Doğal Orman Yangını (Örtü Yangını) ve Sahipli Tarım Arazisinde Anız Yakma Uygulamalarının Bazı Toprak Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 13 - 22, 31.03.2024

Mehmet Küçük , Ayşegül Gözde Tiryaki Güngör , Ömer Küçük

https://doi.org/10.35229/jaes.1391056

Öz

Orman yangınları uygun sıcaklık ve nem koşullarında dünya genelinde birçok yerde çalışma konusu olarak ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde anız yangınlarda hasattan sonra kalan organik artıkları bertaraf etme açısından kullanılan bir yöntemdir. Bu çalışmada karaçam meşcerelerinde doğal olarak gerçekleşen örtü yangını ile kontrollü anız yakma uygulamalarının bazı toprak özellikleri üzerine etkileri karşılaştırılmalı olarak araştırılmıştır. Bu çalışma kapsamında doğal olarak yanmış karaçam alanları ile anız alanları belirlenmiş ve bu alanların yanmış alanlarından 18 yanmamış alanlarından 18 adet olmak üzere toplamda 36 adet örnekleme noktası seçilmiştir. 0-5cm ve 5-10 cm derinlik kademesi olmak üzere toplamda ise 72 toprak örneği alınmıştır. Bu örnekler üzerinde tekstür, pH, EC, organik karbon, toplam kireç, dispersiyon oranı, toprak su sabitleri (tarla kapasitesi, solma noktası ve FSK) ve agregat stabilitesi analizleri yapılmıştır. Çalışma sonucunda, toprak örneklerinde hem yangının hem de arazi kullanma durumumun (orman tarla) toprak özellikleri üzerinde önemli değişimlere neden olduğu ortaya çıkmıştır. Değişim genel olarak arazi kullanım farklılığı arasında istatistik anlamda önemli düzeyde çıkmıştır. Yangının etkisi de bazı toprak özellikleri üzerinde belirgin düzeyde ortaya çıkmıştır. Anız alanlarındaki değişim daha belirgin şekilde ortaya çıkmıştır. Çalışma sonucu verilerine göre hem ölü örtünün ortamdan uzaklaşması hem de yanma sonucunda besin maddesinin toprağa katılması gibi özellikler düşünüldüğünde doğal alanlarda örtü yangınının uygulanmasının yarar sağlayacağı ortaya çıkmakta ve ormancılıkta kullanılması önerilebilir. Diğer taraftan ise anız uygulamalarının ise mekanik işleme ve ürün hasadı ile verimliliği azalan toprağın toprak özelliklerini dahada kötüleştireceği öngörülmektedir. Bunun yerine tarlanın hasat artıkları ile sürülmesi ya da bir yıl nadasa bırakılarak toprağın dinlendirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Orman yangını, Karaçam, Anız yangını, Arazi kullanım farklılığı.

Doğal Orman Yangını (Örtü Yangını) ve Sahipli Tarım Arazisinde Anız Yakma Uygulamalarının Bazı Toprak Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması

Öz

Orman yangınları uygun sıcaklık ve nem koşullarında dünya genelinde birçok yerde çalışma konusu olarak ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde anız yangınlarda hasattan sonra kalan organik artıkları bertaraf etme açısından kullanılan bir yöntemdir. Bu çalışmada karaçam meşcerelerinde doğal olarak gerçekleşen örtü yangını ile kontrollü anız yakma uygulamalarının bazı toprak özellikleri üzerine etkileri karşılaştırılmalı olarak araştırılmıştır. Bu çalışma kapsamında doğal olarak yanmış karaçam alanları ile anız alanları belirlenmiş ve bu alanların yanmış alanlarından 18 yanmamış alanlarından 18 adet olmak üzere toplamda 36 adet örnekleme noktası seçilmiştir. 0-5cm ve 5-10 cm derinlik kademesi olmak üzere toplamda ise 72 toprak örneği alınmıştır. Bu örnekler üzerinde tekstür, pH, EC, organik karbon, toplam kireç, dispersiyon oranı, toprak su sabitleri (tarla kapasitesi, solma noktası ve FSK) ve agregat stabilitesi analizleri yapılmıştır. Çalışma sonucunda, toprak örneklerinde hem yangının hem de arazi kullanma durumumun (orman tarla) toprak özellikleri üzerinde önemli değişimlere neden olduğu ortaya çıkmıştır. Değişim genel olarak arazi kullanım farklılığı arasında istatistik anlamda önemli düzeyde çıkmıştır. Yangının etkisi de bazı toprak özellikleri üzerinde belirgin düzeyde ortaya çıkmıştır. Anız alanlarındaki değişim daha belirgin şekilde ortaya çıkmıştır. Çalışma sonucu verilerine göre hem ölü örtünün ortamdan uzaklaşması hem de yanma sonucunda besin maddesinin toprağa katılması gibi özellikler düşünüldüğünde doğal alanlarda örtü yangınının uygulanmasının yarar sağlayacağı ortaya çıkmakta ve ormancılıkta kullanılması önerilebilir. Diğer taraftan ise anız uygulamalarının ise mekanik işleme ve ürün hasadı ile verimliliği azalan toprağın toprak özelliklerini daha da kötüleştireceği öngörülmektedir. Bunun yerine tarlanın hasat artıkları ile sürülmesi ya da bir yıl nadasa bırakılarak toprağın dinlendirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Orman yangını, Karaçam, Anız yangını, Arazi kullanım farklılığı.

