Türkiye’de İç Göçün Bölgesel Yoksulluk Üzerindeki Etkisi: Tarım Sektörünün Belirleyici Rolü

Yıl 2019, Sayı: 60, 145 - 169, 22.10.2019

Mehmet Zanbak , Reyhan Özeş Özgür

https://doi.org/10.26650/JECS2019-0049

Öz

Türkiye’de göç ve yoksulluk özellikle 1990’lı yıllar sonrasında birbiriyle kesişen kavramlar haline gelmiştir. Kentlerde yaşayan ve yaşamını sosyal yardımlara bağlı olarak sürdüren kesimlerin büyük çoğunluğu bu dönem sonrasında göç eden kişilerden oluşmaktadır. Bu süreçte iç göç beraberinde istihdam baskılarını arttırırken, yoksul sayısındaki artış da buna eşlik etmiştir. Bu çalışmada da Türkiye’de özellikle tarım sektörünü terk eden bireylerin, sanayi ve hizmetler sektörlerinin yoğun olduğu bölgelere göç etmeleriyle birlikte yoksulluğun nasıl değiştiği incelenmektedir. Yoksulluğu etkileyen diğer faktörler yanında, özellikle iç göçün 2008-2014 dönemindeki olası etkilerini ortaya koymak adına oluşturulan model, panel veri analizi ile tahmin edilmiştir. Yapılan tahminin ardından, tarımın istihdam ve üretim bakımından göreli olarak öne çıktığı bölgelerden kaynaklı göçün ülkedeki toplam yoksul sayısını azalttığı söylenebilir. Bu da iş bulma amacıyla tarım sektörünü terk edip sanayi ve hizmetlere yönelimin gelir artışıyla sonuçlandığını ve yoksulluğun azaltılması bakımından olumlu etkilerinin olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca istihdam kapasitesi bakımından başta gelen bölgelerden olan TR1-İstanbul’a yönelik yaşanan göçün ülkedeki toplam yoksul sayısını etkileme derecesi, diğer bölgelerden ayrışmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, göç, bölgesel göç, panel veri analizi

The Effect of Internal Migration on Regional Poverty in Turkey: The Determining Role of the Agricultural Sector

Öz

In Turkey, migration and poverty became two intersecting concepts -particularly after the 1990s. A great majority of those groups who live in cities on welfare benefits consist of people who migrated after this period. In this process, while internal migration increased employment pressures, it was also accompanied by a growth in the number of the poor people. This study explores how poverty changed in Turkey especially when people who left the agricultural sector migrated to areas where industry and service sectors were concentrated. The model created to reveal the potential effects of internal migration particularly in the period between 2008 and 2014 in addition to other factors affecting poverty was estimated using the panel data analysis. After the estimation, it was determined that migration originating from areas where agriculture relatively came to the forefront in terms of employment and production reduced the total number of the poor in the country. This finding indicates that leaving the agricultural sector to find a job and turning to industry and service sectors resulted in an income increase and had positive effects in terms of reducing the poverty. It was also found that migration to TR-1 Istanbul (which is among those areas taking the lead in terms of employment capacity), significantly differs from that of other areas in terms of influencing the total number of the poor in the country.

