ADMINISTRATIVE STRUCTURE IN THE HISTORICAL PERIOD OF DERSIM SANJAK

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 1, 8 - 49, 17.04.2016

İbrahim Yılmazçelik

Öz

The Dersim Sanjak being located in dangerous conjunction point of the Eastern Anatolia and the Middle Eastern Anatolia was covered by Karasu in the west, Munzur mountain ranges in the North and Peri Su in the east. The geographical conditons of the district prevented the state from dominating in this district. The history of Dersim is divided into two parts called as Western Dersim and Eastern Dersim. Western Dersim was composed of Hozat, Cemisgezek, Pertek, Ovacik and Kemah counties, as Western Dersim was composed of Mazgirt, Kıgı, Carsancak, Nazimiye and Pulumur counties.

Since the second half of the nineteenth century, the Otoman Empire had begun to struggle to introduce some new layouts to the whole country which had been tried to be applied with the Tanzimat Edict. With this sentence, Diyarbakır Eyalet was re-organized and by making Harput an other state, the Dersim Sancak was constituted. After the establishment of the Dersim Sancak in 1848, the new regulations of Tanzimat were also tried to be applied in this region. However, the new regulations have not been successful due to the opposition of some tribes.

Administrative structure of the region in general terms and administrators are discussed in this study. General information was provided to the pre-Ottoman and 1848. After that date, depending on developments reveal archive documents.

Key Words : Otoman Empire, Sanjak, Dersim, Tribe, Western Dersim, Eastern Dersim

 

Anahtar Kelimeler

-

DERSİM SANCAĞI'NIN TARİHİ VE İDARİ GELİŞİM SEYRİ

Öz

Dersim sancağı, Doğu Anadolu’nun İç Anadolu ile birleştiği yerde oldukça arızalı bir bölge olup, güneyde Murat Suyu, batıda Karasu, kuzeyde Munzur sıradağları ve doğuda ise Peri Suyu ile çevrilidir. Bölgenin coğrafi şartları, bu bölgede devletin tam manasıyla bir hâkimiyet kurmasına engel teşkil etmektedir. Dersim tarihi dönemler içerisinde iki mıntıkaya ayrılmış ve Batı Dersim ve Doğu Dersim olarak adlandırılmıştır. Batı Dersim; Hozat, Çemişgezek, Pertek, Ovacık ve Kemah kazalarından oluşurken, Doğu Dersim; Mazgirt, Kığı, Çarsancak, Nazimiye ve Pülümür kazalarını kapsamaktaydı.

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile uygulamaya çalıştığı bir kısım yeni düzenlemeleri bütün ülkeye teşmil etmek için uğraşmaya başlamıştır. Bu cümleden olmak üzere 1848 tarihinde Diyarbakır Eyaleti yeniden teşkilâtlandırılmış ve Harput ayrı bir eyalet haline getirilerek, Dersim Sancağı teşkil edilmiştir.  Dersim Sancağı'nın 1848 tarihinde teşkil edilmesinden sonra, Tanzimat'ın getirdiği yeni düzenlemeler, Osmanlı Devleti tarafından bu bölgede de uygulamaya çalışılmıştır. Bununla birlikte bu yeni düzenlemeler, özellikle bölgede yaşayan aşiretlerin muhalefeti ile karşılaştığı için fazla başarılı olamamıştır.

Bu çalışmada genel hatları ile bölgenin idari yapısı ve idareciler ele alınmıştır. Osmanlı öncesi ve 1848 yılına kadar genel bilgiler verilmiştir. Bu tarihten sonraki gelişmeler arşiv vesikalarına bağlı olarak ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Sancak, Dersim, Aşiret, Batı Dersim, Doğu Dersim

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sancak, Dersim, Aşiret, Batı Dersim, Doğu Dersim

