Ekolojik ve Rekreasyonel Bağlantılılık Modeli: Ankara İli Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 208 - 218, 27.03.2025

Meltem Güneş Tigen , Şükran Şahin

https://doi.org/10.35229/jaes.1625222

Öz

Hızla artan kentleşme ve çevresel sorunlar, Ankara gibi büyüyen metropollerde doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı artırmakta ve ekolojik bağlantıların korunmasını ve geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Türkiye'nin başkenti ve ikinci büyük kenti olan Ankara, hızlı kentleşme süreciyle ekolojik sürdürülebilirlik açısından kentleşme baskısına kritik derecede maruzdur. Bu çalışma, Ankara'nın ekolojik ve çevresel değerlerinin analiz edilerek sürdürülebilir kentsel gelişimle uyumlaştırılmasını amaçlamaktadır. Araştırmada, alanın jeolojik yapısı, hidrolojik özellikleri, arazi kullanımı ve habitat deseni gibi doğal ögeleri incelenmiş; bu ögelerin peyzaj üzerindeki etkileri yapısal ve işlevsel özelliklerin analizlerine dayalı olarak değerlendirilmiştir. Yapısal olarak ekolojik bağlantıların planlanması için En Düşük Maliyetli Yol (Least Cost Path) Analizi uygulanarak peyzaj ögeleri arasındaki bağlantılar tasarlanmıştır. İşlevsel olarak peyzaj koruma değeri yüksek alanların belirlenmesi amacıyla kilit ekolojik süreçler olan yüzey akış potansiyeli, toprak geçirgenliği ve erozyon riski analizleri yapılmıştır. Ayrıca, Ankara’nın doğal peyzajının rekreasyonel potansiyeli değerlendirilmiş; bitki örtüsü, su ögeleri ve önemli doğa alanları dikkate alınarak rekreasyon odakları tanımlanmıştır. Bu odakların kentsel merkezlerle bağlantısını sağlamak için yeşil koridorlar, bisiklet yolları ve yürüyüş güzergâhları içeren sürdürülebilir ulaşım çözümleri peyzaj koridorları olarak geliştirilmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma, Ankara için geliştirilen yeşil altyapı modelinin ekolojik ve sosyal sürdürülebilirliğe önemli katkılar sunduğunu göstermektedir. Model, literatüre yenilikçi bir yaklaşım kazandırmakta ve diğer kentler için uyarlanabilir bir çerçeve sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yeşil altyapı, Peyzaj Planlama, Peyzaj Bağlantılılığı, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)

Ecological and Recreational Connectivity Model: The Case of Ankara Province

Öz

Rapid urbanization and environmental challenges increase pressure on natural resources in growing metropolises such as Ankara, necessitating the preservation and enhancement of ecological connectivity. Ankara, the capital and second-largest city of Turkey, is critically impacted by urbanization pressure, posing significant challenges for ecological sustainability. This study aims to analyze Ankara's ecological and environmental values and integrate them with sustainable urban development. The research examines natural elements such as geological structure, hydrological features, land use, and habitat patterns, evaluating their effects on the landscape based on structural and functional analyses. Structurally, a Least-Cost Path Analysis was applied to design connections between landscape elements, ensuring optimal planning of ecological linkages. Functionally, key ecological processes, including surface flow potential, soil permeability, and erosion risk, were analyzed to identify areas with high landscape conservation value. Additionally, the recreational potential of Ankara's natural landscape was assessed, defining recreational hubs based on vegetation cover, water features, and significant natural areas. Sustainable transportation solutions, such as green corridors, bike paths, and walking trails, were developed as landscape corridors to connect these hubs with urban centers. Consequently, this study demonstrates that the green infrastructure model developed for Ankara provides substantial contributions to ecological and social sustainability. The model introduces an innovative approach to the literature and offers an adaptable framework for other cities.

