Aras Dağları'nın Buzul Jeomorfolojisi: Yeni Bir Buzullaşma Alanı Zor Dağı'ndan Jeomorfik Bulgular (Doğu Anadolu, Iğdır - Ağrı)

Yıl 2025, Sayı: 14, 1 - 30

Yahya Öztürk , Halil Zorer

https://doi.org/10.46453/jader.1572885

Öz

Doğu Anadolu Yüksek Platosu’nun doğusunda Küçük Kafkaslar’ın güneyinde bulunan Zor Dağı, Aras Dağları Volkanik Dağ Kuşağı dahilindeki en önemli stratovolkanik yükselimlerden biridir. Doğrultu atımlı fay sistemlerinin açılma çatlağı şeklinde karakter sergilemesiyle gelişen volkanizma, Zor Dağı yükseliminin morfojenezinden sorumlu temel yapısal süreçtir. Dağ, yükseltisi 3220 metreyi geçen iki zirveye sahiptir ve dağın iki krateri vardır. Bunların yanında Zor Dağı, kuzeyden Ararat güneyden ise Doğubeyazıt-Gürbulak havzalarını ayırmaktadır ve ayırdığı havzalar arasındaki konumundan dolayı batı sektörlü rüzgarlara cephe oluşturan bir morfografik uzanıma sahiptir. Dağa dair bu topoğrafik, jeomorfik ve morfografik özellikler dağın Geç Kuvaterner’de önemli buzullaşmalara sahne olmasını sağlamış ve bu çalışmayla dağlık alanın buzul jeomorfolojisi ilk defa ele alınmıştır. Özellikle K, KD ve D sektörlü yamaçlarda önemli buzullaşma alanları gelişen dağda toplamda yedi buzul vadisi ve yirmiiki sirk tespit edilmiş, buzul jeomorfolojisine dair bu yapıların çeşitli lokasyonlarında ise farklı jeomorfik dokuda morenler ve buzul çökelleri gözlemlenmiştir. Bölgesel atmosferik süreçlerin orografik zorlanmalarla yeniden şekillenmesi buzullaşmadan sorumlu ana parametrelerden birini oluştururken, krater morfolojisinin buzullaşma süreçleri üzerinde yönlendirici bir topoğrafik fenomen olduğu da görülmektedir. Yaklaşık olarak 27,21 km2 alan kaplayan buzullaşma alanında paleo-kalıcı kar sınırı 3 farklı metotla (AAR, AABR, MGE) hesaplanmış ve ortalama ~2538 m olarak belirlenmiştir. Bunun yanında buzul vadilerinde paleo buzul kalınlığı ~150 metreye kadar çıkarken, buzullaşmanın ~1900 metrelere kadar indiği tespit edilmiştir. Çalışmada buzul jeomorfolojisini ve yönlendiren süreçleri daha iyi yorumlama adına Arcmap Desktop 10.5 ve Saga 6.4.0. programları kullanılmış ve çeşitli haritalar (kırmızı rölyef, solar radyasyon değeri, topoğrafik açıklık indeksi, rüzgar etki indeksi, vadi derinlik oranı) üretilmiştir. Son Buzul Maksimumu’nda geliştiği düşünülen buzul jeomorfolojisine dair elde edilen tüm jeomorfik, kartoğrafik ve morfometrik veriler, Zor Dağı’nın Anadolu’da buzullaşmaya uğramış önemli volkanik yükselimlerden biri olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Aras Dağları, Zor Dağı, Buzul Jeomorfolojisi, Buzul Vadisi

Teşekkür

Bu çalışma, 1. yazarın 2. yazar danışmanlığında hazırlamakta olduğu doktora tezi çalışması bulgularından üretilmiştir. Yazarlar çalışmanın akademik kalitesine katkılar sunan anonim hakemlere, Doç. Dr. Volkan DEDE’ye ve Dr. Mutlu SEVEN’e teşekkür ederler.

