Havza ve Arazi Karakteristiklerinin Coğrafi Bilgi Sitemleri (CBS) Yardımıyla Değerlendirilmesi: Pazar Hemşin Deresi Havzası Örneği

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 252 - 260, 30.06.2021

Ali Erdem Özçelik , Turan Yuksek , Filiz Yüksek , Bülent Verep

https://doi.org/10.35229/jaes.913362

Öz

Doğal kaynaklar sürekli etkileşim halinde olan ekosistemlerdir. Bu ekosistemlerin planlanması bütünleşik havza planlanma ilkelerine göre yapılmalıdır. Ancak Rize il ölçeğindeki doğal kaynak planlama ve altyapı çalışmalarında bu hususun layıkıyla dikkate alındığı pek söylenemez. Bu çalışmanın amacı Pazar Hemşin havzası bazı havza karakteristikleri ile arazilerin yükselti kademeleri, eğim, bakı ve jeolojik yapıya göre dağılımlarının Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yardımıyla ortaya konulmasıdır. Araştırma sonucuna göre Pazar Hemşin havzasının drenaj alanı 21216 hektar ve ortalama eğimi % 30.97’dir. Yükselti kademelerine göre en geniş arazi varlığı 4153.35 hektar (%19.58) ile 901-1200 m yükseltiler arasında ve en az arazi varlığı 633.26 hektar (%2.98) ile 2100-2400 m yükseltileri arasında olduğu belirlenmiştir. Eğim ve bakı faktörlerine göre arazilerin % 63.14’ü gölgeli bakılar üzerinde ve % 36.86’sı güneşli bakılar üzerindedir. Eğime göre en geniş ziraat alanı % 38.35 ile % 11-20 eğim gurubunda yer almaktadır. Orman arazilerinin % 30.44’ü asidik kayaçlar, % 69.43’ü nötr kayaçlar ve % 0.13 ile alüvyon alanlar üzerindedir. Kayaç türlerine göre en geniş orman varlığı % 30.33 ile granit kayaçlar üzerindedir. Yerleşim yerlerinin % 44.55’i asidik kayaçlar, % 54.37’si nötr kayaçlar ve % 1.08’i ile alüviyon alanlar üzerindedir. Mevcut yerleşim yerlerinin % 63.99’u gölgeli bakılar üzerinde, % 36.01’i güneşli bakılar üzerindedir. Havza genelinde yerleşim yeri kullanımlarında gölgeli bakılar baskın durumdadır. Yerleşim alanları ile eğim gurupları arasında R² = 0,831 ve y = -2,1523x2 + 9,6437x + 15,559 şeklinde polinomvari bir ilişki belirlenmiştir. Yerleşim yerlerinin seçimi, yol ve alt yapı çalışmaları ile tarım arazilerinin kullanılmasında yukarıda ortaya konulan havza özelliklerinin dikkate alınması hem sorunlarınların çözümlenmesi hemde sürdürülebilir havza yönetimi için faydalı olabilir.

Anahtar Kelimeler

Bakı, Bütünleşik Havza Planlama, Coğrafi Bilgi Sistemleri, eğim, yükselti, jeolojik yapı

