Kızılçam (Pinus brutia Ten.) ve Karaçam (Pinus nigra J.F.Arnold.) Ormanlarında Farklı Yaklaşımlarla Gösterge Bitki Türlerinin Analizi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 69 - 78

Ayşegül Tekeş , Kürşad Özkan

https://doi.org/10.35229/jaes.1581328

Öz

Bu çalışma, Bozdağlar Yöresi’nde bulunan kızılçam (Pinus brutia Ten.) ve karaçamın (Pinus nigra J.F.Arnold) gösterge bitki türlerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada 170 örnek alan verisi kullanılmıştır ve vejetasyon veri seti var-yok olarak düzenlenmiştir. Ardından bu veri seti niteliklerarası ilişki analizi, Spearman’ın sıralama korelasyon katsayısı analizi, Kendall’ın Tau katsayısı analizi ve indikatör tür analizine göre değerlendirilmiştir. Tüm bu analizlerin sonucunda, kızılçam için en önemli pozitif gösterge tür Cistus creticus, karaçam için en önemli pozitif gösterge tür Chamaecytisus pygmaeus olarak belirlenmiştir. Farklı analiz yöntemlerinin kullanılması, her iki hedef tür için en önemli pozitif ve negatif gösterge türlerinin saptanmasını sağlamış olup, bu durum, bu türlerin ekolojik rollerinin güçlü göstergeler olduğuna işaret etmektedir. Ancak yöntemler arasında belirlenen gösterge türlerin sayısı ve çeşitliliği bakımından farklılıklar gözlemlenmiştir. Bu durum yöntem farklılıklarının sonuçlarından kaynaklanmaktadır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular, orman ekosistemlerinin sürdürülebilir yönetimi ve ağaçlandırma projeleri için rehberlik sağlayabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gösterge bitki türü, Hedef tür, İndikatör tür analizi, Karaçam, Kendall, Kızılçam

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

222O236

Teşekkür

Bu çalışma, 2022 yılında Ordu’da gerçekleştirilen 6. Uluslararası Hesaplamalı Matematik ve Mühendislik Bilimleri Konferansı’nda (6th International Conference on Computational Mathematics and Engineering Sciences - CMES) sözlü bildiri olarak sunulan çalışmadan üretilmiştir. Bu çalışma “Ege Bölgesi-Bozdağlar Yöresi'nde bitki tür çeşitliliğinin günümüz ve iklim değişimi altında potansiyel dağılım modellemesi ve haritalaması” başlıklı doktora tezinin verilerinden üretilmiştir. Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 222O236 numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Analysis of Indicator Plant Species in Red Pine (Pinus brutia Ten.) and Black Pine (Pinus nigra J.F. Arnold) Forests with Different Approaches

Öz

This study was conducted to identify indicator plant species for red pine (Pinus brutia Ten.) and black pine (Pinus nigra J.F.Arnold) within the Bozdağlar Region. Data from 170 sample plots were utilized, organized in a presence-absence format. The vegetation dataset was then evaluated using interspecific association analysis, Spearman’s rank correlation coefficient, Kendall’s Tau coefficient, and indicator species analysis. As a result of these analyses, Cistus creticus was identified as the most significant positive indicator species for red pine, and Chamaecytisus pygmaeus for black pine. The use of different analytical methods allowed for the identification of both positive and negative indicator species, underscoring the ecological roles of these target species. However, differences were observed in the number and diversity of indicator species identified, attributable to methodological variations in the analyses. Findings from this study provide insights that can guide sustainable forest ecosystem management and afforestation projects.

