips Karstlaşmasıyla Oluşan Sübsidans Dolinleri. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 22(1), 67-82.
• Doğan, U. (2002) Manavgat Nehri Havzasının Jeomorfolojik Evrimi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 22 (2): 51-65.
• Doğan, U. (2004) Dolin sınıflamasında yeni yaklaşımlar. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 24 (1): 249-269.
• Doğan, U., Koçyiğit, A. & Gökkaya, E. (2017) Development of the Kembos and Eynif Structural Poljes: Morphotectonic Evolution of the Upper Manavgat River Basin, Central Taurides, Turkey, Geomorphology, 278: 105-120.
• Doğan, U., Koçyiğit, A. & Yeşilyurt, S. (2019) The Relationship between Kestel Polje System and the Antalya Tufa Plateau: Their Morphotectonic Evolution in Isparta Angle, Antalya-Turkey, Geomorphology, 334: 112–125.
• Doğu, A.F., Çiçek, İ. & Gürgen, G. (1994) Orta Toroslarda (Seydişehir-Gülnar) Karstlaşma Tipleri. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 3, 129-139.
• Dreybrodt, W. & Gabrovšek, F. (2003) Basic processes and mechanisms governing the evolution of karst. Speleogenesis and Evolution of Karst Aquifers 1: 1-25.
• Erinç, S. (2010) Jeomorfoloji II (Güncelleştirenler A. Ertek, C. Güneysu), Der Yayınları, İstanbul.
• Erol, O. (2001) Geomorphological evolution of some karstic terrains in the southwestern Turkey. Present State and Future Trends of Karst Studies, 473-484.
• Ford, D.C. & Williams, P. (2007) Karst Hydrology and Geomorphology, John Wiley & Sons Ltd, London.
• Gedik, A., Birgili, Ş., Yılmaz, H. & Yoldaş, R. (1979) Mut-Ermenek-Silifke yöresinin jeolojisi ve petrol olanakları. Türkiye Jeoloji Bülteni 22, 7-26.
• Gönençgil, B. & Sarıgül, O. (2018) Peltier’e Göre Türkiye’nin Morfojenetik Bölgelerinin Belirlenmesi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 121-137, Ankara.
• Gunn, J., (2004) Valleys in Karst. J. Gunn (Ed.), Encyclopedia of Caves and Karst Science. London: Taylor & Francis Books, Inc.
• Güldalı, N. (1976) Akseki Polyesi, Toroslar'ın Karstik Bölgelerindeki Dağarası Ovalarının Oluşumu ve Gelişimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 19: 143-148.
• Güldalı, N. & Nazik, L. (1984) Tınaz Tepe Mağara Sistemi ve yakın çevresinin karstik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi 12: 107-114.
• Hoşgören, M. Y. (2010) Hidrografya’nın Ana Çizgileri I, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Košutnik, U. J. (2007) Questions of dry valleys in karst: Case study of Mali dol, Kras (Slovenia). Acta Carsologica 36: 425-431.
• Lutgens, F.K., Tarbuck, E. J. & Tasa, D. (2012) Essentials of Geology (Eleventh Edition), Pearson Prentice Hall.
• Monod, O., Kuzucuoglu, C. & Okay, A. (2006) A Miocene Palaeovalley network in the Western Taurus (Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences 15: 1-23.
• Nazik, L. & Tuncer, K. (2010) Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri, Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1: 7-19.
• Nazik, L. (2008) Mağaraların Araştırılma, Koruma ve Kullanım İlkeleri. MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi II, Ankara.
• Nazik, L., Poyraz, M. & Karabıyıkoğlu, M. (2019) Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In: Landscapes and Landforms of Turkey, (Ed) Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., Kazancı, N., Springer International Publishing, Switzerland.
• Öztürk, M. Z. (2020) Fluvio-karstic evolution of the Taşeli Plateau (Central Taurus, Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences 29, 733-746.
• Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G. & Aydın, S. (2017a). Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre Türkiye’nin iklim tipleri. Coğrafya Dergisi, 35: 17-27.
• Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M. & Şimşek, M. (2018b) Structural Controls on Distribution of Dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey), Geomorphology, 317: 107-116.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F. & Utlu, M. (2018a) GIS Based Analysis of Doline Density on Taurus Mountains, Turkey, Environmental Earth Sciences, 77: 536.
• Öztürk, M.Z., Şimşek, M., Utlu, M. & Şener, M.F. (2017b) Karstic Depressions on Bolkar Mountain Plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution Characteristics and Tectonic Effect on Orientation, Turkish Journal of Earth Sciences, 26: 302-313.
• Pahernik M (2012) Prostorna gustoća ponikava na području Republike Hrvatske (Spatial density of dolines in the Croatian Territory). Hrvatski Geografski Glasnik, 74(2), 5-26.
• Poyraz, M., Öztürk, M. Z. & Soykan, A. (2021) Sivas jips karstında dolin yoğunluğunun CBS tabanlı analizi, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (6): 67-80.
• Racano, S., Jara‐Muñoz, J., Cosentino, D. & Melnick, D. (2020) Variable Quaternary Uplift Along the Southern Margin of the Central Anatolian Plateau Inferred From Modeling Marine Terrace Sequences. Tectonics, 39 doi.org/10.1029/2019TC005921.
• Robertson, A.H.F. (2000) Mesozoic-Tertiary Tectonic-Sedimentary evolution of a South Tethyan Oceanic Basin and its margins in Southern Turkey. Geological Society, London, Special Publications 173: 97-138.
• Sauro, U. (2013) Landforms of Mountains Karst in the Middle Latitudes: Reflections, Trends and Research Problems. Acta Carsologica 42(1): 5-16.
• Schildgen, T., Yıldırım, C., Cosentino, D. & Strecker, M. (2014) Linking slab break-off, Hellenic trench retreat, and uplift of the Central and Eastern Anatolian plateaus. Earth-Science Reviews 128: 147-168.
• Schildgen, T.F., Cosentino, D., Bookhagen, B., Niedermann, S., Yıldırım, C., Echtler, H., Wittmann, H. & Strecker, M.R. (2012) Multi-phased uplift of the southern margin of the Central Anatolian plateau, Turkey: A record of tectonic and upper mantle processes. Earth and Planetary Science Letters 317-318, 85–95.
• Sür, A. (1994) Karstik Yerşekilleri ve Türkiye'den Örnekler, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3: 1-28.
• Şener, M.F. & Öztürk, M.Z. (2019) Relict drainage effects on distribution and morphometry of karst depressions: A case study from Central Taurus (Turkey). Journal of Cave and Karst Studies 81: 23-35.
• Şimşek, M., Doğan, U. & Öztürk, M. Z. (2020a) Polyelerin Sınıflandırılması ve Toroslardan Örnekler. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi 5,1-14.
• Şimşek, M., Öztürk, M.Z. & Turoğlu, H. (2019) Geyik Dağı Üzerindeki Dolin ve Uvalaların Morfotektonik Önemi, Türk Coğrafya Dergisi 72: 13-20.
• Şimşek, M., Utlu, M. & Öztürk, M. Z. (2020b) Gidengelmez Dağları’nın Yüzey Karstı Özellikleri (Orta Toroslar). Birinci S., Kaymaz, Ç.K., Kızılkan, Y. (Edt.), Coğrafi Perspektifle Dağ ve Dağlık Alanlar, Kriter Yayınevi, İstanbul.
• Telbisz, T. (2010) Morphology and GIS-Analysis of closed depressions in Sinjajevina Mts (Montenegro). Karst Development, 1, 1, 41-47.
• Temuçin, E. (1990) Aylık değişme oranlarına göre Türkiye’de yağış rejimi tipleri, Ege Coğrafya Dergisi 5, 160-183.
• Ulu, Ü. (2002) 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Adana Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Waltham, A.C., Simms, M.J., Farrant, A.D. & Goldie, H.S. (1997) Karst and Caves of Great Britain. Chapman & Hall, London.
• Williams, P. (1982) Karst landforms in New Zealand. In: Soons J, Selby MJ (editors). Landforms of New Zealand, 187-209.
• Williams, P. (2008) World Heritage Caves and Karst a Thematic Study. International Union for Conservation of Nature. Switzerland.