Glacial Geomorphology of The Aras Mountains: Geomorphological Findings From A New Glaciation Area, Zor Mountain (Eastern Anatolia/Iğdır-Ağrı)

Öz

Zor Mountain, located in the south of the Lesser Caucasus in the east of the Eastern Anatolian High Plateau, is one of the most important stratovolcanic mount within the Aras Volcanic Mountain Belt. The mountain has two peaks with an elevation of over 3220 metres and two craters. In addition, Mount Zor separates the Ararat basins from the north and the Doğubeyazıt-Gürbulak basins from the south and due to its position between the basins it separates, it has a morphographic extension that forms a front to the westerly moist winds. These topographic, geomorphic and morphographic features of the mountain enabled the mountain to be the scene of important glaciations in the Late Quaternary and the glacial geomorphology of the mountainous area has been discussed for the first time in this study. A total of seven glacial valleys and twenty-two cirques were identified on the mountain where important glaciation areas developed especially on the N, NE and E sector slopes and moraine deposits with different geomorphic textures were observed in various locations of these structures related to glacial geomorphology. While the reshaping of regional atmospheric processes by orographic forcings constitutes one of the main structural parameters responsible for glaciation. It is also seen that crater morphology is a guiding topographic phenomenon on glaciation processes. In the glaciation area covering an area of approximately 27.21 km2, the paleo-equilibrium line was calculated by 3 different methods (AAR, AABR, MGE) and determined as ~2538 m on average. In addition, while the palaeo-glacier thickness in the glacial valleys was up to ~150 m, it was determined that the glaciation decreased to ~1900 m. In the study, Arcmap Desktop 10.5 and Saga 6.4.0. programmes were used to better interpret the glacial geomorphology and the processes driving it and various maps (red relief, solar radiation value, topographic openness index, wind effect index, valley depth ratio) were produced. All geomorphic, cartographic and morphometric data on the glacial geomorphology which is thought to have developed during the Last Glacial Maximum, show that Zor Mountain is one of the important volcanic elevations in Anatolia that has undergone glaciation.