Kaynakça

• REFERENCE
• I- ARCHIVE RESOURCES
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A. MKT, MVL, File: 10, Row: 85
• BA, D. CRD : General: 40719, Special: 848
• Cevdet Dahiliye Number: 13142
• Cevdet Dahiliye, Number: 14542
• Cevdet Maliye, Number: 9377
• İrade Dahiliye, 11. RA. 1320, Hususi = 22
• İrade Dahiliye, 15. CA. 1326, Hususi: 36
• İrade Dahiliye, 16. N. 1332, Hususi : 12
• İrade Dahiliye, 17.B.1333, Hususi: 26
• İrade Dahiliye, 19 RA 1324, Hususi: 26
• İrade Dahiliye, 19. RA. 1324, Hususi:26
• İrade Dahiliye, 2. CA. 1321., Hususi: 38
• İrade Dahiliye, 21. B. 1317, Hususi : 46
• İrade Dahiliye, 21.Z.1326, Hususi: 70
• İrade Dahiliye, 23. N.1330, Hususi: 25
• İrade Dahiliye, 24. CA. 1319, Hususi: 48
• İrade Dahiliye, 29.Z.1333, Hususi: 52
• İrade Dahiliye, 30.B. 1325, Hususi: 35
• İrade Dahiliye, 4.Z.1315, Hususi :37
• İrade Dahiliye, 6.ZA.1321, Hususi: 21
• İrade Dahiliye, 7.RA.1316., Hususi : 40
• İrade Dahiliye, 8. Z. 1326, Hususi: 24
• İrade Dahiliye, 8-Z-1327, Hususi: 24
• İrade Dahiliye, 9.CA. 1310, Hususi: 19
• İrade Dahiliye, Number: 11639
• İrade Dahiliye, Number: 13263
• İrade Dahiliye, Number: 18356
• İrade Dahiliye, Number: 23611
• İrade Dahiliye, Number: 26038
• İrade Dahiliye, Number: 28195
• İrade Dahiliye, Number: 39098.
• İrade Meclis-i Vâlâ Number: 13735
• İrade Meclis-i Vâlâ Number: 14863
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 11388
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 14863
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 15294
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18061
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18357
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18363
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18501
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 19229
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 20339
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 20503
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 3957
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 5817
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 7106
• İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 8431
• İrade Meclis-i Vâlâ: Number: 3542
• Maliyeden Müdevver, Number: 13190
• ML.VRD Number: 2335
• ML.VRD Number: 3057
• Yıldız Tasnifi, Sadaret Res.Mar. Ev. File : 112, Row: 72, ; File 112, Row: 79
• Yıldız Tasnifi, Sadaret Res.Mar. Ev. File Number: 54, Row: 29, Document: 4149.
• Milli Kütüphane
• H. 1273 Devlet Salnamesi
• H. 1301 Tarihi Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi,
• H. 1310 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
• H. 1312 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
• H. 1325 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
• II. TETKİK VE GENEL ESERLER
• AĞAR, Ömer Kemal, Tunceli-Dersim Coğrafyası, İstanbul, 1940
• AHMET REFIK, Anadolu'da Türk Aşiretleri, İstanbul l930
• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul, 1979, Vol. II
• AKGÜL, Suat, Yakın Tarihimizde Dersim İsyanı ve Gerçekler, İstanbul l992
• AKSIN, Ahme,t XIX.Yüzyılda Harput (1833-1876), Fırat Univ. Institutes of Social Sciences, Unpublished Doctora Thesis, Elazığ 1995
• AKSOY, Bilal, Tarihsel Değişim Surecinde Tunceli, Ankara l985
• ALI CEVAD, Memâlik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Cild-i Sâlis, İstanbul 1312, p.763-764.
• ALI KEMALÎ, Erzincan Tarihi, İstanbul 1332
• AŞAN, M. Beşir, Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskan İzleri, Ankara 1992
• BAŞBUĞ, Hayri, Kürt Türkleri ve Fanatik Ermeni Faaliyetleri, Ankara l984
• BAŞBUĞ, Hayri, Zaza ve Kırmançlar, Ankara, 1984
• BAŞTAV, Şerif, "Sibirler", Belleten, Vol.5, Number: l7-l8, Ankara l94l.
• ÇADIRCI, Musa, " Tanzimat Döneminde Türkiye'de Yönetim (1839-1856) ", Belleten, LII/203, (1988)
• ÇADIRCI, Musa, " Tanzimat'ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856) ", Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler, Ankara 1985