Kaynakça

• Akburak, S., Son Y., Makineci, E. & Çakir, M. (2018). Impacts of lowintensity prescribed fre on microbial and chemical soil properties in a Quercus frainetto forest. J. for Res., 29(3), 687- 696.
• Akman, Z. (2015). Anız Yakma. Göller Bölgesi Aylık Ekonomi ve Kültür Dergisi, Cilt 3, Sayı 32.
• Alcañiz, M., Outeiro, L., Francos, M., Farguell, J. & Úbeda X. (2016). Long-term dynamics of soil chemical properties after a prescribed fire in a Mediterranean forest (Montgrí Massif, Catalonia, Spain). Sci. Total Environ., 572, 1329-1335.
• Alcañiz, M., Outeiro, L., Francos, M. & Úbeda, X. (2018). Effects of prescribed fires on soil properties: A review. Sci. Total Environ. 613-614, 944-957. DOI: 10.1016/j.scitotenv.2017.09.144
• Alexakis, D., Kokmotos, I., Gamvroula, D. & Varelidis, G. (2021). Wildfire efects on soil quality: Application on a suburban area of West Attica (Greece). Geosci J 25, 243-253.
• Avcı, M., Korkmaz, M. & Alkan, H. (2009). Türkiye’de orman yangınlarının nedenleri üzerine bir değerlendirme. 1. Orman Yangınları İle Mücadele Sempozyumu, 07-10 Ocak, Antalya, 33-45.
• Badía, D., Martí, C., Aguirre, AJ., Aznar, J.M., González-Pérez, J.A., De la Rosa, J.M., León, J, Ibarra, P. & Echeverría, T. (2014). Wildfre efects on nutrients and organic carbon of a Rendzic Phaeozem in NE Spain: changes at cmscale topsoil. Catena, 113, 267-275.
• Bento-Goncalves, A.J., Vieira, A., Ubeda, X. & Martin, D. (2012). Fire and soils: Key concepts and recent advances. Geoderma, 191, 3-13.
• Beyers, J.L., Brown, J.K., Busse, M.D., DeBano, L.F., Elliot, W.J., Ffolliott, P., Jacoby, G.R., Knoepp, J.D., Landsberg, J.D. & Neary, D.G. (2005). Wildland fire in ecosystems: Effects of fire on soil and water. Rocky Mountain Research Station Technical Report.
• Bilgili, E. (2014a). Orman koruma dersi geçici ders notları. KTÜ Orman Fakültesi Orman koruma ders notları. (Online erişim: https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/15_01_02_c2f03.pdf Bilgili, E. (2014b). Orman yangınların orman ekosistemleri üzerindeki etkileri. KTÜ Orman Fakültesi, Orman koruma ders notları. (Online erişim: http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/15_01_02_ab8fa.pdf)
• Boydak, M., Işık, F. & Doğan, B. (1998). The effect of prescribed fire on the natural regeneration success of Lebonan Cedar (Cedrus libani A. Rich.) at Antalya-Kaş locality. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22, 399-404.
• Caon, L., Vallejo, V.R., Ritsema, C.J. & Geissen, V. (2014). Effects of wildfire on soil nutrients in Mediterranean ecosystems. Earth Sci. Rev., 139, 47-58. DOİ: 10.1016/j.earscirev.2014.09.001
• Çepel, N. (1975). Antalya-Düzlerçamı orman topraklarının faydalanılabilir su kapasitesi ve azot miktarı ile bunların meşçere boy artımı üzerine etkileri. İÜ Orm. Fak. Derg., 25(1/A),42-60.
• Çepel N. (1988). Orman Ekolojisi. İ.Ü. Orman Fakülteleri Yayınları No:287, İstanbul.
• Certini, G. (2005). Effects of fire on properties of forest soils: a review. Oecologia, 43, 1-10.
• Coşkan, A., Gök, M. & Doğan, K. (2006). Anız yakılmış ve yakılmamış parseller üzerine uygulanan tütün atığının soyada biyolojik azot fiksasyonuna ve verime etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 12(3), 239- 245.
• Daubenmire, R.F. (1974). Plant and environment. A Texbook of Plant Autecology. J. Wiley and Sons, Newyork.
• Doğanay, H. & Doğanay, S. (2004). Türkiye’de orman yangınları ve alınması gereken önlemler. Doğu Coğrafya Dergisi, 9(11), 31-48.
• Downing, T.A., Imo, M., Kimanzi, J. & Otinga, A.N. (2017). Efects of wildland fre on the tropical alpine moorlands of Mount Kenya. CATENA, 149, 300-308.