Anahtar Kelimeler

Aras Mauntain, Zor Mountain, Glacial Geomorphology, Glacial Valley

Kaynakça

• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P. W., Vardar, M., Schlüchter, C. (2008). A case for a downwasting mountain glacier during Termination I, Verçenik valley, northeastern Turkey. Journal of Quaternary Science, 23 (3), 273-285. https://doi.org/10.1002/jqs.1144
• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P. W., Vardar, M., Schlüchter, C. (2007). Paleoglacial records from Kavron Valley, NE Turkey: field and cosmogenic exposure dating evidence. Quaternary International, 164-165, 170-183. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2006.12.020
• Akkan, E., Tuncel, M. (1993). Esence (Keşiş) Dağları’nda buzul şekiller. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Dergisi, 2, 225-239.
• Altınay, O. (2019). Karadağ’daki Sirklerin Morfometrik Özellikleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
• Arpat, E., Şaroğlu, F. İz, H. (1977). 1976 Çaldıran depremi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat, 29-41. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/dd7120ae51f270b_ek.pdf?dergi=YERYUVARI%20VE%20%DDNSAN
• Atalay, İ. (1983). Mescit Dağı’nın glasiyal morfolojisi. Ege Coğrafya Dergisi, 2, 129-138.
• Ataman, G., Buket, E. Çapan, U. S. (1975). Kuzey Anadolu Fay Zonu bir Paleo-Benioff Zonu olabilir mi? MTA Dergisi, 84, 112-118. https://dergipark.org.tr/en/pub/bulletinofmre/issue/3910/52123
• Avagyan, A., Sosson, M., Karakhanian A., Philip, H., Rebai, S., Rolland, Y., Melkonyan, R., Davtyan, V. (2010). Recent tectonic stress evolution in the Lesser Caucasus and adjacent regions. In: Sosson, M., Kaymakci, N., Stephenson, R. A., Bergerat, F. Starostenko, V. (Eds.). Sedimentary Basin Tectonics from the Black Sea and Caucasus to the Arabian Platform (393-408). Geological Society, London, Special Publications. https://doi.org/10.1144/SP340.17
• Azzoni, R. S., Zerboni, A., Pelfini, M., Garzonio, C. A., Cioni, R., Meraldi, E., Smiraglia, C., Diolaiuti, G. A. (2017). Geomorphology of Mount Ararat/Ağri Daği (Ağri Daği Milli Parki, Eastern Anatolia, Turkey). Journal of Maps, 13 (2), 182-190. https://doi.org/10.1080/17445647.2017.1279084
• Barr, I. D., Spagnolo, M. (2015). Glacial cirques as palaeoenvironmental indicators: Their potential and limitations. Earth-Science Reviews, 151, 48–78. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2015.10.004
• Basso, A., Bruno, E., Parise, M., Pepe, M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental Earth Sciences, 70 (6), 2545–2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Bayrakdar, C. (2018). Tekeli Dağı'nda (Tokat) Geç Pleyistosen buzullaşmalarının izleri. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (1), 13-25.
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z. Sarış, F. (2017b). Karadağ’da Pleyistosen buzullaşmaları, Batı Toroslar, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, 451-470. https://doi.org/10.25288/tjb.360610
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M. F., Canpolat, E. (2015). Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 24 (1), 56-71. https://doi.org/10.3906/yer-1403-7
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Keserci, F., Yasan, O. (2024). Kısır Dağı’nda Pleyistosen Buzullaşmaları, Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı (15-19 Nisan), Bildiri Özleri Kitabı, Ankara.
• Bayrakdar, C., Güneç Kıyak, N., Turoğlu, H., Öztürk, T. ve Canel, T. (2017a). Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) Pleistosen buzullaşmalarının jeomorfolojik özellikleri ve optik uyarmalı lüminesans (OSL) ile yaşlandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, (69), 27-37. https://doi.org/10.17211/tcd.318170
• Benn, D.I., Evans, D.J.A. (1998). Glaciers and Glaciation. Hodder Arnold.
• Bilgin, T. (1972). Munzur Dağları Doğu Kısmının Glasyal ve Periglasyal Morfolojisi. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Blumenthal, M. (1959). Ağrı Volkanı ve sedimanter çevresinin dağları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, XXIII/3-4.
