Latin Kare Tasarımı ile Farklı Sektörlerdeki İş Kazalarının Analizi

Yıl 2022, Cilt: 34 Sayı: 3, 356 - 372, 30.09.2022

Fatma Çiçek , Ayça Ata , Bikem Övez

https://doi.org/10.7240/jeps.1064285

Öz

Dünya nüfusundaki artış ile doğru orantılı olarak artan üretim, ekonomik büyüme ve teknolojik gelişmeler ile petrol, kömür, doğal gaz, nükleer, hidrolik gibi gerek fosil gerekse yenilenebilir enerji kaynaklarına olan talep de artmaktadır. Kömür rezerv değerleri göz önüne alındığında, global olarak kömür üretim ve tüketimine yönelik teknolojik gelişmelerin devam edeceği öngörülmektedir. Türkiye için de, sera gazı salınımları doğrultusunda alınan önlemlere göre kömüre dayalı elektrik üretimi azalım gösterse de, dünya genelindeki enerji arz paylarındaki artış ile trende uyum göstermesi beklenmektedir. Ülkemizdeki ekonomik yeri ve üretim sürecinin doğası gereği en riskli iş kollarından biri madencilik sektörüdür. Avrupa bazında, bu sektörde yaşanan can kayıplarının %59’unun Türkiye’de olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada, 17 farklı Avrupa ülkesi için ILOSTAT verileri ile tarım, üretim, inşaat, maden ve diğer sektörlerde 2009 – 2019 yıllarında meydana gelen iş kazalarında yaşanan can kayıpları incelenmiştir. Tarım dışında tüm sektörlerde Türkiye en çok kayıp veren ülke olmuştur.
İş kazası riski göz önünde tutularak kömür üretimine sahip ve madencilik sektöründe en çok kayıp veren Türkiye, Almanya, Çek Cumhuriyeti, ve Polonya verileri Latin Kare Tasarım deneysel düzeninde, yıl, ülke ve sektör değişkenleri ile Genel Doğrusal Model ile istatistiksel olarak incelenmiştir. ANOVA analizi ile her değişkenin tekil ve ikili etkileşimleri (p<0.05) önemli bulunmuştur. Model içerisindeki en önemli değişken ülke iken; modelin belirleme katsayısı (R2) %99.1, düzeltilmiş (R2Adj) ve kestirimli (R2 Pred) belirleme katsayısı değerleri ise sırasıyla %97.9 ve 95.2 olarak hesaplanmıştır. İstatistiksel olarak, ülke bazında can kaybı riski sıralaması, Türkiye, Almanya, Polonya ve Çek Cumhuriyeti şeklinde azalmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kömür, Latin Kare Tasarım, ILOSTAT, İş Kazası, Ekonomik Faaliyet Sınıfı

Analysis of Occupational Accidents at Different Sectors with Latin Square Design

Öz

Within the increase of production, growth and technological developments related directly with increase in world population, demand for both fossil and renewable energy sources such as oil, coal, natural gas, nuclear and hydraulics is also increasing. Considering coal reserve values, it’s predicted that technological developments in global coal production and consumption will continue. Although coal-based electricity production has decreased in Turkey according to the precautions taken in line with greenhouse gas emissions, it’s expected to comply with trend of increase in energy supply around the world. Due to its economic worth and nature of the production process, mining is the most risky sector. On a European basis, observed that 59% of the mining sector deaths occurred in Turkey.
In this study, the dimensions of occupational accidents that occurred for 17 different European countries at agriculture, production, construction, mining and other sectors were analyzed between 2009 and 2019. by using ILOSTAT data. Turkey has been the country with the highest loss in all sectors except agriculture.
Considering the risk of occupational accidents, Turkey, Germany, Czech Republic, and Poland data, that have coal production were analyzed statistically with Latin Square Design layout using year, country and sector variables, by using General Linear Model. Single and binary interactions of variables (p<0.05) were found as significant by ANOVA. While the most significant variable is country; R2 R2Adj and R2Pred of model were calculated as 99.1%, 97.9% and 95.2%, respectively. Statistically, trisk of casualty decreases as Turkey, Germany, Poland and Czech Republic on country basis.

