A SURVEY ON THE RECONSTRUCTION OF DİYARBAKIR HAMİDİYE FOUNTAIN

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 41 - 55, 25.05.2024

Şahabettin Öztürk

Öz

The fountain has taken its place in civic architecture as well as in the religious and social buildings of Diyarbakır which has an important place in urban development of Middle Ages. 42 registered historical fountains which were built in various periods and features during Ottoman period are located in Diyarbakır central. Besides current Diyarbakır fountains, it was Hamidiye Fountain one of the historical fountains that had survived until 1940’s but later vanished after had entirely destructed. The fountain’s built date is not known. It is considered that it was built together with Hamidiye Arts School in the year 1900 in honour of Ottoman sultan Abdulhamid II. Although there is an epitaph on the fountain, there is not a detail about the built date. Some photographs received from archives have been identified as indicating the historical fountain’s location and other architectural qualities. The fountain is located in Ferit Köşk neighbourhood of Yenişehir district at central Diyarbakır. Excavation and drilling works have been conducted for the purpose of finding data to be a base for Hamidiye Fountain’s reconstruction. Any archaeological indication and trace were not met after conducted excavation works. The archive to be a source for Hamidiye Fountain’s reconstruction project has been prepared by Van Yüzüncü Yıl University in the application scale of the fountain’s plan, profile, fronts and details using visual data. The fountain’s plan which is a square-planned one is considered among unattached fountains typologically. The most lively and decorated front of the Hamidiye Fountain was northern one. It was endowed with anonymous marble columns placed symmetrically on four edges of the fountain. The Ottoman coat of arms has been etched as the crescent and star motif engraved on marble. Coronet part on the northern main front of the fountain was decorated by clock. Other fronts of the fountain’s pediment frame had been built by black-and-white-alternate basaltic freestone and limestone. In this paper, Hamidiye Fountain’s reconstruction is discussed with its architectural and technical structural qualities in scope of the research.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır Aqua Architecture, Hamidiye Fountain, Basin, Reconstruction, Survey Excavation

Yıkılan Diyarbakır Hamidiye Çeşmesi’nin Yeniden İnşası Üzerine Bir Araştırma

Öz

Ortaçağ şehirciliğinde önemli bir yeri olan Diyarbakır’da yalnız dinî ve sosyal yapılarda değil, sivil mimaride de çeşme önemli bir unsur olarak yerini almıştır. Diyarbakır merkezde Osmanlı döneminde farklı dönem ve mimari özelliklerde inşa edilen 42 adet tarihi ve tescilli çeşmeler yer almaktadır. Mevcut Diyarbakır çeşmelerinin yanı sıra 1940’lı yıllara kadar ayakta olan ancak daha sonra tamamıyla yıkılarak yok olan tarihi çeşmelerden biri de Hamidiye Çeşmesi’dir.
Osmanlı padişahlarından II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıldönümü onuruna 1900 yılında Hamidiye Sanayi Mektebi ile birlikte yapıldığı düşünüle, çeşmenin tam yapım tarihi belli değildir. Çeşme üzerinde kitabe olmasına rağmen inşa tarihi hakkında bilgi yer almamaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında nedeni bilinmeyen bir sebepten tamamıyla yıkılıp yok olmuştur. Tarihi çeşmenin konumu ve diğer mimari özellikleri hakkında döneminde çekilen fotoğraflardan ve tarihi arşivlerden bilgi edinilmiştir. Çeşme, Diyarbakır merkez Yenişehir ilçesi, Ferit Köşk Mahallesi’nde yer almaktadır. Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyonuna temel teşkil edecek verilerin bulunması için Diyarbakır Müze Müdürlüğü denetiminde yapılan sondaj kazısı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Yapılan kazı çalışmaları sonucunda herhangi bir arkeolojik buluntu ya da mimari veriye rastlanmamıştır.
Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyon projesine kaynak teşkil edecek görsel veriler yardımıyla Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından plan, kesit, cepheler ve detaylar uygulama ölçeğinde hazırlanmıştır. Kare planlı olan çeşmenin plan tipoloji bağımsız çeşmeler içerisinde yer almaktadır. Hamidiye Çeşmesi’nin en hareketli ve süslemeli cephesi kuzey cephesidir. Çeşmenin dört köşesinde simetrik olarak yerleştirilen yekpare mermer sütunlar ile donatılmıştır. Osmanlı devleti hilal, yıldız motifi ve arması mermer üzerine kabartmalı olarak yerleştirilmiştir. Çeşmenin diğer cephelere çeşme alınlık çerçevesi aynı mimari ölçülerde siyah-beyaz almaşık yonu bazalt ve kalker taşından inşa edilmiştir.
Yapılan araştırma kapsamında, Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyon mimari ve teknik yapım özellikleriyle ilgili bilgi verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır Su Mimarisi, Hamidiye Çeşmesi, Koruma, Rekonstrüksiyon, Araştırma Kazısı

Kaynakça

• Arseven, C. E. (1983). Çeşme. Sanat Ansiklopedisi, C. I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aytöre, A. (1962). Türklerde Su Mimarisi, I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Tebliğler, (Ankara, 19-24 Ekim 1959), Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara, 45-69.
• Beysanoğlu, Ş. (1998). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi. Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Eyice, S. (1968). İstanbul, İslam Ansiklopedisi, C. V-II, İstanbul.
• Ödekan, A. (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semayi Eyice’ye Armağan, İstanbul Yazıları. Turing, İstanbul, 281-297.
• Önge, Y. (1981). Türk Su Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.1, 1-15.
• Öztürk, Ş. (2004). Bitlis Su Mimarisi. Malatya: Uğurel Matbaası.
• Öztürk, Ş. (2021). Diyarbakır Hamidiye Çeşmesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Koruma Projesi Raporu. 1-28.
• Öztürk, Ş. (2023). A Survey On Reconstructıon Of Hamidiye Fountaın Diyarbakır, IV. İnternational Antalya Scientific Research And İnnovative Studies Congress May 9-10, 2023/Antalya, Türkiye, 199-212.
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk Mimarisi. İstanbul: Gün Matbaası.
• Yeşilbaş, E. (2010). Diyarbakır Çeşmelerinden Üç Örnek. Mukaddime, 1, 47-55.
• Yıldız, İ. & Öztürk, Ş. (2016). Diyarbakır Surları. Ankara: MRK Baskı ve Tanıtım Hizmetleri.
• Yıldız, İ. & Koç, E. (2007). Mardin’in Çeşmelerinden Üç Örnek. Makalelerle Mardin, İmak Ofset.