• Canpolat, E. (2022). Bozburun Dağı (Antalya) buzullaşma alanlarının jeomorfolojik açıdan değerlendirilmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 9, 1-18. https://doi.org/10.46453/jader.1098786
• Conrad, O., Bechtel, B., Bock, M., Dietrich, H., Fischer, E., Gerlitz, L., Bohner, J. (2015). System for automated geoscientific analyses (Saga) V. 2.1.4. Geoscientific Model Development, 8(7), 1991-2007. https://doi.org/10.5194/gmd-8-1991-2015
• Çılğın, Z. (2013). Ovacık Ovası (Tunceli) ve Munzur Dağları’nın güneybatı aklanının jeomorfolojisinde buzullaşmaların etkisi. Kilis Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 103-121.
• Çılğın, Z. (2015). Dedegöl Dağı Kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi, (64), 19-38. https://doi.org/10.17211/tcd.55740
• Çılğın, Z. (2020). 3D surface modeling of Late Pleistocene Glaciers in the Munzur Mountains (Eastern Turkey) and its paleoclimatic implications. Turkish J. Earth Sci., 29, 714-732. https://doi.org/10.3906/yer-1905-18
• Çılğın, Z., Bayrakdar, C. (2017). Kızıldağ'da (Sivas) buzullaşma izleri. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 101-107. https://doi.org/10.17211/tcd.338314
• Çılğın, Z., Bayrakdar, C. (2018). Dedegöl Dağı’ndaki glasiyal sirklerin morfometrik özellikleri. Coğrafya Dergisi, 36, 27-48. https://doi.org/10.26650/JGEOG411356
• Çılğın, Z., Bayrakdar, C. (2020). Teke Yarımadası’ndaki (Güneybatı Anadolu) glasiyal sirklerin morfometrik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi (74), 107-121. https://doi.org/10.17211/tcd.729978
• Çılğın, Z., Bayrakdar, C., Keserci, F., Canpolat, E. (2023). Kovacık, Emerdin ve Dumanlı Dağları’ında (Batı Toroslar) Geç Pleyistosen buzullaşmaları. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 11, 137-159. https://doi.org/10.46453/jader.1348290
• Çılğın, Z., Bayrakdar, C., Keserci, F., Yasan, O. (2024). Bağırpaşa Dağı Geç Pleyistosen Buzullaşmaları, Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı (15-19 Nisan), Bildiri Özleri Kitabı, Ankara.
• Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H., Doğu, A. F. (2004). Glacial morphology of Eastern Black Sea Mountains (Turkey). Caucasian Geography Reviews, 4, 46-51.
• Çiner, A. (2003). Türkiye’nin güncel buzulları ve Geç Kuvaterner buzul çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46 (1), 55-78.
• Çiner, A., Sarıkaya, M. A. (2022). The Anatolian Peninsula, İçinde: M. Oliva et al. (eds.), Periglacial Landscapes of Europe, 115-135. https://doi.org/10.1007/978-3-031-14895-8_7
• Dede, V. (2009). Çadır Dağı’nın Buzul Jeomorfolojisi (Yalnızçam Dağları-Artvin). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fiziki Coğrafya Bilim Dalı, Van.
• Dede V., Çiçek İ., Uncu, L. (2015). Karçal Dağları’nda kaya buzulu oluşumları. Yerbilimleri, 36(2), 61–80. https://doi.org/10.17824/yrb.90910
• Dede, V. (2023). Karçal Dağları'nın Buzul Jeomorfolojisi ve 36Cl Kozmojenik Jeokronolojisi, Kriter Yayınları.
• Dede, V., (2017). Karçal Dağları’nın Buzul Jeomorfolojisi ve 36Cl Kozmojenik Jeokronolojisi (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı, Ankara.
• Dede, V., Çiçek, İ., Sarıkaya, M. A., Çiner, A., Uncu, L. (2017). First cosmogenic geochronology from the lesser Caucasus: late Pleistocene glaciation and rock glacier development in the Karçal Valley, NE Turkey. Quat. Sci. Rev. 164, https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2017.03.025
• Doğan, M. (2014). Sandıras Dağı’nda (Muğla) buzullaşma ve buzul şekilleri. Ege Coğrafya Dergisi, 20, 29-52.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G. (2000). Demirkapı Dağı ve Uzungöl çevresinin jeomorfolojisi. Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi Bildiri Özleri Kitabı, 66- 67.
• Doğu, A. F., Somuncu, M., Çiçek, İ., Tunçel, H., Gürgen, G. (1993). Kaçkar Dağı’nda buzul şekilleri, yaylalar ve turizm. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Dergisi, 2, 157- 183.
• Dönmez, Y. (1979). Umumi Kllimatoloji ve İklim Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayın No.2506, Coğrafya Enstitüsü Yayın No.102.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S. Elmacı, H., Olgun, S. & Şaroğlu, F. (2013). Active Fault Map of Turkey with an Explanatory Text 1: 1.250.000 scale. General Directorate of Mineral Research and Exploration, Special Publication Series, 30.
• Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji II (Güncelleştirilmiş 3. Baskı) (Güncelleştirenler: A.Ertek ve C.Güneysu). Der Yayınları.
• Evans, I. S., Çılğın, Z., Bayrakdar, C., Canpolat, E. (2021). The form, distribution and palaeoclimatic implications of cirques in southwest Turkey (Western Taurus). Geomorphology, 391, https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2021.107885
• Garcia-Ruiz, J. M., Gomez-Villar, A., Ortigosa, L., Marti-Bono, C. (2000). Morphometry of glacial cirques in the central Spanish Pyrenees. Geografiska Annaler, Series A: Physical Geography 82 (4), 433–442. https://doi.org/10.1111/j.0435-3676.2000.00132.x
• Gürbüz, A., Şaroğlu, F. (2019). Right-lateral strike-slip faulting and related basin formations in the Turkish–Iranian Plateau, Editor(s): Ali Farzipour Saein, Developments in Structural Geology and Tectonics, Elsevier, 3, 101-130. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-815048-1.00007-X
• Gürgen, G. (2009). Altıparmak Dağları kuzeydoğusunun glasyal morfolojisi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 311-331.
• Hughes, P. D., Gibbard, P. L., Woodward, J. C. (2007). Geological controls on Pleistocene glaciation and cirque form in Greece. Geomorphology, 88 (3), 242–253. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2006.11.008
• İzbırak, R. (1951). Cilo Dağı ve Hakkâri ile Van Gölü çevrelerinde coğrafya araştırmaları. Anıl Matbaası. Kahraman, N. (2015). Mescit Dağları’nda buzul izleri. The Journal of Academic Social Science Studies, 34, 41-51.
• Karakhanian, A., Djrbashian, R., Trifonov, V., Philie, H., Arakelion, S., Avagian, A. (2002). Holocene-historical volcanism and active faults as natural risk factors for Armenia and adjacent countries. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 113, 319-344. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(01)00264-5
• Karakhanian, A.S., Trifonov, V.G., Philip, H., Avagyan, A., Hessami, K., Jamali, F., Bayraktutan, M.S., Bagdassarian, H., Arakelian, S., Davtian, V., Adilkhanyan, A. (2004). Active faulting and natural hazards in Armenia, eastern Turkey and Northwestern Iran. Tectonophysics 380, 189–219. https://doi.org/10.1016/j.tecto.2003.09.020
• Karger, D. N., Nobis, M. P., Normand, S., Graham, C. H., Zimmermann, N. (2023). CHELSA-TraCE21k – High resolution (1 km) downscaled transient temperature and precipitation data since the Last Glacial Maximum. Climate of the Past. https://doi.org/10.5194/cp-2021-30
• Kaya, C., Öztürk, Y., Karataş, A., Sayın, H., Balcıoğlu, Y. E. (2024). Ağrı Dağı volkanik kütlesi’nde lahar oluşumları ve lahar duyarlılığının Cbs tabanlı analizi (Doğu Anadolu-Kuzeybatı İran). Geomatik, (yayım sürecinde). https://doi.org/10.29128/geomatik.1508315
• Keserci, F., Güngör, G., Bozdoğan, M., Canpolat, E., Çılğın, Z., Bayrakdar, C. (2023). Geyik Dağı güncel buzulları ve morfometrik özeliklleri. Türk Coğrafya Dergisi, (84), 199-217. https://doi.org/10.17211/tcd.1395806
• Kesici, Ö. (2022). Süphan Dağı’nın buzul morfolojisi. Çukurova Araştırmaları, 8 (2), 232-255. http://dx.doi.org/10.29228/cukar.62036
• Keskin, M. (2003). Magma generation by slab steepening and breakoff beneath a subduction-accretion complex: An alternative model for collision-related volcanism in Eastern Anatolia, Turkey. Geophysical Research Letter, 30 (24), 8046-8050. https://doi.org/10.1029/2003GL018019
• Keskin, M. (2007). Eastern Anatolia: A hot spot in a collision zone without a mantle plume. GSA, Special Paper, 430, 695-722. https://doi.org/10.1130/2007.2430(32)
• Koçyiǧit, A. (1985). Muratbaşı-Balabantaş (Horasan) arasında Çobandede Fay kuşağının jeotektonik özellikleri ve Horasan-Narman depremi yüzey kırıkları. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 2, 17-33.
• Köse, O., Sarıkaya, M. A., Çiner, A., Candaş, A. (2019). Late quaternary glaciations and cosmogenic 36Cl geochronology of Mt. Dedegöl, Taurus mountains, Turkey. J. Quat. Sci. 34 (1), 51-69. https://doi.org/10.1002/jqs.3080
