ŞIRNAK İLİ JEOTERMAL KAYNAKLARI VE ÖZELLİKLERİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 140 - 155, 25.03.2024

Ayşen Davraz , M Tahir Nalbantçılar , Gökhan Kadırhan , Aysen Ercan İştin , Sedat Çelik

https://doi.org/10.21923/jesd.1425691

Öz

Bu çalışmada, Şırnak ili jeotermal alanları tanıtılarak termal su örneklerinin hidrojeokimyasal özellikleri incelenmiştir. Şırnak ilinde Güçlükonak-Belkıs Ana, Kumçatı (İkizce), Balveren‐Besta ve Beytüşşebap-Ilıcak bölgelerinde jeotermal alanlar bulunmaktadır. İlde en önemli Jeotermal kaynak 63 0C’ye ulaşan sıcaklığı ve mevcut tesisi ile Güçlükonak jeotermal alanındaki Belkıs Ana (Hısta) Kaplıcası kaynağıdır. Diğer önemli jeotermal alan olan Beytüşşebap-Ilıcak bölgesindeki Zümrüt Kaplıcasında 43 0C ile termal su elde edilmektedir. İlde farklı yaştaki karbonatlı kayalar jeotermal sistemin rezervuar kayalarını oluşturmaktadır. Marn ve killi litolojiler örtü kaya niteliğindedir. Jeotermal sistem ise tektonik kontrollüdür. Termal suların pH değerleri 6,56-9,46 arasında ve EC değerleri 756-2095 µS/cm arasında değişmektedir. Sularda farklı su tipleri (Ca-Mg-HCO3-SO4/ Ca-Mg-SO4-HCO3, Na-Ca-Cl-HCO3/Na-Ca-HCO3-Cl) tespit edilmiştir. Şırnak ilinde termal suların kimyasını denetleyen temel faktörün kaya-su etkileşimi olduğu görülmektedir. Termal su örneklerinin As içeriği 11-22 µg/l arasında değişmekte olup içme suyu için verilen sınır değerleri aşmaktadır. Ayrıca, Mn, Se ve koliform bakteri içeriklerinin bazı örneklerde sınır değerlerin üzerinde olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Termal su, Hidrojeokimya, Şırnak

Destekleyen Kurum

Şırnak üniversitesi

Proje Numarası

Şırnak Üniversitesi 2021.ÖNAP.11.03.01 nolu proje

Teşekkür

Bu çalışma Şırnak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 2021.ÖNAP.11.03.01 nolu proje kapsamında desteklenmiştir.

ŞIRNAK PROVINCE GEOTHERMAL RESOURCES AND PROPERTIES

Öz

In this study, the geothermal areas of Şırnak province were introduced and the hydrogeochemical properties of thermal water samples were examined. In Şırnak province, there are geothermal areas in Güçlükonak-Belkıs Ana, Kumçatı (İkizce), Balveren-Besta and Beytüşşebap-Ilıcak regions. The most important geothermal source in the province is the Belkıs Ana thermal spring in Güçlükonak geothermal area, with its temperature reaching 63 0C and its existing facility. Thermal water is obtained at 43 0C in the Zümrüt thermal spring in the Beytüşşebap-Ilıcak region, which is another important geothermal area. Carbonate rocks of different ages in the province constitute the reservoir rocks of the geothermal system. Marl and clayey lithologies are cover rocks. The geothermal system is tectonic controlled. The pH values of thermal waters vary between 6.56-9.46 and EC values between 756-2095 µS/cm. Different water types (Ca-Mg-HCO3-SO4/ Ca-Mg-SO4-HCO3, Na-Ca-Cl-HCO3/Na-Ca-HCO3-Cl) were detected in the waters. It seems that the main factor controlling the chemistry of thermal waters in Şırnak province is rock-water interaction. The As content of thermal water samples varies between 11-22 µg/l and exceeds the limit values given for drinking water. Additionally, Mn, Se and coliform bacteria contents were found to be above the limit values in some samples.