Anahtar Kelimeler

Coal, Latin Square Design, ILOSTAT, Occupational Accident, Economic Activity Class

Kaynakça

• IEA (International Energy Agency) 2014. Key World Energy Statictics 2014, Paris, Fransa.
• IEA (International Energy Agency) 2015. Key World Energy Statictics 2015, Paris, Fransa.
• IEA (International Energy Agency) 2021. Key World Energy Statictics 2021, Paris, Fransa.
• IEA (International Energy Agency) 2007. Key World Energy Statictics 2007, Paris, Fransa.
• Pamir, A. N. (2003). Dünyada ve Türkiye’de Enerji, Türkiye’nin Enerji Kaynakları ve Enerji Politikaları. Metalurji Dergisi, 134, 73-100.
• Our World in Data, https://ourworldindata.org (Aralık, 2021).
• Dünyada ve Türkiye’de Enerjinin Görünümü 2021, MMO Enerji Köşesi, https://enerji.mmo.org.tr/sunumlar/, (Kasım, 2021).
• IEA (International Energy Agency) 2020. Coal Information 2020, Paris, Fransa.
• Coal Facts, World Coal Association, https://www.worldcoal.org/coal-facts/coal-mining/, (Ekim, 2021).
• Aktaş, M. (2011). Türkiye'de Kömür Madenciliği ve Enerjideki Rolü. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü 2011 Yılı Raporu, Ankara, Türkiye.
• Yılmaz, M. (2012). Türkiye’nin enerji potansiyeli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi açısından önemi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(2), 33-54.
• Chen, H., Feng, Q., ve Long, R. (2013). Focusing on coal miners’ occupational disease issues: a comparative analysis between China and the United States. Saf. Sci., 51, 217–222.
• Derin, L., Varol, N., ve Uymaz, S. (2017). Türkiye’deki kömür madeni kazalarına ilişkin değerlendirme. Dirençlilik Dergisi, 1(1), 47-53.
• Wallis, W. D. (1988). Combinatorial designs, 1. Baskı, CRC Press, New York, USA, 179-207.
• Johansson, B., Carlsson, A., Carlsson, M. L., Karlsson, M., Nilsson, M. K., Nordquist-Brandt, E.,ve Rönnbäck, L. (2012). Placebo-controlled cross-over study of the monoaminergic stabiliser (−)-OSU6162 in mental fatigue following stroke or traumatic brain injury. Acta Neuropsychiatrica, 24(5), 266-274.
• Mehta, R. K., ve Agnew, M. J. (2012). Effects of physical and mental demands on shoulder muscle fatigue. Work, 41 (1), 2897-2901.
• Xue, Y., Zhao, H., Zhang, Y., Gao, Z., Zhai, D., Li, Q., ve Zhao, G. (2021). Design and multi‐objective optimization of the bumper beams prepared in long glass fiber‐reinforced polypropylene. Polym. Compos., 42(6), 2933-2947.
• Königs, M., Beurskens, E.A., Snoep, L., Scherder, E.J., ve Oosterlaan, J. (2018). Effects of timing and intensity of neurorehabilitation on functional outcome after traumatic brain injury: a systematic review and meta-analysis. Arch. Phys. Med. Rehabil., 99(6), 1149-1159.
• Oberrauch, S., Sigrist, H., Sautter, E., Gerster, S., Bach, D. R., ve Pryce, C. R. (2019). Establishing operant conflict tests for the translational study of anxiety in mice. Psychopharm., 236(8), 2527-2541.
• Macedo, G. G., Batista, E. D. O. S., Santos, G. M. G. D., D’Occhio, M. J., ve Baruselli, P. S. (2021). Estradiol Priming Potentiates the Kisspeptin-Induced Release of LH in Ovariectomized Cows. Animals, 11(5), 1236.
• Craig, B. N. (2000). A prospective study of the relationship of potential personal, non-occupational, occupational, and psychosocial risk factors with occupational injury, Texas A&M University.