• Kurter, A., (1991). Glaciers of Middle East and Africa-Glaciers of Turkey. In: Satellite Image Atlas of the World, R. S. Williams, J. G. Ferrigno (Eds.). USGS Professional Paper, 1386-G-l, 1-30. MGM: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Iğdır ve Doğubeyazıt Şubesi.
• Mutlu, S. (2023). Balık gölü fay zonu'nun paleosismolojik özellikleri ve segmentasyonu (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Nişancı, A. (1979). Iğdır Ovası ve yakın çevresinde uygulamalı iklim çalışmaları (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi). Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Erzurum.
• Oien, R., Rea, B., Spagnolo, M., Barr, I., Bingham, R. (2022). Tes¬ting the area–altitude balance ratio (AABR) and accumula¬tion–area ratio (AAR) methods of calculating glacier equilibrium-line altitudes. J. Glaciol., 68 (268), 357-368. https://doi.org/10.1017/jog.2021.100
• Okay, A. I., Zattin, M., Cavazza, W. (2010). Apatite fission-track data for the Miocene Arabia–Eurasia collision. Geology, 38, 35–38. https://doi.org/10.1130/G30234.1
• Onur, A. (1962). Türkiye'de Daîmi Kar Sınırı Hakkında. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 20, 1-2, 120-157.
• Oyan, E., Oyan, V., Özdemir, Y., Güleç, N. (2023). Origin and petrogenesis of magmatism in collision - related environments: evidence from the Melikler Volcanics on the Kars Plateau – Turkey in the Turkish-Iranian High Plateau. Journal of Petrology, 64, 1–26. https://doi.org/10.1093/petrology/egad018
• Öztürk, M. Z., Şimsek, M., Utlu, M. (2021). Anadolu’nun sirk gölleri. Türk Coğrafya Dergisi, 78, 49-60. https://doi.org/10.17211/tcd.998089.
• Öztürk, Y. (2020). Aktif fayların tanımlanmasında jeomorfik belirteçlerin rolü: Balıkgöl Fay Zonu örneği. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 101-117. https://doi.org/10.46453/jader.771204
• Öztürk, Y. (2023). Iğdır Ovası Çevresinin Sismik Kaynak Zonları ve Bazı Depremlerin Mekansal Sonuçları, İçinde: Aydın, T., Bayat, G., Alma, M.H. (Editörler). Doğal ve Beşerî Bilimler Açısından Iğdır 2. 1-28, Detay Yayıncılık. https://www.researchgate.net/publication/372588538_Igdir_Ovasi_Cevresinin_Sismik_Kaynak_Zonlari_ve_Bazi_Depremlerin_Mekansal_Sonuclari
• Öztürk, Y., Yulu, A., Turgay, O. (2023). Remote sensing supported analysis of the effect of wind erosion on local air pollution in arid regions: a case study from Iğdır province in eastern Türkiye. Environmental Systems Research, 12: 13, https://doi.org/10.1186/s40068-023-00294-8
• Pellitero, R., Rea, B. R., Spagnolo, M., Bakke, J., Hughes, P., Ivy-Ochs, S., Lukas, S., Ribolini, A. (2015). A GIS tool for automatic calculation of glacier equilibriumline altitudes. Comput. Geosci. 82, 55–62. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2015.05.005
• Pellitero, R., Rea, B. R., Spagnolo, M., Bakke, J., Ivy-Oche, S., Frew, C. R., Hughes, P. Ribolini, A., Lukas, S., Renssen, H. (2016). GlaRe, a GIS tool to reconstruct the 3D surface of paleoglaciers. Computers Geosciences, 94, 77–85. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2016.06.008
• Rea, B. R. (2009). Defining modern day Area-Altitude Balance Ratios (AABRs) and their use in glacier-climate reconstruc¬tions. Quaternary Science Reviews, 28, 237–248. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.10.011
• Sağlam Selçuk, A. (2022). Zilan Jeotermal Alanının (Erciş-Van) jeolojisi ve aktif tektonik özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27 (2), 416-435. https://doi.org/10.53433/yyufbed.1084633
• Sarıkaya, M. A. (2011). Türkiye’nin güncel buzulları. Türkiye Coğrafya Kurumu Yayınları, 527-544.
• Sarıkaya, M. A. (2012). Recession of the ice cap on Mount Agri (Ararat), Turkey, from 1976 to 2011 and its climatic significance. Journal of Asian Earth Sciences, 46, 190-194. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2011.12.009
• Sarıkaya, M. A., Çiner, A. (2015). Late Pleistocene glaciations and paleoclimate of Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 151, 107-127. https://doi.org/10.19111/bmre.35245
• Sarıkaya, M. A., Zreda, M., Çiner, A. (2009). Glaciations and paleoclimate of Mount Erciyes, central Turkey, since the Last Glacial Maximum, inferred from 36Cl cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 28 (23-24), 2326-2341. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2009.04.015