• Ekinci, H., Kavdır, Y., Yüksel, O., İlay, R., Yiğini, Y. & Sungur, A. (2011). Çanakkale ve çevresinde meydana gelen orman yangınlarının toprak özelliklerine etkisi. Çanakkale Tarımı Sempozyumu. Çanakkale.
• Eron, Z. & Gürbüzer, E. (1988). Marmaris 1979 yılı orman yangını ile toprak özelliklerinin değişimi ve kızılçam gençliğinin gelişimi arasındaki ilişkiler. OAE Teknik Bülten No: 195, Ankara, 50 s.
• Fernandes, P., Matt Davies, G., Fernández, C., Moreira, F., Rigolot, E., Stoof, C., Vega, J.A. & Molina, D. (2013). Prescribed burning in southern Europe: developing fire management in a dynamic landscape. Front. Ecol. Environ., 11, 4-14.
• Fernández-García, V., Marcos, E., FernándezGuisuraga, J.M., Taboada, A., Suárez-Seoane, S. & Calvo, L. (2019a). Impact of burn severity on soil properties in a Pinus pinaster ecosystem immediately after fire. Int J Wildland Fire, 28(5), 354-364.
• Ferran, A., Delitti, W. & Vallejo, V.R. (2005). Effects of fire recurrence in Quercus coccifera L. shrublands of the Valencia Region (Spain) II. plant and soil nutrients. Plant Ecology 177, 71-83.
• Francos, M, Stefanuto, E.B., Úbeda, X. & Pereira, P. (2019). Long-term impact of prescribed fire on soil chemical properties in a wildland-urban interface. Northeastern Iberian Peninsula. Sci Total Environ, 689, 305-311.
• Fultz, L.M., Moore-Kucera, J., Dathe, J., Davinic, M., Perry, G., Wester, D., Schwilk, D.W. & Rideout-Hanzak, S. (2016). Forest wildfire and grassland prescribed fire efects on soil biogeochemical processes and microbial communities: two case studies in the semi-arid Southwest. Appl Soil Ecol., 99, 118-128.
• Granged, A.J.P., Jordán, A., Zavala, L.M., MuñozRojas, M. & Mataix-Solera, J. (2011). Shortterm effects of experimental fire for a soil under eucalyptus forest (SE Australia). Geoderma, 167- 168, 125-134.
• Gülcur, F., (1974). Toprağın fiziksel ve kimyasal analiz metodları. İ.Ü.Orman Fakültesi Yayın No: 201, İstanbul.
• Heydari, M., Rostamy, A., Najafi, F. & Dey, D.C. (2017). Effect of fire severity on physical and biochemical soil properties in Zagros oak (Quercus brantii lindl.) forests in Iran. J. For. Res., 28, 95-104. DOI: 10.1007/s11676-016- 0299-x.
• Hosseini, M., Geissen V., González-Pelayo, O., Serpa, D., Machado, A.I., Ritsema, C. & Keizer J.J. (2017). Efects of fire occurrence and recurrence on nitrogen and phosphorus losses by overland fow in maritime pine plantations in north-central Portugal. Geoderma, 289, 97-106.
• Kalra, Y.P. & Maynard, D.G. (1991). Methods manual for forest soil and plant analysis. Forestry Canada Northern Forestry Publication. Alberta, Canada. Kara, E. & Sezer, İ. (1992). Anız Yakma. Ekoloji, 5, 18- 22.
• Kantarcı, M.D. (1987). Toprak İlmi. İstanbul Üniversitesi: Orman Fakültesi Yayınları, No: 3444, O.F. Yay. No: 370 s.
• Kemper, W.D. & Rosenau, R.C. (1986). Aggregate Stability and Size Distribution. In: Klute, A., Ed., Methods of Soil Analysis. Part 1. Physical and Mineralogical Methods, 2nd Edition, Soil Science Society of America Agronomy Monograph No. 9, 425-442.
• Kılıç, Ş., Doğan, K. & Görücü Keskin, S. (2013). Yanlış arazi kullanımı ve anız yakma sorununa çözüm önerileri. Adnan Menderes Üniversitesi Tralleis Elektronik Dergisi, 1, 36-44.
• Kurt, B. (2014). Türkiye’de orman yangınlarının coğrafi dağılışı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lizundia-Loiola, J., Franquesa, M., Khairoun, A. & Chuvieco, E. (2022). Global burned area mapping from Sentinel-3 synergy and VIIRS active fires. Remote Sens. Environ. 282, 113298.
• Moya, D., González-De Vega, S., Lozano, E., GarcíaOrenes, F., MataixSolera, J., Lucas-Borja, ME. & de Las, H.J. (2019). The burn severity and plant recovery relationship afect the biological and chemical soil properties of Pinus halepensis Mill. stands in the short and mid-terms after wildfre. J Environ Manage, 235, 250-256.