Anahtar Kelimeler

Poverty, migration, regional migration, panel data analysis

Kaynakça

• Ahluwalia, M.S., Carter, N.G., & Chenery, H.B. (1979). Growth and poverty in developing countries. Journal of Development Economics, 6, 299–341.
• Akder, H. ve Güvenç, M. (2000). Türkiye’de bölgesel eşitsizlikler ve kırsal yoksulluk. H. Akder (Ed.), Devlet reformu. Yoksulluk içinde (s. 15–36). İstanbul: TESEV Yayınları.
• Alıcı, S. (1998). Türkiye’de yoksulluğun sosyo-ekonomik analizi. DİE Rapor, Ankara.
• Alkire, S., & Foster J. (2011). Counting and multidimensional poverty measurement. Journal of Public Economics, 95(7–8), 476–487.
• Aşkın, E.Ö., Yayar, R. ve Oktay, Z. (2013). Kırsal göçün ekonometrik analizi: Yeşilyurt ilçesi örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(2), 231–252.
• Avrupa Birliği Bakanlığı. (2014, 4 Temmuz). Türkiye-AB vize muafiyeti süreci ve geri kabul anlaşması hakkında temel sorular ve yanıtları. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/files/pub/turkiye_ab_vize_muafiyeti_sureci_ve_geri_kabul_anlasmasi_hakkinda_temel_sorular_ve_yanitlari.pdf
• Avrupa Birliği Komisyonu. (2014, 4 Temmuz). Türkiye 2014 ilerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/files/ilerlemeRaporlariTR/2014_ilerleme_raporu_tr.pdf
• Bahar, O. ve Bingöl, F.H. (2010). Türkiye’de iç göç hareketlerinin istihdam ve işgücü piyasalarına etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 43–61.
• Bustillo, R. M., & Anton, J. I. (2009). From rags to riches? Immigration and poverty in Spain. MPRA Paper 13848, 1–27.
• Cafrı, R. (2009). Adana ilinde yoksulluğun analizi: Sınırlı bağımlı değişkenli modellerle bir inceleme (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Canpolat, H. ve Arıner, H. O. (2012). Küresel göç ve Avrupa Birliği ile Türkiye’nin göç politikalarının gelişimi. ORSAM Rapor 123, 1–30.
• Chapman, J. & Bernstein, J. (2003). Immigration and poverty: How are they linked? Monthly Labor Review, April, 10–15. Retrieved from https://www.bls.gov/opub/mlr/2003/04/art2full.pdf
• Çatalbaş, G. K. ve Yarar, Ö. (2015). Türkiye’deki bölgeler arası iç göçü etkileyen faktörlerin panel veri analizi ile belirlenmesi. Alphanumeric Journal, 3(1), 99–117.
• Dağdemir, Ö. (1992). Türkiye ekonomisinde yapısal değişim ve gelir dağılımı (Yayınlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Dağdemir, Ö. (1999). Türkiye ekonomisinde yoksulluk sorunu ve yoksulluğun analizi: 1987-1994. Hacettepe İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 23–40.
• Danışman Işık, A. (2012). Yoksulluğun subjektif refah açısından ölçülmesi: Muğla ili uygulaması. (Doktora Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Dansuk, E. (1997). Türkiye’de yoksulluğun ölçülmesi ve sosyo-ekonomik yapılarla ilişkisi (Uzmanlık tezi). Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
• Drewnowski, R. (1977). Poverty: Its meaning and measurement. Development and Change, 8(2), 183–208.
• Dumanlı, R. (1996). Türkiye’de yoksulluk ve boyutları, DPT, Yayın No: 2449, Ankara, 1996.
• Dumanlı, R. ve Bulutay, T. (2000). Türkiye’de yoksulluk ve az örgütlü kesim, DİE, Enformel Kesim II, Ankara: DİE Matbaası.
• Dücan, E. (2016). Türkiye’de iç göçün sosyo-ekonomik nedenlerinin bölgesel analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 167–183.
• Erdoğan, G. (1996). Türkiye’de bölge ayrımında yoksulluk sınırı üzerine bir çalışma (Uzmanlık tezi). Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Erdoğan, G. (2002). Türkiye’de ve dünyada yoksulluk ölçümleri üzerine değerlendirmeler, C. C. Aktan (Ed.), Yoksullukla mücadele stratejileri kitabı içinde (s. 1 –74). Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayınları.
• Gönüllü, M. (1996). Dış göç. Pamukkale Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 94–106.
• Greene, W. H. (2002). Econometric analysis (5th ed.). New Jersey, NJ: Prentice Hall.
• Güneş, F. (2016). Göç, yoksulluk ve sosyal politika. Erişim adresi: http://www.iav.org.tr/yonetim/dosya/seminer/adanagoc3.pdf
• Güneş, F. (2009). Kentsel yoksulluk/dışlanma (mı), göç ve istihdam: Eskişehir’de belediyeden yardım alan haneler. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18, 449–470.