• ÇADIRCI, Musa, Osmanlı Türkiyesi Yönetimde Yenilikler, Ankara Unv. DTCF., Unpublished Thesis, Ankara,1979
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara,1991
• ÇAY, Abdulhaluk, " Tunceli Mezar Taşları ve Türk Kültüründeki Yeri", Türk Kültürü Araştırmaları, XXIII/1-2, Ankara l986, p.153-157
• DERSIM MADDESI, Türk Ansiklopedisi, Vol. XIII, Ankara, 1996, p. 109,
• DERSIM, Encydopedıe DeL'Islâm, Tome II, Paris 1965, p.241
• DERSIM, T.C. Dahiliye Vekâleti Jandarma Umum Kumandanlığı ,III, IKS-Sayı:55058
• ERÖZ, Mehmet, Hıristiyanlaşan Türkler, Ankara l983.
• FIRAT, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara l983
• GÖYÜNÇ, Nejat " Diyarbakır Beylerbeyliğinin İlk İdari Taksimatı ", İstanbul Unv. Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, Number: 23 (1969)
• HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri (1912-13), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara l969
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ankara l977
• KALAFAT, Yaşar, Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı Karakteri,Dönemindeki İç ve Dış Olaylar, Ankara, 1992
• KINAL, Firuzan, Eski Anadolu Tarihi, Ankara l987
• KODAMAN, Bayram, Osmanlı Devrinde Doğu Anadolu'nun İdari Durumu, Ankara 1986
• KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete, İstanbul, 1978
• Mehmet Zülfü, Dersim Tarihi, (prepared for publishing by: İbrahim Yılmazçelik; Ahmet Halaçoğlu), Ankara 1994
• NEMETH, Gyula Attila ve Hunlar, translator: (Şerif Baştav), Ankara l982
• Nuri Dersimi, Dersim Tarihi, Diyarbakır l992
• ÖZKÖK, Burhan Osmanlı Döneminde Dersim İsyanları, İstanbul l937
• ÖZTÜRK, Hıdır, Tarihimizde Tunceli ve Ermeni Mezalimi, Ankara l984
• PARMAKSIZOĞLU, İsmet, Tarih Boyunca Kürt Türkleri ve Türkmenler, Ankara l983
• RIŞVANOĞLU, Mahmut, Saklanan Gerçek II, Ankara, 1994
• SEFEROĞLU, Şükrü Kaya ; BAŞBUĞ, Hayri, Millet ve Millî Birlik Bilinci, Ankara l985
• ŞEMSETTIN SAMI, " Dersim ", Kamûsu'l-Alâm, Vol. III, İstanbul, 1307, p.2131-2132
• ŞEREF HAN, Şeref-nâme, translateor: Mehmet Emin Bozarslan, İstanbul, 1975
• SEVGEN, Nazmi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Türk Beylikleri, Ankara 1982
• SÜMER, Faruk, Karakoyunlular, Vol.I, Ankara,1967
• TBMM. Gizli Celse Zabıtları , Vol. II, Ankara, 1980
• TEKINDAĞ, M.C. Şehabeddin, " Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim'in İran Seferi", Tarih Dergisi, Number:22, 1967,p.49-76.
• TIMUROĞLU, Vecihi ,Dersim Tarihi, Ankara l99l
• TIZLAK, Fahrettin, Keban ve Ergani Yöresinde Madencilik, Fırat Univ. Institute of Social Science, Unpublished Thesis of Doctors, Elazığ 1991
• TOGAN, Z.Velidi Bugünkü Türkeli (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul, l942
• TOGAN, Z.Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul, l98l
• TÖNUK, Vecihi Türkiye'de İdari Teşkilatın Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Ankara 1945
• BAYKARA, Tuncer, Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Ankara 1988
• TURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu II, Ankara l992
• TURAN, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul l980
• ÜÇOK, Bahriye, İslâm Tarihi (Emeviler-Abbasiler), Ankara 1983
• ÜLKÜ, Fethi "XIX.Yuzyıl Sonlarında Bugünkü Tunceli'nin Durumu", Yeni Fırat Dergisi, Elâzığ, Nisan l964, Number: 22, p.l8-l9 (l8-20).
• ULUĞ, Hakkı Naşit, Tunceli Medeniyete Açılıyor, İstanbul, 1939
• ÜNAL, M. Ali, " XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı", Osmanlı Araştırmaları, XII (1992), p.378-381
• ÜNAL, Mehmet Ali XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Ankara 1989
• YILMAZÇELIK, İbrahim, "1840-1850 Yıllarında Harput", Türk Dunyası Araştırmaları Dergisi, Number: 52, p.123-142
• YILMAZÇELIK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Ankara, T.T.K. 1995
• YINANÇ, M.Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu'nun Fethi
• Yücel, Yaşar, Mutahharten ve Erzincan Emirliği, Ankara l982