Anahtar Kelimeler

Thermal water, Hydrogeochemistry, Şırnak

Proje Numarası

Şırnak Üniversitesi 2021.ÖNAP.11.03.01 nolu proje

Kaynakça

• Baba, A., Gökçen Akkurt, G., Demir, M.M., Yeşilnacar, İ., Nalbantçılar, M.T., Şaroğlu, F., Kuzgunkaya, E., Akkuş, İ., Özel, N., Arslan, Ş., Dursun, N., Yazdanı, H., 2015a. GAP İlleri Jeotermal Kaynakları Araştırma Projesi Sonuç raporu.
• Baba, A., Akkuş, İ., Şaroğlu, F., Özel, N., Yeşilnacar, İ., Nalbantçılar, M.T., Demir, M.M., Gökçen, G., Arslan, Ş., Yazdanı, H., Kuzgunkaya, E., Dursun, N., 2015b. Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki (GAP) Jeotermal Kaynakların Hidrojeokimyasal Özellikleri. III. Jeotermal Kaynaklar Sempozyumu- 04-06 Kasım 2015-Ankara, Bildiriler kitabı 207-218
• Baba A., Sözbilir H., 2012. Source of Arsenic Based on Geological And Hydrogeochemical Properties of Geothermal Systems in Western Turkey. Chemical Geology 334(12): 364-377.
• Bozkurt, E., 2001, Neotectonics of Turkey-a synthesis. Geodinamica Acta, 14, 3-30
• Çoruh, T., 1991. Adıyaman Civarındaki (Xl Bölge Kuzeybatısı Ve XII. Bölge) Yüzeylenen Kampaniyen‐Tanesiyen İstifinin Biyostratigrafisi Ve Paleocoğrafîk Evrimi, TPAO Araş. Rap. No: 1656, 94 S.
• Çoruh, T., Yakar, H., Ediger, V.Ş., 1997. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Otokton İstifinin Çorbiyostratigrafi Atlası. TPAO, Araştırma Merkezi Grubu Bşk., Eğitim Yayınları, No: 30.
• Egemeier, S.J. 1981. Cavern development by thermal waters.NSS Bulletin, 43:2, 31-
• EPA, 2018. Edition of the Drinking Water Standards and Health Advisories Tables. EPA 822-F-18-001, Office of Water, U.S. Environmental Protection Agency Washington, DC
• Ercan, T., Şaroğlu, F., Turhan, N., Matsuda, J., UI, Fujıtani, T., Notsu, K., Bağırsakçı, S., Aktimur, S., Can, B., Emre, Ö., Akçay, A.E., Manav, E., Gürler, H., 1991. Karacadağ Volkanitlerinin Jeolojisi Ve Petrolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, S 6, S. 118‐133.
• Eroğlu A., Aksoy N., 2003. Jeotermal Suların Kimyasal Analizi, VI. Ulusal Tesisat Kongresi, Jeotermal Enerji Semineri Kitapçığı. 149–183.
• Freeze, A.R., Cherry A.J., 1979. Groundwater by Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N.J. 07632 London UK.
• Gibbs, R.J., 1970. Mechanisms to Trace Metal Transport in Rivers. Science, 180:71-173.
• Goldscheider, N., Mádl-Szőnyi, J., Erőss, A., Schill, E., 2010. Review: thermal water resources in carbonate rock aquifers. Hydrogeology Journal 18(6): 1303–1318. https://doi.org/10.1007/s10040-010-0611-3.
• Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z., 1997. Su Kalitesi, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No: 43, Türkiye Sağlık Bakanlığı yayınları.
• IAH,1979. International association of hydrogeologists, map of mineral and thermal water of Europe. Scale 1:500,000, United Kingdom
• Kartal, G., Kahvecioğlu, Ö., Güven, A., Timur, S., 2004. Metallerin çevresel etkileri-II. Metalurji dergisi, 137, 46-51.
• Koçak, A., 2000. Türkiye’de Jeotermal Enerji Aramaları Ve Potansiyeli. Türkiye 8.Enerji Kongresi. (109-124). Basım Yeri : Ankara
• MEB, 2011. Milli Eğitim Bakanlığı, Çevre Sağlığı, Suların Analiz Parametreleri (850CK0011) kitabı, Ankara,
• MTA, 2007a. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji haritaları, Cizre N-48 paftası, No:59
• MTA, 2007b. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji haritaları, Cizre M-50 paftası, No:56
• MTA, 2008a. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji haritaları, Mardin M-47 paftası, No:66
• MTA, 2008b. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji haritaları, Cizre M-49 paftası, No:57
• OSB, 2016. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, III. Bölge Müdürlüğü Şırnak Şube Müdürlüğü, Şırnak İli Tabiat Turizmi Master Planı 2016-2019
• Özel, N., Bekişoğlu, Ş., 2002. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Termal Su Kaynaklarının Seracılık ve Termal Turizmde Değerlendirilmesi. ÇESAV, Yayın No.1, Ankara, 158s.
• Özel, N., 2001. GAP Bölgesi’nin Jeolojisi Maden ve Enerji Kaynakları 2001, Şanlıurfa
• Sungurlu, O., 1974. IV. Bölge Kuzey Saha Jeolojisi: Türkiye 1.Petrol Kongresi Tebliğleri, 85‐107.
• Şahinci, A., 1991. Doğal Suların Jeokimyası, Reform Matbaası, Bölüm 2, 33, İzmir.
• Şaroğlu, F., Emre, Ü. 1987. Karacadağ Volkanitlerinin Genel Özellikleri Ve Güneydoğu Anadolu Otoktonundaki Yeri: Türkiye 7.Petrol Kongresi Bildiriler Kitabı, 384‐391.
• Şaroğlu, F., 1987. Doğu Anadoluda Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim Ve Havza Modelleri. Mta Dergisi, 107, S.73‐94
• Şimşek, Ş., 2002. Potential and Developments of Geothermal Energy in Turkey, ENERGY'2002 Conference, Proceedings İstanbul, 1­10.
• TS-266, 2005. İnsani Tüketim Amaçlı Sular. Türk İçme Suyu Standartları TS 266 Sayılı Standart -Türk Standartları Enstitüsü –Ankara.
• TSE, 2010. Doğal Mineralli Sular, TSE 9130, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
• WHO, 2017. Guidelines for drinking-water quality: fourth edition incorporating the first addendum, ISBN 978-92-4-154995-0