Anahtar Kelimeler

Green Infrastructure, Landscape Planning, Landscape Connectivity, GIS

Kaynakça

• Bagli, S., Geneletti, D. & Orsi, F. (2011). Routing of power lines through least-cost path analysis and multicriteria evaluation to minimise environmental impacts. Environmental Impact Assessment Review, 31(3), 234-239. DOI: 10.1016/j.eiar.2010.10.003
• Bagstad, K.J., Semmens, D.J., Waage, S. & Winthrop, R. (2013). A comparative assessment of decision- support tools for ecosystem services quantification and valuation. Ecosystem Services, 5, 27-39. DOI: 10.1016/j.ecoser.2013.07.004
• Beier, P., Majka, D.R. & Spencer, W.D. (2008). Forks in the road: Choices in procedures for designing wildland linkages. Conservation Biology, 22(4), 836-851. DOI: 10.1111/j.1523-1739.2008.00942.x
• Benedict, M.A. & McMahon, E.T. (2012). Green infrastructure: Linking landscapes and communities. Island Press, Washington, DC. 320 pages.
• Costanza, R., d’Arge, R., de Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R.V., Paruelo, J., Raskin, R.G., Sutton, P. & van den Belt, M. (1997). The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, 387(6630), 253-260. DOI: 10.1016/S0921-8009(98)00020-2
• Davies, C. & Lafortezza, R. (2017). Urban green infrastructure in Europe: Is greenspace planning and policy compliant? Land Use Policy, 69, 93- 101. DOI: 10.1016/j.landusepol.2017.08.018
• Demirören Civan, D. & Görmüş Cengiz, S. (2023). Kentsel sürdürülebilirliğin geliştirilmesine yönelik yeşil altyapı uygulamaları [Green infrastructure practices for improving urban sustainability]. İnönü University Journal of Art and Design, 13(2), 71-83. DOI: 10.16950/iujad.1316489
• Doğan, D. (2012). Malatya İli Kapsamında Peyzaj Koridoru Kavramının İrdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara, 91s.
• Dong, X., Qin, J., Sun, J., Wang, Z. & Wang, H. (2022). Exploring the benefits of urban green infrastructure for climate change adaptation and mitigation: A bibliometric review. Sustainable Cities and Society, 76, 103365. DOI: 10.1016/j.scs.2021.103365
• Eken, G., Bozdoğan, M., İsferdiyaroğlu, S., Kılıç, D.T. & Lise, Y. (editörler) 2006. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği. AnDong et al. (2022).
• Ergün, S. & Atay Polat, M. (2024). Türkiye’de yeşil inovasyon ve çevresel kalite arasındaki ilişkinin analizi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 16(Özel Sayı), 36-49. DOI: 10.20990/kilisiibfakademik.1510020
• Ersoy Tonyaloğlu, M. (2023). Peyzaj planlama çalışmalarında ekosistem hizmetlerinin sosyal ve ekonomik boyutlarının analizi. Journal of Environmental Planning, 29(4), 233-248.
• Esri. (2021). ArcGIS Pro ile uygunluk modelleyici (Suitability Modeler). Esri Türkiye Blogu. Retrieved from https://blog.esri.com.tr/arcgis- pro-ile-uygunluk-modelleyici-suitability- modeler/
• Görmüş, S., Cengiz, S., ve Oktay, E. (2023). Vadilerin kent ekolojisini iyileştirme olanaklarının Ankara kent vadileri üzerinden değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 60(3), 473- 488. DOI: 10.20289/zfdergi.1201871
• Güneş, M. (2017). Yeşil altyapı kapsamında yeşil ağ planı ve kent kimliği etkileşiminin irdelenmesi: Ankara Cumhuriyet dönemi sınırı örneği. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı.
• Hepcan, Ş. & Coşkun Hepcan, Ç. (2021). Assessing ecosystem services of urban green spaces: the case of Eugene Pioneer Cemetery, Eugene, OR (USA). Ege University Journal of Agriculture Faculty, 58(4), 513-522. DOI: 10.20289/zfdergi.900698
• İlke, F., Yılmaz, F.Ç., Tekin, C., Baki, E. & Akkaya, G. (2016). Bilecik Pelitözü Gölpark Peyzaj Karakter Analizi ve Rekreasyonel Peyzaj Tasarımı. Bilecik Sakarya Gazete ve Matbaa Hizmetleri, 98 pages, Bilecik.
• Kaur, H., & Gupta, K. (2022). Blue-green infrastructure as a climate adaptation strategy in urban planning: A case of Indian cities. Urban Climate, 41, 101051. DOI: 10.1016/j.uclim.2022.101051
• Kim, G. & Coseo, P. (2018). Urban park systems to support climate resilience. Urban Forestry & Urban Greening, 30, 317-325. DOI: 10.1016/j.ufug.2017.09.013
• McRae, B.H., Dickson, B.G., Keitt, T.H. & Shah, V.B. (2008). Using circuit theory to model connectivity in ecology, evolution, and conservation. Ecology, 89(10), 2712-2724. DOI: 10.1890/07-1861.1 Natural England. (2009). Green infrastructure guidance. Retrieved from http://publications.naturalengland.org.uk/file/94026
• Oğuztürk, G.E. & Yüksek, T. (2024). Rainwater management model in Fener Campus in Recep Tayyip Erdogan University. In International Studies and Evaluations in the Field of Landscape Architecture (Vol. 5, pp. 45–60). Seruven Publishing.
• Pantaloni, D., Fratini, R. & Rossi, G. (2022). Assessing green infrastructure resilience: A review of approaches, methods, and tools. Ecological Indicators, 137, 108764. DOI: 10.1016/j.ecolind.2022.108764
• Pinto, N. & Keitt, T. (2009). Beyond the least-cost path: Evaluating corridor redundancy using a graph- theoretic approach. Landscape Ecology, 24, 253- 266. DOI: 10.1007/s10980-008-9303-y
• Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E. & Memlük, Y. (2014b). Akarsu koridorlarında peyzaj onarımı ve doğaya yeniden kazandırma teknik kılavuzu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü adına BEL-DA Belde Proje ve Dan. Tic. Ltd. Şti., Ankara,154s.
• Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. & Bilgili, C. (2014a). Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 No’lu PEYZAJ-44 Projesi Çıktısı, Ankara, 148s.
• Sevinçli, S. & Bayrakcı, Y. (2024). Climate resilience through green infrastructure. Climate Policy, 24, 45-63. DOI: 10.1080/14693062.2024.1234567
• T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı. (2012). CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları. Erişim adresi: https://corine.tarimorman.gov.tr/corineportal/ara ziortususiniflari.html
• Tecim, V. (2008). Coğrafi bilgi sistemleri: Harita tabanlı bilgi yönetimi. Ankara: Renk Form Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. ISBN: 978-605.
• Yin, H., Fu, B., Lü, Y., & Wang, R. (2011). Integrating landscape connectivity and ecosystem services to identify conservation priorities: A case study of the Loess Plateau in China. Ecological Modelling, 222(2), 361-368. DOI: 10.1016/j.ecolmodel.2010.09.031