• Önder, H., ve Abacı, S. H. (2020). Determination of the factors affecting success in lesson of experimental design and analysis. BSJ Pub. Soc. Sci., 3(1), 5-9.
• Raju, A., Preethi, S. S., ve M, Rajathi. (2021). Application of latin square design in the analysis of the effectiveness of four different traffic violation on road accidents: A study. Compliance Eng., 12, 18-27.
• Sharif, S., Liénard, E., Duvallet, G., Etienne, L., Mongellaz, C., Grisez, C.,Franc, M., Bouhsira, E., ve Jacquiet, P. (2020). Attractiveness and Specificity of Different Polyethylene Blue Screens on Stomoxys calcitrans (Diptera: Muscidae). Insects, 11(9), 575.
• Roque, B. M., Salwen, J. K., Kinley, R., ve Kebreab, E. (2019). Inclusion of Asparagopsis armata in lactating dairy cows’ diet reduces enteric methane emission by over 50 percent. J. Clean. Produc., 234, 132-138.
• Çınar, D. (2019). Promosyonel ürünlerde yem etkisi: tüketici karar alım tarzları temelinde bir değerlendirme. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2(2), 69-87.
• Rangel-Peraza, J. G., Prado, M. A. R., Amabilis-Sosa, L. E., Bustos-Terrones, Y. A., ve Ramírez-Pereda, B. (2020). Malathion Removal through Peroxi-Electrocoagulation and Photocatalytic Treatments. Optimization by Statistical Analysis. Int. J. Electrochem. Sci, 15, 8253-8264.
• Kojima, T., Oishi, K., Matsubara, Y., Uchiyama, Y., Fukushima, Y., Aoki, N., Sato, S., Masuda, T., Ueda, J., Hirooka, H., ve Kino, K. (2019). Cows painted with zebra-like striping can avoid biting fly attack. PLoS One, 14(10), 0223447.
• Mariana, D. (2018). Greco-Latin square design for selection of excipients in the development of metformin orodispersible tablets. Asian J. Pharm., 12(3).
• Youssef, S. A. M., ve Paik, J. K. (2018). Hazard identification and scenario selection of ship grounding accidents. Ocean Eng., 153, 242-255.
• Yıldırım, D.D., ve Taşdelen, B. (2012). Deneysel araştırmalarda latin kare deneme düzenlerinin kullanımı. Mersin Univ Saglık Bilim Derg, 5(2), 1-6.
• Hinkelmann, K., ve Kempthorne, O. (2007). Design and analysis of experiments, Sayı 1: Introduction to experimental design, 2.baskı, John Wiley & Sons, New Jersey, USA, 373-414.
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), SGK İstatistik Yıllıkları, 2009-2019, Ankara, Türkiye.
• ILOSTAT, (2021). Cases of fatal occupational injury by economic activity, https://ilostat.ilo.org/data/, (Ekim, 2021).
• Zambon, I., Piergentili, A., Salvati, L., Monarca, D., Matyjas-Lysakowska, P., ve Colantoni, A. (2018). Applied research for a safer future: Exploring recent job accidents in agriculture, Italy (2012–2017). Processes 2018, 6(87).
• Yılmaz, F. (2014). Analysis of occupational accidents in construction sector in Turkey. J. Multidiscip. Eng. Sci. Tech.(JMEST), 1(5), 421-428.
• Çilengiroğlu Vupa, Ö. (2019). Orantılı hazard varsayımının maden kazalarında istatistiksel olarak incelenmesi. Karaelmas J. Occup. Health Saf., 3(1), 33-52.
• Kholif, A.E., Gouda, G.A., Anele, U.Y., ve Galyean, M.L. (2018). Extract of Moringa oleifera leaves improves feed utilization of lactating Nubian goats. Small Rumin. Res., 158, 69-75.
• Pinna, C., Vecchiato, C.G., Bolduan, C., Grandi, M., Stefanelli, C., Windisch, W., Zaghini, G., ve Biagi, G. (2018). Influence of dietary protein and fructooligosaccharides on fecal fermentative end-products, fecal bacterial populations and apparent total tract digestibility in dogs. BMC Vet. Res., 14(1), 1-10.