AN INTERDISCIPLINARY REVIEW ABOUT RATIONALITY ON DECISION MAKING PROCESS

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 119 - 143, 17.07.2023

Didem Kayalidereden

https://doi.org/10.58654/jebi.1312072

Öz

In academia, Rational Choice Theory is mostly discussed as an important part of Macro and Micro Economics but in fact it is applied in numerous social sciences. The major motivation of this article is to intensify the position of Rational Choice Theory by examining and emphasizing the applications on economics, sociology, politics and anthropology. To begin with the historical background of the theory since 18th century, an overview about the phenomena is provided and definition of “rational behavior” has been analyzed from different perspectives. Secondly, variants, dimensions, types of rationality and the concepts of “full rationality” and “social rationality” which are accepted as the different poles of RCT, are elaborated through some models. Effects of Individualism and some behavioral theories of human actions are mentioned. Finally, evolution of RCT is reviewed with a multi-disciplinary approach by understanding the applications on other social sciences and repercussions are exemplified to put a finer point. Moreover, old concept of “Homo Economicus” is dwelled on and question of “whether a human being always acts rationally?” is discussed extensively. Hereby, “Bounded Rationality” concept is sketched out and the other related paradigms “Game Theory” and “Exchange Theory” are indicated.

Anahtar Kelimeler

Financial Decision Making, Rational Choice Theory, Homo-Economicus, Utilitarianizm

KARAR VERME SÜRECİNDEKİ RASYONELLİK ÜZERİNE DİSİPLİNLER ARASI BİR DERLEME

Öz

Uzun yıllar boyunca “Rasyonel Seçim Teorisi” akademik çevrelerde ekonomistlerin davranış analizi konusunda başvurduğu bir yöntem gibi tanınsa da aslında pek çok disiplin tarafından kullanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Rasyonel Seçim Teorisinin bilimsel çalışmalardaki yerini iktisat, sosyoloji, antropoloji, uluslararası ilişkiler disiplinlerindeki uygulamalar inceleyerek pekiştirmektir. Öncelikle, teorinin 18.yüzyıldan günümüze kadar olan yolculuğu ele alınmış ve “rasyonel” davranış tanımı ve bu konudaki farklı görüşlere yer verilmiştir. Daha sonra; rasyonel seçim teorisinin iki ucunu temsil eden tam rasyonalite ve sosyal rasyonalite şekilleri, teorinin boyutları, rasyonalite varsayımları, rasyonel seçimin aşamaları ve bireycilik akımı detaylandırılmıştır. Son bölümde ise; teorinin geçirdiği evrim multi-disipliner bakış açısıyla incelenmiş ve “Homo Economicus” kavramı üzerinde durulmuştur. Sonuç kısmında teorinin günümüzde geldiği nokta anlatılmıştır. Genelinde “insan her zaman rasyonel mi hareket eder?” sorusuna cevap aranmış ve davranışı etkileyen alışkanlık, öykünme veya toplumsal sınırlar gibi kısıtların teoriye olan etkisi açıklanmıştır. Bu çerçevede, davranışsal iktisat kapsamında ele alınan “homo economicus”un yetersiz kalması nedeniyle ortaya atılan “sınırlı rasyonel davranış” modeli ve iki alt kuram; “Oyun Teorisi” ve “Alışveriş Kuramı” da teorinin çıktıları olarak detaylı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Finansal Karar Verme, Rasyonel Seçim Teorisi, Homo-economicus, Faydacılık

