The Human-Nature Relationship: An Analysis Of Hacı Bektaş Veli’s Makalat

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 55 - 65, 31.12.2021

Bilge Kağan Şakacı , Onur Kulaç

Öz

Hacı Bektaş Veli is one of the important philosopher of Turkish Islamic culture. It is known that he contributed to establishment of Bektashism order and guild of janissaires. He also trained a large number of caliphes and dervishes. In his work, named Makalat, Veli presents his views regarding the human and cosmos in addition to relationship between human and nature. Makalat means as a word “articles”. This work is named Makâlât-ı erba’în (in other words El- Makâlâtu’l-erba’ûn) which means “Forty Articles”. The work was written originally in Arabic language but then it was translated to Turkish. Knowledge about his writing belongs to himself is suspicious with the exception of Makalat. The Work, which is divided in eight part, also dwells on depiction of human. While stating that there are four type of people, it also presents that they all have different types of worships, demands and situations. Among the significant specialities of human, the work indicates that there are science, wisdom and heart. It is also stated in the work that people who don’t feel by heart everything in life are placed secondary line after animals. At the same time, Veli expresses that the human is the ultimate and greatest one among the things what God created. He displays many shared features between human and nature via instances in the work. In present study, Hacı Bektaş Veli’s views are explained through Makalat in terms of relationship of human-nature and the types of human. The aim of the study is to find out the analogy between human and nature by revealing Hacı Bektaş Veli’s human depiction. The study is a theorical one which rests upon literature research. While, his Makalat work is handled as primary resource, at the same time the study is strengthened by utilising from secondary resources on this work.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Makalat, Human, Nature, Heart, Wisdom

İNSAN-DOĞA İLİŞKİSİ: HACI BEKTAŞ VELİ’NİN MAKALAT’ININ İNCELENMESİ

Öz

Türk-İslam kültürünün önemli düşünürlerinden biri de Hacı Bektaş Veli’dir. Bektaşilik tarikatının ve Yeniçeri Ocağı’nın kurulmasına katkı sağladığı bilinmektedir. Çok sayıda halife ve derviş yetiştirmiştir. Veli’nin insan ve kainata dair görüşlerini de aktardığı Makalat adlı eserinde; insanın doğa ile ilişkisine de yer verilmektedir. Makalat “makaleler” anlamı taşımaktadır. Esere “Kırk Makale” anlamına gelen Makâlât-ı erba’în (bir başka deyişle El- Makâlâtu’l-erba’ûn) adı verilmiştir. Aslı Arapça olan eser daha sonradan Türkçe’ye çevrilmiştir. Makalat dışındaki eserlerinin onun olduğuna dair bilgiler şüphelidir. Sekiz bâba ayrılan eserde insanın tasviri üzerinde de durulmuştur. Dört çeşit insan olduğunu belirtirken hepsinin ayrı ayrı ibadetleri, arzusu ve hali olduğunu aktarmaktadır. İnsanın önemli özellikleri arasında ilim, akıl ve gönlün yer aldığını belirtmektedir. Gönül gözü kapalı olanların da hayvandan da aşağı olduğunu dile getirmektedir. Veli aynı zamanda Allah’ın yarattıkları arasında en ulusunun insan olduğunu belirtmektedir. İnsan ve doğanın birbirine benzer birçok özelliği bulunduğunu da örneklerle ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Hacı Bektaş Veli’nin görüşleri Makalat eseri üzerinden insan çeşitleri ve insan-doğa ilişkisi üzerinden açıklanmaktadır. Bu çalışmanın amacı Hacı Bektaş Veli’nin insan tasvirini gözler önüne sererek, insan doğa arasında kurduğu analoji ortaya çıkarmaktadır. Çalışma literatür taraması kaynaklı teorik bir çalışmadır. Birincil veri kaynağı olarak Hacı Bektaş Veli’nin Makalat eseri kullanılırken; çalışma aynı zamanda bu eserlerle alakalı ikincil kaynaklardan faydalanılarak güçlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Makalat, İnsan, Doğa, Gönül, Akıl

Kaynakça

• Ceyhan, S. (2013). Zühd. TDV İslâm Ansiklopedisi, 44, s. 530-533.
• Coşan, M. E. (2019a). Makâlât. M. E. Coşan içinde, Hacı Bektâş-ı Veli ve Baktâşîlik. İstanbul: Server Yayınları.
• Coşan, M. E. (2019b). Hacı Bektaş ve Makâlât'ının Arapça Aslı Hakkında. M. E. Coşan içinde, Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektâşîlik. İstanbul: Server Yayınları.
• Coşan, M. E. (2019c). Bahrü'l-Hakâik. M. E. Coşan içinde, Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektâşîlik. İstanbul: Server Yayınları.
• Coşan, M. E. (2019d). Hacı Bektâş-ı Veli ve Makâlât. M. E. Coşan içinde, Hacı Bektâş-ı Veli ve Baktâşîlik. İstanbul: Server Yayınları.
• Coşan, M. E. (2020). Makâlât-ı Hacı Bektâş-ı Veli (Sadeleştirilmiş Tam Metin) (2. Baskı b.). (S. N. Yılmaz, Dü.) İstanbul: Server Yayınları.
• Duran, H. (1995). Makâlât’ta İnsan ve Dünya İlişkisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (2), s. 19-21.
• Görtaş, İ. (1996). Hacı Bektaş Veli, Makâlat ve Bilgi Sorunu. Erdem, 8(24), s. 999-1006.
• Güzel, A. (1994). Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri. Birlik-Dirlik Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (1), s. 15-21.
• Güzel , A. (1995). Ahmet Yesevî’nin Fakr-Name’si ile Hacı Bektaş’ın Makâlât’ında Dört Kapı-Kırk Makam Mukayesesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (2), s. 6-12.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşîlik. TDV İslâm Ansiklopedisi, 5, s. 373-379.
• Ocak, A. Y. (1996). Hacı Bektâş-ı Velî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 14, s. 455-458.
• Okuyan, M. (2021). Kur'an Meal-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları.
• Özcan, H. (2012). Hacı Bektaş Velî’de Hz. Muhammed Algısı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (62), s. 199-212.
• Uludağ, S. (1988). Âbid. TDV İslâm Ansiklopedisi, 1, s. 307.
• Uludağ, S. (1992). Bâtın İlmi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 5, s. 188-189.
• Uludağ, S. (2003). Mârifet. TDV İslâm Ansiklopedisi, 28, s. 54-56.
• Uludağ, S. (2006a). Muhib. TDV İslâm Ansiklopedisi, 31, s. 34.
• Uludağ, S. (2006b). Müşâhede. TDV İslâm Ansiklopedisi, 32, s. 152-153.
• Uludağ, S. (2009). Sidretü’l-müntehâ. TDV İslâm Ansiklopedisi, 37, s. 151-152.
• Ulukütük, M. (2013). Hacı Bektaş Velî’ Mâkâlât’ında Akıl-İman İlişkisinin Din Felsefesi Açısından Tahlili. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (66), s. 43-66.
• Yavuz , Y. Ş. (1997). Hakka’l-yakîn. TDV İslâm Ansiklopedisi, 15, s. 203-204.
• Yavuz , Y. Ş. (2000). İlme’l-yakîn. TDV İslâm Ansiklopedisi, 22, s. 137-138.
• Yavuz, Y. Ş. (1991). Ayne’l-yakîn. TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, s. 269-270.
• Yavuz, Y. Ş. (1992). Bezm-i elest. TDV İslâm Ansiklopedisi, 6, s. 106-108.
• Yılmaz, A., Akkuş, M., & Öztürk, A. (2019). Makâlât Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.