Kaynakça

• Anonim, (2017). https://www.munichre.com/en/risks/natural-disasters-losses-are-trending-upwards.html#-1624621007 (21 Aralık 2020).
• Akkaya Aslan, Ş.T., Gündoğdu, K. S. & Demir, A. O. (2004). Sayısal Yükseklik Modelinden Yararlanılarak Bazı Havza Karakteristiklerinin Belirlenmesi: Bursa Karacabey İnkaya Göleti Havzası Örneği. Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., 18(1), 167-180.
• Atasoy, A. & Özşahin, E. (2013). Yükseltiye Bağlı Olarak Nüfus Değişir mi? Hatay Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 92-108.
• Bağdatlı, C. & Öztürk, B. (2014). Havza Morfolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) Etkin Rolü. SAÜ Fen Bil. Der., 18(1), 11-19.
• Boyraz, Z. & Budak, E. (2017). Doğal Afetlerin Ayvalı (Darende / Malatya) Yerleşmesi Üzerindeki Etkileri. ZfWT, 9(3), 7-23.
• Çepel, N. (1978). Orman Ekolojisi. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 257, İstanbul, 534s.
• Dengiz, O. & Göl, C. (2008). Effects of Physiographic Factors and Some Soil Hydro-Physical Soil Properties On River Follow in Uludere Catchment. Water Observation and Information System For Decision Support, (BALWOIS), Ohrid. Republic of Macedonia, 47-48.
• Dindaroğlu, T., Özgül, M. & Canpolat, M. Y. (2012). Sayısal Yükseklik Modeli Kullanılarak Bazı Havza Karakteristiklerinin Saptanması ve Arazi Kullanımı. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi Özel Sayı, 197-205.
• Dutal, H. & Reis, M., (2020). Determining The Effects of Land Use on Soil Erodibility in The Mediterranean Highland Regions of Turkey: A Case Study of The Korsulu Stream Watershed. Environ Monit Assess,192, 1-15. Doi: 10.1007/s10661-020-8155-z
• Elibüyük, M. & Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55.
• Eroğlu, H., Çetin, S., Erkan, M. A., Çamalan, G., Güser, Y., Odabaşı, E., Soydam, M. (2019). 2019 Yılı Meteorolojik Afetler Değerlendirmesi, Tarım ve Orman Bakanlığı, Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara. https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/2019MeteorolojikAfetlerDegerlendirmesi.pdf. (Erişim: 14 Ocak, 2021).
• Esen, F. & Avcı, V. (2017). Tunceli İli'nde Topoğrafik Faktörlere Göre (Yükselti, Eğim, Bakı) yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 376-389. Doi.org/10.17719/jisr.2017.1774 Gedikli, B. (2018). Approaches to Climate Change in Spatial Planning and Design: International and Turkish Experiences. METU JFA 35(1), 89-109. Doi: 10.4305/METU.JFA.2018.1.9
• Göl, C., Ediş, S. & Yılmaz, H. (2017). Legal and Administrative Problems in Watershed Management in Turkey: Case of Tatlıçay Watershed. Environmental Engineering and Management Journal, 16(12), 2685-2698. Doi:10.30638/eemj.2017.279
• Göl, C. & Dengiz, O. (2007). Çankırı-Eldivan Karataşbağı Deresi Havza Arazi Kullanım-Arazi Örtüsündeki Değişim ve Toprak Özellikleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 86-97.
• Karagel, H. & Karagel, D.Ü. (2010). Devrek İlçesinde Yerleşmelerin Kuruluş Yeri Seçiminde Etkili Olan Coğrafi Faktörler. e-journal of New World Sciences Academy, 5(2), 4A0022, 76-97.
• Özhan, S. (2004). Havza Amenajmanı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 481, İstanbul 385s.
• Reis, M., Dutal, H., Abiz, B. & Bolat, N. (2016). Kahramanmaraş İli Göksun İlçesi’nde Arazi Kullanımında Meydana Gelen Zamansal Değişimin Uzaktan Algılama Teknikleri Ve Coğrafi Bilgi Sistemi İle Belirlenmesi. KSU Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(2), 35-41. Doi.org/10.17780/ksujes.91496
• Reis, M., Dutal, H., Bolat, N. & Savacı, G. (2017a). Soil Erosion Risk Assessment Using GIS and ICONA: A Case Study in Kahramanmaras, Turkey. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpasa University, 34(1), 64-75. Doi:10.13002/jafag4208
• Reis, M., Bolat, N., Dutal, H. & Abız, B. (2017b). Producing Erosion Risk Map Using Remote Sensing Techniques and RUSLE Method in Halfalı Stream Catchment of Kahramanmaras. Kastamonu Uni., Orman Fakültesi Dergisi, 17(1), 176-185.