Kaynakça

• Aba, A. (2018). Oyun Teorisi, John Nash ve Akıl Oyunları. İktisat ve Toplum(90), 65-69.
• Akyıldız, P. D. (2008). Tartışılan Boyutlarıyla "Homo Economicus". Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2), 29-40.
• Arslan, B., & Çetin, E. (2021). Vekâlet teorisinde fırsatçılık kavramı ve oyun teorisi arasındaki ilişki. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 4(2), 439-454.
• Baştürk, Ş. (2012). Rasyonel Tercih Sosyolojisi Bağlamında James S.Coleman'ın Sosyal Sermaye Kavramı: Eğitime Katılma Yönünden Tartışmalar. Sosyoloji Konferansları(45), 75-123.
• Baloğlu, F. (2000). Rasyonalite ve Ekonomik Sosyoloji. Sosyoloji Konferansları. 26, s. 271-226. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Can, Y. (2012). İktisatta Psikolojik İnsan Faktörü: Davranışsal İktisat. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(2), 91-98.
• Candan, E., & Hanedar, A. Ö. (2005). İktisat Neden Bir Kapalı Kutudur? Hakim İktisadın Değer Yargısı-Sınama İlişkisi. Ekonomik Yaklaşım Dergisi Kongreler Dizisi (IV). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Billimler Fakültesi.
• Coleman, J. S. (1986). Social Theory, Social Research and Theory of Action. The American Journal of Sociology, 6(91), 1309-1335.
• Çalık, Ü., & Düzü, G. (2009). İktisat ve Psikoloji. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E Dergisi (18), 1-13.
• Çamlı, A. Y. (2020). Talcott Parsons’ ın düşüncesinde pratik-rasyonellik tasarımı. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), 202-208.
• Eser, R., & Toıgonbaeva, D. (2011, Nisan). Psikoloji ve İktisadın Birleşimi Olarak Davranışsal İktisat. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6, 287‐321.
• Günar, D. (2018). Yaratıcı Yıkım Kriz ve Avrupa Birliği: Schumpeteryan Yaklaşım Çerçevesinde 2008 Krizi Avrupa Birliği ve Küreselleşme. Hyperlink Yayınları.
• Green, S. L. (2002). Rational Choice Theory:An Overview Baylor University Faculty Development Seminar On Rational Choice Theory.
• Hedström, P., & Swedberg, R. (1998). Social Mechanisms An Analytical Approach To Social Theory. USA: Cambridge University Press.
• Johnson, D. P. (2008). Social exchange and rational choice at the micro level: Looking out for# 1. Contemporary Sociological Theory: An Integrated Multi-Level Approach, 165-193.
• Karabulut, A. N. (2013). Tüketicilerin Algılanan Risk Değişkeni Karşısında İnternetten Alışveriş Yapma Eğilimlerinin Ölçülmesi: Beklenen Fayda Teorisine Karşı Beklenti Teorisi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8(32), 5515-5536.
• Karagül, M. (2018). Rasyonel Ekonomi ve Davranış İktisadından Değerler İktisadına. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 425-440.
• Kirman, P. D. (2013). Rasyonel Seçim Kuramı. KSÜ İLahiyat Fakültesi Dergisi, 66-101.
• Kitapçı, Y. (2017). Rasyonaliteden İrrasyonaliteye:Davranışsal İktisat Yaklaşımı ve Bilişsel Önyargılar. Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 85-102.
• Köse, Y. (2014). Küresel finansal yaptırımlar: Oyun teorisi yaklaşımı ile ampirik bir uygulama. Maliye ve Finans Yazıları, 1(103), 10-20.
• Levent, A. (2107). İktisadı Yeniden Felsefeyle Buluşturmak:Amartya Sen’in Adam Smith Okuması. Journal of Humaity and Society, 117-137.
• Oppenheimer, P. J. (2008, November 25). Rational Choice Theory. s. 1-18. 2018 tarihinde Sage Encyclopedia of Political Theory.
• Sarıçoban, K. (2012). Avusturya İktisat Okulu, Temsilcileri ve Metodolojik İlkeleri. Hukuk ve İktisat Araştırmaları dergisi, 4(1), 157-165.
• Scott, J. (2000). Rational Choice Theory. G. Browning, A. Halcli, & F. Webster içinde, Understanding Contemporary Society: Theories of The Present, 1-15, Sage Publications.
• Sen, A. (1997). Resources, Values and Development. Cambridge, London, England : Harvard University Press,.
• Simon, H. (1972). Theories of Bounded Rationality. C. Mc Guire, & R. Radner içinde, Decision and Organisation (s. 161-176). North Hollond Publishing Company.
• Simon, H. A. (1955, February 1). A Behavioral Model of Rational Choice. The Quarterly Journal of Economics, 99-118. Şeniğne, B. (2011). Rasyonalite Kavramına Deneysel ve Davranışsal İktisat Bağlamında Yeni Bir Bakış Açısı: Nöroiktisat. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, F., & Fındık, H. (2014). Rasyonel Karar Alan Ekonomik Birimin Risk Altında Verdiği Kararlara Davranışsal Yaklaşım: Kahneman-Tversky Beklenti Teorisi Perspektifinden Eleştirel Bir Bakış. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11(42), 127-139.
• Türk Dil Kurumu. (2006, Eylül 26). Güncel Türkçe Sözlük. Mayıs 25, 2023 tarihinde Türk Dil Kurumu: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=RASYONEL
• Tozlu, A. (2016). Karar Verme Yaklaşımları Üzerinde Herbert Simon Hegemonyası. Sayıştay Dergisi, 27-46. Uğur, Z. B., & Artık, A. (2017). İnsan Rasyonel Bir Varlık mıdır. Katre Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi İktisat Sayısı(3), 15-39.
• Ünnü, N. A. (2014). Rasyonel Perspektif Işığında Karar Verme Eylemi Nitel Bir Analiz. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi(24), 91-116.
• Wittek, R. (2013). Rational Choice Theory. 2018 tarihinde Oxford Bibliographies Online: http://www.oxfordbibliographies.com/obo/page/sociology
• Yağmurlu, A. (2004). Örgüt Kuramları ve İletişim. Amme İdaresi Dergisi, 34(4), 31-55.