Anahtar Kelimeler

Indicator plant species, Target species, Indicator species analysis, Black pine, Kendall’s Tau, Red pine

Proje Numarası

222O236

Kaynakça

• Acarer, A. (2024a). Response of black pine (Pinus nigra) in southwestern Anatolia to climate change. BioResources, 19(4), 8594-8607. DOI: 10.15376/biores.19.4.8594-8607
• Acarer, A. (2024b). Role of climate change on Oriental spruce (Picea orientalis L.): Modeling and mapping. BioResources, 19(2), 3845-3856. DOI: 10.15376/biores.19.2.3845-3856
• Acarer, A. & Mert, A. (2025). Tınaz Dağının (Burdur) sosyoekonomik koşulları ve arazi kullanımı açısından 20 yıllık değişimi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 11(1), 1-9. DOI: 10.53516/ajfr.1578759
• Atalay, İ. & Efe, R. (2015). Türkiye biyocoğrafyası. Meta Basım Matbaacılık, İzmir.
• Atalay, İ., Siler, M. & Altunbaş, S. (2022). Türkiye’de oyuntu erozyonu oluşumu ile ana materyal arasındaki ilişkiler. Coğrafi Bilimler Dergisi, 20(1), 84-120. DOI: 10.33688/aucbd.982732
• Bekat, L. & Oflas, S. (1990). Bozdağ (Ödemiş) Vejetasyonu. X. Ulusal Biyoloji Kongresi, 18-20 Temmuz 1990, Erzurum, Türkiye, 257-270.
• Biger, G. & Liphschitz, N. (1991). The recent distribution of Pinus brutia: a reassessment based on dendroarchaeological and dendrohistorical evidence from Israel. The Holocene, 1(2), 157-161. DOI: 10.1177/095968369100100208
• Bussotti, F. (2002). Pinus nigra Arnold. In: Pines of silvicultural importance. Wallingford-New York, CAB International: 266-285.
• Carignan, V. & Villard, M.A. (2002). Selecting indicator species to monitor ecological integrity: a review. Environmental monitoring and assessment, 78, 45- 61. DOI: 10.1023/A:1016136723584
• Carni, A., Conc, Š. & Valjavec, M.B. (2022). Landform- vegetation units in karstic depressions (dolines) evaluated by indicator plant species and Ellenberg indicator values. Ecological Indicators, 135. DOI: 10.1016/j.ecolind.2022.108572
• Çepel, N. (1995). Orman Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Üniversite Yayın No.3886.Orman Fakültesi Yayın No.433, 536s. İstanbul.
• Chapin III, F.S. (2003). Effects of plant traits on ecosystem and regional processes: a conceptual framework for predicting the consequences of global change. Annals of Botany, 91(4), 455-463. DOI: 10.1093/aob/mcg041
• Chen, S., Ghadami, A. & Epureanu, B.I. (2022). Practical guide to using Kendall’s τ in the context of forecasting critical transitions. Royal Society Open Science, 9(7). DOI: 10.1098/rsos.211346
• Cole, L.C. (1949). The measurement of ınterspesific association. Journal Ecology, 30(4), 411-424. DOI: 10.2307/1932444
• Davis, P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Island (Vols.1- 9). Edinburgh, Edinburgh University Press.
• Davis, P.H., Mill, R.R. & Tan, K. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Vol. 10 (suppl.)). Edinburgh, Edinburgh University Press.
• Dönmez, Y. & Aydınözü, D. (2012). Bitki özellikleri açısından Türkiye. Coğrafya Dergisi, 1(24), 1-17.
• Erten, P. & Taşkın, O. (1985). Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Kabuklarında Tanen Miktarının Saptanmasına İlişkin Araştırmalar. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 147, Ankara.
• Ertürk, N. & Arıcak, B. (2024). Possible changes in red pine (Pinus brutia Ten.) distribution areas in Kastamonu due to global climate change. Kastamonu University Journal of Engineering and Sciences, 10(1), 29-37. DOI: 10.55385/kastamonujes.1474468