• Gürbüz, M. ve Karabulut, M. (2008). Kırsal göçler ile sosyo-ekonomik özellikler arasındaki ilişkilerin analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 50, 37–60.
• Güreşçi, E. ve Yurttaş, Z. (2008). Kırsal göçün nedenleri ve tarıma etkileri üzerine bir araştırma: Erzurum ili İspir ilçesi Kırık bucağı örneği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 14 (2), 47–54.
• Gürsel, S., Anıl, B. ve Acar, A. (2013). Türkiye’de yoksulluk tartışması kim haklı? Yoksulluk arttı mı, azaldı mı? Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (Betam), Araştırma Notu 13/153, İstanbul.
• Hausman, J. A. (1978). Specification test in econometrics. Econometrica, 46(6), 1251–1271.
• Hill, R. C., Griffiths, W. E. & Lim, G. C. (2008). Principles of econometrics. New Jersey. Third Edition, John Wiley and Sons Inc.
• İçişleri Bakanlığı. (2005). İltica ve göç alanındaki Avrupa Birliğimüktesebatının üstlenilmesine ilişkin Türkiye ulusal eylem planı. Erişim adresi: http://sorular.rightsagenda.org/Uploads/MULTECI%20MEV/T%C3%9CRK%C4%B0YE%20ULUSAL%20EYLEM%20PLANI.pdf
• Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018). Erişim adresi: https://kkp.tarim.gov.tr/sp/Onuncu%20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1(2014-2018).pdf
• Kalkınma Bakanlığı. (2013). Göç özel ihtisas komisyonu raporu. Erişim adresi: http://www.cka.org.tr/dosyalar/Ozel%20Ihtisas%20Komisyonu%20Raporlar%C4%B1/g%C3%B6c.pdf
• Kan, A., Kurt, G., Özmen, K. ve Sezik, Ş. N. (2016). Kırsal göçün sosyo ekonomik etkileri: Konya ili Hüyük ilçesi örneği. XII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi. Erişim adresi: http://www.tarimarsiv.com/wp-content/uploads/2017/03/36-3.pdf
• Karakaya, E. ve Turan, A.H. (2006). Türkiye’ye yabancı emekli göçü: Didim’in yeni sakinleri ve bölgeye ekonomik etkileri. İktisat-İşletme-Finans Dergisi, 21(246), 122–132.
• Kavala, A. B. ve Keyder, Ç. (2008). Kent nüfusunun en yoksul kesiminin istihdam yapısı ve geçinme yöntemleri, 106K342 TÜBİTAK Raporu, İstanbul.
• Kearney, M. (1986). From the invisible feet: Anthropological studies of migration and development. Annual Revies of Anthropology, 15, 331–361.
• Koç Üniversitesi Göç Araştırmaları Merkezi. (2014). Türkiye’nin uluslararası göç politikaları, 1923-2023: Ulusdevlet oluşumundan ulus-ötesi dönüşümlere. Erişim adresi: https://mirekoc.ku.edu.tr/wp-content/uploads/2017/01/Tu%CC%88rkiyenin-Uluslararas%C4%B1-Go%CC%88c%CC%A7-Politikalar%C4%B1-1923-2023_-.pdf
• Lee, E. S. (1996). A theory of migration. In R. Cohen & E. Elgar (Eds.), Theories of migration (pp. 14–24). Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing.
• Martin, P., & Taylor, J. E. (2003). Farm employment, immigration, and poverty: A structural analysis. Journal of Agricultural and Resource Economics, 28(2), 349–363.
• Odabaşı, F. (2009). Yoksullukla mücadelede istihdamın rolü (Uzmanlık tezi). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özcan, K. M. (2003). Türkiye’de yoksulluğun ölçülmesi: 2001. Ekonomik Yaklaşım, Ekonomik Yaklaşım Kongreler Dizisi III Özel Sayısı, 14(49), 83–98.
• Özdemir, M. (2008). Türkiye’de iç göç olgusu, nedenleri ve Çorlu Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Pamuk, M. (2000). Kırsal yerlerde yoksulluk, DİE İşgücü Piyasaları Analizleri 1999. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Pazarlıoğlu, M. V. (2007). İzmir örneğinde iç göçün ekonometrik analizi. Yönetim ve Ekonomi, 14(1), 121–135.
• Raphael, S., & Smolensky, E. (2008). Immigration and poverty in the United States. Institute for Research on Poverty Discussion Paper no. 1347-08, 1–61.
• Petersen, W. (1958). A general typology of migration. Amerikan Sociological Review, 23.
• Sağlam, S. (2006). Türkiye’de iç göç olgusu ve kentleşme. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 5, 33–44.
• Sevinç, G., Davran, M. K. ve Sevinç, M. R. (2018). Türkiye’de kırdan kente göç ve göçün aile üzerindeki etkileri. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 3(6), 70–82.
• Sönmez, H. ve Er, F. (2007). Türkiye’de illere göre iç göç hareketlerinin modern kümeleme teknikleri ile incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1), 17–32.