• Sarıkaya, M. A., Zreda, M., Çiner, A., Zweck, C. (2008). Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 27, 769-780. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.01.002
• Sarıkaya, M. A., Çiner, A., Zreda, M. (2003). Late Quaternary glacial deposits of the Erciyes Volcano. Yerbilimleri, 27, 59–74.
• Seven, M. (2024). Esence Dağları’nın (Erzincan) Buzul Jeomorfolojisi ve Jeokronolojisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı, Elâzığ.
• Şaroğlu, F. (1986). Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Fakültesi, İstanbul.
• Şaroğlu, F., Güner, Y. (1979). Tutak Diri Fayı, özellikleri ve Çaldıran Fayı ile ilişkisi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat, 11-14.
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu'da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 107, 73-94. https://dergi.mta.gov.tr/dosyalar/images/mtadergi/makaleler/tr/20150624104936_488_227e49c9.pdf
• Şengör, A. M. C., Özeren, S. Genç, T., Zor, E. (2003). East Anatolian high plateau as a mantle-supported, north-south shortened domal structure. Geophysıcal Research Letters, 30 (24), https://doi.org/10.1029/2003GL017858
• Taşoğlu, E., Öztürk, M. Z., Yazıcı, Ö. (2024). High Resolution Köppen-Geiger Climate Zones of Türkiye, International Journal of Climatology, 1-18, https://doi.org/10.1002/joc.8635
• Tonbul, S. (1997). Bingöl Dağı’nda buzul şekilleri. Türkiye Coğrafyası Dergisi, 6, 347-373.
• Tonbul, S., Ege, İ. (2002). Tahtalı Dağı’nda buzul şekilleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 7, 165.
• Trenhaile, A. S. (1976). Cirque Morphometry in the Canadian Cordillera. Annals of the Association of American Geographers, 66 (3), 451-462. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1976.tb01101.x
• Tuncay, E., Sümengen, M. (2018). 1:100.000 ölçekli Doğubayazıt İ51 Paftası, MTA Yayınları.
• Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi. Çantay Kitabevi. URL 1: mta.yerbilimleri.gov.tr
• Utlu, M., Ghasemlounia, R. (2021). Flood prioritization watersheds of the Aras River, based on geomorphometric properties: Case study Iğdır province. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (6), 21-40. https://doi.org/10.46453/jader.781152
• Yalçın, M. (2019). The impact of topographical parameters to the glaciation and glacial retreat on Mount Ağrı (Ararat). Environmental earth sciences, 78, 1-10. https://doi.org/10.1007/s12665-019-8374-1
• Yalçınlar, İ. (1951). Soğanlı-Kaçkar ve Mescid Dağı silsilelerinin glasyasyon şekilleri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2, 20-55.
• Yavaşlı, D. D., Tucker, C. J., Melocik, K. A. (2015). Change in the glacier extent in Turkey during the Landsat Era. Remote Sensing of Environment, 163, 32-41. https://doi.org/10.1016/j.rse.2015.03.002
• Yeşilyurt, S., Doğan, U., Akçar, N. (2018). Narlıca Vadisi’nde Geç Kuvaterner buzullaşma izleri, Kavuşşahap Dağları. Türk Coğrafya Dergisi, 70, 99–108. https://doi.org/10.17211/tcd.415232
• Yeşilyurt, S., ve Doğan, U. (2010). Munzur Dağları’nın buzul jeomorfolojisi: CBS ve uzaktan algılama yöntemleri ile bir değerlendirme, Tücaum Vi. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, 03-05 Kasım, 287-288.
• Yılmaz, E. (2021). Yüksek çözünürlüklü CCSM4 model verilerine göre Son Buzul Maksimumunda (SBM) Türkiye’nin holdridge ekolojik bölgeleri ve günümüz iklim şartlarıyla karşılaştırılması. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19 (2), 331-367. https://doi.org/10.33688/aucbd.880675
• Zahno, C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P. W., Schlüchter, C. (2009). Surface exposure dating of Late Pleistocene glaciations at the Dedegöl Mountains (Lake Beyşehir, SW Turkey). Journal of Quaternary Science, 24, 1016-1028. https://doi.org/10.1002/jqs.1280
• Zahno, C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P.W., Schlüchter, C. (2010). Chronology of Late Pleistocene glacier variations at the Uludağ Mountain, NW Turkey. Quaternary Science Reviews, 29 (9-10), 1173-1187. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2010.01.012