• Fontaine, M., Aerts, R., Özkan, K., Mert, A., Gulsoy, S., Suel, H., Waelkens, M. & Muys, B. (2007). Elevation and Exposition Rather Than Soil Types Determine Communities and Site Suitability in Mediterranean Mountain Forests of Southern Anatolia Turkey. Forest Ecology and Management, 247(1), 18-25. DOI: 10.1016/j.foreco.2007.04.021
• Ghent, A.W. (1963). Kendall’s “Tau” Coefficient as an Index of Similarity in Comparisons of Plant or Animal Communities. The Canadian Entomologist. 95(6), 568-575. DOI: 10.4039/Ent95568-6
• Giovannelli, G., Roig, A., Spanu, I., Vendramin, G.G. & Fady, B. (2017). A new set of nuclear microsatellites for an ecologically and economically important conifer: the European black pine (Pinus nigra Arn.). Plant Molecular Biology Reporter, 35, 379-388. DOI: 10.1007/s11105-017-1029-z
• Godefroid, S. & Koedam, N., (2003). Identifying indicator plant species of habitat quality and invasibility as a quide for peri-urban forest management. Biodiversity and Conservation, 12, 1699-1733. DOI: 10.1023/A:1023606300039
• Gülsoy, S., Şentürk, Ö. & Negiz, M.G. (2013). Hedef türler için gösterge bitki türlerinin sayısal metotlar kullanarak tespiti: Acıpayam Yöresi örneği. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 14(1), 10-14.
• Günal, N. (1987). Gediz ve Büyük Menderes arasındaki sahanın bitki örtüsü özellikleri. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 3(4), 93-104.
• Günal, N. (2013). Türkiye’de iklimin doğal bitki örtüsü üzerindeki etkileri. Acta Turcica, 1(5), 1-22.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.), (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. & Baser, K.H.C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Vol 11 (suppl.)). Edinburgh, Edinburgh Univ Press.
• Hammer, Ø. & Harper, D.A.T. (2024). Paleontological data analysis, 2nd ed. Elsevier. DOI: 10.1002/9781119933960
• Hammer, Ø., Harper, D.A.T. & Ryan, P.D. (2001). PAST: Paleontological Statistics Software Package for Education and Data Analysis. Palaeontologia Electronica 4(1), 9pp.
• Isajev, V., Fady. B., Semerci, H. & Andonovski, V. (2004). EUFORGEN Technical Guidelines for genetic conservation and use for European black pine (Pinus nigra). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. 6 pages.
• Keten, İ. & Gülsoy, S. (2020). Kızılçam (Pinus brutia Ten.) ormanlarında verimlilik ilişkileri. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 4(2), 88-102. DOI: 10.30516/bilgesci.740067
• Koçman, A. (1985). İzmir-Bozdağlar yöresinin yapısal jeomorfolojisi ve evrimi. Ege Coğrafya Dergisi, 3(1), 63-86.
• Koçman, A. (1989). Uygulamalı fiziki coğrafya çalışmaları ve İzmir-Bozdağlar Yöresi üzerinde araştırmalar. İzmir, Ege Üniversitesi.
• McCune, B. & Mefford, M.J. (2011). PC-ORD. Multivariate Analysis of Ecological Data. Version 6.08, MjM Software, Gleneden Beach, Oregon, U.S.A.
• Negiz, M.G. & Erfidan, O. (2023). Akdağ (Burdur) Yöresinin Gösterge Türlerine Göre Ekolojik Değerlendirmesi ve Uygulama Önerileri. 21. Yüzyılda Fen ve Teknik, 10(19), 22-28.
• OGM. (2023). Orman Genel Müdürlüğü, Ormancılık İstatistikleri 2023. https://www.ogm.gov.tr/tr/e- kutuphane/resmi-istatistikler (Son Erişim Tarihi: 21.01.2025).
• Oğuzoğlu, Ş. & Özkan, K. (2008). Productivity distribution modelling of Anatolian Black Pine Pinus nigra subsp. pallasiana var. pallasiana in the Türkmen Mountain, Eskişehir. Biological Diversity and Conservation, 8(2), 134-140.
• Özdemir, S., Oğuzoğlu, Ş. & Ulusan, M.D. (2014). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Yetişme Ortamı Uygunluk Modellemesinde Kullanılabilecek Çevresel Değişkenlere Ait Altlık Haritaların Oluşturulması: Ovacık Dağı Örneği. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 22(24), 738-749.