• Srinivasan, T. N. (1977). Development, poverty and basic human needs, some issues. Food Research Institute Studies, 16(2), 11-28.
• Suro, R., Wilson, J. H., & Singer, A. (2011). Immigration and poverty in America’s suburbs. Metropolitan Opportunity Series. Retrieved from https://www.brookings.edu/wpcontent/uploads/2016/06/0804_immigration_suro_wilson_singer.pdf
• Sürmeli, İ. (2017). Türkiye’de iç göçün değişim ve dönüşümü: Kentten kıra yöneliş. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Özel sayı, 275–286.
• Taş, H. Y. ve Özcan, S. (2013). Türkiye’de iç göçün yoksulluğa ve istihdama etkileri. Erişim adresi: https://www.avekon.org/papers/609.pdf
• Tekelioğlu, M., Doğan, A. ve Çelebi, F. (2015, Mayıs). Türkiye’de göç politikalarının gelişimi ve mevcut durum. Disiplinler arası Göç ve Göç Politikaları Sempozyumu, İstanbul.
• Turgut, A.E. (2011). Yoksulluk ve Türkiye’deki boyutu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2018). Bölgesel istatistikler. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). Gelir ve yaşam koşulları araştırması 2012. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/index.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2009). Gelir ve yaşam koşulları araştırması 2009. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/index.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2006). Gelir ve yaşam koşulları araştırması 2006. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/index.zul
• Tümtaş, M. S. (2009). Yoksulluktan yoksunluğa göç: Marmaris ve Mersin örnekleri. Toplum ve Demokrasi, 3(5), 111–134.
• Tümtaş, M. S. ve Ergun, C. (2014). Göç ve yoksulluk kıskacında yıkılan bir kent: Van. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 1–23.
• Türk, T. ve Ünlü, H. (2016). Yoksullukla mücadele politikaları: 2000 sonrası Türkiye örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 7(14), 92–104.
• Türkiye Sanayicileri ve İşadamları Derneği. (2000). Türkiye’de bireysel gelir dağılımı ve yoksulluk, Avrupa Birliği ile karşılaştırma”. İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşler A.Ş.
• Vergil, H., Yıldırım H., Sezer Ö., Şükrüüoğlu D., Teyyare, E., Bayramoğlu, F. M. … Güven, T. (2014). Zonguldak ilinde göçün sosyo-ekonomik nedenleri ve alınabilecek tedbirler. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları.
• World Bank. (2000). World development report 2000/2001: Attacking poverty. New York, NY: Oxford University Press.
• World Bank. (1990). World development report 1990: Poverty, world development indicators. Washington, DC: Oxford University Press.
• Yakar, M. (2012a). İç ve dış göçlerin kırsalda nüfusun yaş yapısına etkisi: Emirdağ ilçesi örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 10(2), 129–149.
• Yakar, M. (2012b). Türkiye’de iç göçlerin ilçelere göre mekânsal analizi: 1995-2000 dönemi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 741–768.
• Yakar, M. (2013). Türkiye’de iller arası net göçlerle sosyo-ekonomik gelişmişlik arasındaki ilişkinin coğrafi ağırlıklı regresyon ile analizi. Ege Coğrafya Dergisi, 22(1), 27–43.
• Yalçın, C. (2004). Göç sosyolojisi. Ankara: Anı Yayınları.
• Yerdelen Tatoğlu, F. (2012). Panel veri ekonometrisi stata uygulamalı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Yıldız, M. Z. ve Alaeddinoğlu, F. (2011). Göç ve yoksulluk: Hakkâri örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 437–462.
• Yürüdür, E. (2006). Koyulhisar ilçesinde (Sivas) göç hareketleri. Eastern Geographical Review, 20, 19–34.
• Zacharias, A., Masterson, T., & Memiş, E. (2014). Time Deficits and Poverty, The levy institute measure of time and consumption poverty for Turkey. Levy Economics Institute of Bard Collage Final Report, 46, New York.
• Zanbak, M. ve Çağatay, S. (2013). Yetenek yaklaşımı temelinde yoksulluğun ölçülmesi: Mersin ve Erzurum illerinde yoksulluğun kayıp boyutları. İktisat İşletme ve Finans, 28(327), 67–104.
• Zanbak M. ve Gül S. (2014). Çok boyutlu yoksulluğun sınıfsal analizi: Mersin-Erzurum örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 33–65.