• Reis, A. & Dindaroğlu, T. (2020). Havzalarda Bazı Hı̇drolojı̇k Karakterı̇stı̇klerı̇n Archdyro Yazılımı Kullanılarak Belı̇rlenmesı̇. Turkish Journal of Forest Science, 4(1), 146-159. Doi.org/10.32328/turkjforsci.706568
• Reis, A. & Dindaroğlu, T. (2018). Havza Ölçeğinde Bazı Ekohidrolojik Karakteristikler İle Arazi Kullanım İlişkilerinin Araştırılması: Bertiz Çayı Yağış Havzası Örneği. Turkish Journal of Forest Science 2(1), 68-82. Doi.org/10.32328/turkjforsci.413309
• Shen, G., & Hwang, S.N., (2019). Spatial–Temporal Snapshots of Global Natural Disaster Impacts Revealed From EM-DAT for 1900-2015, Geomatics, Natural Hazards and Risk, 10:1, 912-934. Doi: 10.1080/19475705.2018.1552630
• Şahin, K. & Kaya, M. (2011). Yerleşmeler Üzerinde Bakı Faktörünün Etkisi: Sinop Şehri Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(19), 379-387.
• Taş, E. (2016). Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Havza Karakteristiklerinin Belirlenmesi: Afyonkarahisar Çay deresi havzası. International Academic Research Congress, Antalya. Türkiye, 603-610.
• Yalçınlar, İ. (1967). Türkiye’de Bazı Şehirlerin Kuruluş ve Gelişmesinde Jeomorfolojik Temeller. İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 16, 53-66.
• Yazıcı, N., İnan, B. (2020). Determination of Temporal Change in Land Use by Geographical Information Systems: The case of Çandır Village of Turkey. Fresenius Environmental Bulletin, 29(05), 3579-3593.
• Yılmaz, H., Göl, C. & Ediş, S. (2011). The Importance of Watershed Characteristics in Integrated Watershed Management (A case of Gökdere Watershed, TURKEY). Fresenius Environmental Bulletin 20(12), 3126 - 3134.
• Yüksel, A., Demir, Y., Sürücü, A., Kolak, N. & Hopur, B. (2018). Flood Control Studies And Soil Protection Measures of the Han-El Ba’rur (Gök Deresi) Microcatchment on Tek Tek Mountains, Harran. 1. International GAP Agriculture & Livestock Congress, Şanlıurfa. Türkiye, 1035-1040.
• Yüksel, A., Gündogan, R. & Akay, A.E. (2008). Using The Remote Sensing and GIS Technology for Erosion Risk Mapping of Kartalkaya Dam Watershed in Kahramanmaras, Turkey. Sensors, 8, 4851-4865. Doi: 10.3390/s8084851
• Yüksek, T. (2001). Rize-Pazar Deresi Yağış Havzasında Farklı Arazi Kullanım Şekilleri Altındaki Toprakların Bazı Özellikleri İle Aşınım Eğilimi Değerlerinin Araştırılması. Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, Türkiye, 204s.
• Yüksek, T. (2004). Türkiye’nin Su Kaynakları ve Havza Planlamasına Dönük Genel Değerlendirmeler. KAÜ Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 1(2): 71-83.
• Yüksek, T., Cengiz, T., Yüksek, F. (2008). Doğal Alanlarda Festival Etkinliklerinin Koruma-Kullanma Açısından Değerlendirilmesi: Kafkasör Kültür, Sanat ve Turizm Festivali Örneği, Ekoloji, 17(67): 37-45.
• Yüksek, T. (2011). Rize Yöresinde Yanlış Arazi Kullanımı ve Neden Olduğu Çevresel Sorunlar. Doğu Karadeniz Bölgesi Heyelan ve Taşkın Sempozyumu, Trabzon. http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/1-4-rize-y%C3%B6resinde-yanl%C4%B1%C5%9F-arazi-kullan%C4%B1m%C4%B1-ve-neden-oldu%C4%9Fu-%C3%A7evresel-sorunlar---yrd-do%C3%A7-dr-turan-y%C3%BCksek.pdf?sfvrsn=2.
• Yüksek, T. (2017). Rize İli Arazi Kullanım Durumu, Bazı Ormancılık Çalışmaları ve Yağışların Zamansal Dağılımının Genel Bir Değerlendirilmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi 2(3): 59-66.
• Yüksek, T., Özçelik, A. E. & Verep, B. (2020). Fırtına Havzasının Bazı Havza Karakteristikleri ile Arazilerin Fizyografik Özelliklere Göre Dağılımlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Belirlenmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 5(3), 439-449. Doi: https://doi.org/10.35229/jaes.792606
• Yüksek, T., Özçelik, A.E. & Verep, B. (2019). Çağlayan Havzasının (Fındıklı-Rize) Bazı Havza Karakteristiklerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Değerlendirilmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 4(3), 532-538. Doi: https://doi.org/10.35229/jaes.648366