• Özdemir, S. & Çınar, T. (2023). Determining indicator plant species of Pinus brutia Ten. Site index classes using interspecific correlation analysis in Antalya (Turkey). Cerne, 29. DOI: 10.1590/01047760202329013188
• Özdemir, S., Negiz, M. G., Turhan, U. U., Şenol, A. & Arslan., M. (2017). Kuyucak Dağı yöresinde alfa çeşitliliğinin gösterge bitki türleri. Turkish Journal of Forestry, 18, 102-109. DOI: 10.18182/tjf.289095
• Özkan, K. (2002). Türler arası birlikteliğin interspesifik korelasyon analizi ile ölçümü. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 2, 71-78.
• Özkan, K. & Negiz, M. G. (2011). Isparta yukarı gökdere yöresindeki odunsu vejetasyonun hiyerarşik yöntemlerle sınıflandırılması ve haritalanması. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 1, 27-33.
• Öztürk, Ş. & Güvenç, Ş. (2010). Comparison of the epiphytic lichen communites growing on various tree species on Mt. Uludağ (Bursa, Turkey). Turkish Journal of Botany, 34, 449-456. DOI: 10.3906/bot-0905-12 Press, W.H., Teukolsky, S.A., Vetterling, W.T. & Flannery, B.P. (1992). Numerical Recipes in C. Cambridge University Press.
• Rolstad, J., Gjerde, I., Gundersen, V.S. & Satersdal, M. (2002). Use of indicator species to assess forest continuity: a critique. Conservation Biology, 16(1), 253-257. DOI: 10.1046/j.1523-1739.2002.00552.x
• Siddig, A.A., Ellison, A.M., Ochs, A., Villar-Leeman, C. & Lau, M.K. (2016). How do ecologists select and use indicator species to monitor ecological change? Insights from 14 years of publication in Ecological Indicators. Ecological Indicators, 60, 223-230. DOI: 10.1016/j.ecolind.2015.06.036
• Tavşanoğlu, Ç. (2009). Akdeniz Havzası Ormanlarında Yangın Sonrası Kendiliğinden Gençleşme. I. Orman Yangınları ile Mücadele Sempozyumu, 7-10 Ocak, Antalya, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, sf. 310-317.
• Tekeş, A. (2024a). Katran ardıcının (Juniperus oxycedrus L.) gösterge bitki tür analizi ve ekolojik değerlendirmesi. 21. Yüzyılda Fen ve Teknik Dergisi, 11(22), 81-91.
• Tekeş, A. (2024b). Ege Bölgesi-Bozdağlar Yöresi'nde bitki tür çeşitliliğinin günümüz ve iklim değişimi altında potansiyel dağılım modellemesi ve haritalaması. Doktora Tezi, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Tekeş, A. & Özkan, K. (2024). The Relationship Between Certain Oak Species and Ecological Factors: An Analysis of Indicator Plant Species in Bozdağlar. International Journal of Innovative Approaches in Agricultural Research, 8(4), 307-323. DOI: /10.29329/ijiaar.2024.1109.4
• Tüfekcioğlu, İ., Ergan, G., Kaynaş, B., Aktepe, N. & Tavşanoğlu, Ç. (2022). Akdeniz iklim bölgesindeki alt yükselti orman ve çalılıklarında yangın sonrası hızlı ekolojik değerlendirme ile restorasyon önerilerinin geliştirilmesi: Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi örneği. Turkish Journal of Forestry, 23(3), 163-177. DOI: 10.18182/tjf.1118883
• Ürkmez, H.İ. & Gülsoy, S. (2023). Karaçam, kızılçam, boylu ardıç ve meşe ormanlarında bitki tür çeşitliliği ve çevresel faktör ilişkileri. Turkish Journal of Forestry, 24(3), 223-234. DOI: 10.18182/tjf.1336614
• Vacek, Z., Cukor, J., Vacek, S., Gallo, J., Bažant, V. & Zeidler, A. (2023). Role of black pine (Pinus nigra JF Arnold) in European forests modified by climate change. European Journal of Forest Research, 142(6), 1239-1258. DOI: 10.1007/s10342-023- 01605-5
• Vardar, S. (2018). Lidya'nın Tmolos (Bozdağlar) Yaylalarında Jeomorfoloji, Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları. İstanbul, Kriter Yayınevi.
• Yaşar, M., Çağlar, L., Tez, H. & Karademir, A. (2024). Türkiye’de reçine üretimi ve sivil ormancılığın rolü. Ağaç ve Orman, 5(2), 79-91.