• Neary, D.G., Ryan, K.C. & DeBano, L.F., (2005). Wildland fire in ecosystems: effects of fire on soils and water (No. RMRS-GTR-42-V4). U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Ft. Collins, CO. DOİ: 10.2737/RMRS-GTR-42-V4
• Neyişçi, T. (1989). Kızılçam orman ekosistemlerinde denetimli yakmanın toprak kimyasal özellikleri ve fidan gelişimi üzerine etkileri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten, 205, 56 sayfa Ankara.
• Norouz, M. & Ramezanpour, H. (2013). Effect of fire on chemical forms of ıron and manganese in forest soils of Iran. Environ. Forensics, 14, 169-177.
• Özyuvacı, N. (1978. Kocaeli Yarımadası topraklarında erozyon eğiliminin hidrolojik toprak özelliklerine bağlı olarak değişimi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi. Orman Fakültesi Yayın No: 233. İstanbul.
• Pereira, J.M.C., Oom, D., Silva, P.C. & Benali, A. (2022). Wild, tamed, and domesticated: three fire macroregimes for global pyrogeography in the anthropocene. Ecol. Appl., 32(6), e2588
• Pereira, P., Úbeda, X., Mataix-Solera, J., Martin, D., Oliva, M. & Novara, A. (2013). Short-term spatio-temporal spring grassland fre efects on soil colour, organic matter and water repellency in Lithuania. Solid Earth Discuss, 5(2), 2119-2154.
• Rahimi, S., Sharif, Z. & Mastrolonardo, G. (2020). Comparative study of the efects of wildfre and cultivation on topsoil properties in the Zagros forest. Iran Eurasian Soil Sci., 53(11), 1655-1668.
• Savcı, S. & Bağdatlı, M.C. (2016). Anız Yakmanın Çevre Üzerine Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri. I. Uluslararası Şehir, Çevre ve Sağlık Kongresi, 11- 15 Mayıs, s.109-113.
• Scharenbroch, B.C., Nix, B., Jacobs, K.A. & Bowles, M.L. (2012). Two decades of low-severity prescribed fre increases soil nutrient availability in a Midwestern, USA oak (Quercus) forest. Geoderma, 183, 80-91.
• Shrestha, B.M. & Chen, H.Y. (2010). Efects of stand age, wildfre and clearcut harvesting on forest foor in boreal mixedwood forests. Plant Soil, 336(1), 267-277.
• Silme, R. S., Gümrükçü, E., Özkan, C. F. & Baysal, Ö. (2015). Anız Yakmanın Toprakta Mikroflora Dinamiğine Olan Etkileri. Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi TR, 13(1), 47-51.
• Tüfekcioglu, A., Kucuk, M., Saglam, B., Bilgili, E. & Altun, L. (2010). Soil properties and root biomass responses to prescribed burning in young corsican pine (pinus nigra arn.) stands. Journal of Environmental Biology, 31, 369-373.
• Ulery, A.L. & Graham, R.C. (1993). Forest fire effects on soil color and texture. Soil Science Society of America Journal, 57, 135-140.
• URL 1. (2016). http://www.tema.org.tr/Sayfalar/ CevreKutuphanesi/ Toprak Erozyonu.
• Valkó, O., Deák, B., Magura, T., Török, P., Kelemen, A., Tóth, K., Horváth, R., Nagy, D.D., Debnár, Z., Zsigrai, G., Kapocsi, I. & Tóthmérész, B. (2016). Supporting biodiversity by prescribed burning in grasslands - A multi-taxa approach. Sci. Total Environ., 572, 1377-1384.
• Varela, M.E., Benito, E. & Keizer, J.J. (2015). Infuence of wildfre severity on soil physical degradation in two pine forest stands of NW Spain. Catena, 133, 342-348
• Weninger, T., Filipović, V., Mešić, M., Clothier, B. & Filipović, L. (2019). Estimating the extent of fre induced soil water repellency in Mediterranean environment. Geoderma, 338, 187-196.
• Yılmaz, E. (2016). Yanan orman alanlarının rehabilitasyonu ve yangına dirençli ormanlar tesis projesi (YARDOP) üzerine bir inceleme. Ormancılık Araştırma Dergisi, Sayfa 14-28.
• Yusiharni, E. & Gilkes, R.J. (2012). Changes in the mineralogy and chemistry of a lateritic soil due to a bush fire at wundowie, Darling range, Western Australia. Geoderma, 191, 140-150. DOİ: 10.1016/j.geoderma.2012.01.030.