İstanbul’da Ermenilere Tahsis Edilen Bizans Kiliseleri Üzerine

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 40 - 54, 24.08.2018

Lale Yılmaz

https://doi.org/10.21551/jhf.431102

Öz

Araştırmada
Osmanlı devrinde varlığını sürdüren ancak farklı mezheplerdeki Hıristiyan
toplulukları arasında ‘cemaat değiştirmiş’ Bizans kiliseleri konu alınmıştır. İstanbul’da
Ermeni topluluğunun ibadeti için dönüştürülen Bizans (Rum – Ortodoks)
kiliseleri olan Surp Kevork Kilisesi (Sulu Manastır), Odalar Camii, Kefeli
(Kefevi) Camii, Surp Hıraşdagabet Kilisesi üzerine kaynak araştırması yapılmış,
günümüzdeki durumları incelenmiştir.

İstanbul’un
Osmanlılar tarafından fethi sonrasında Rum cemaatine olduğu gibi ayrıcalıklar
tanınan Ermeni cemaatinin kilise gereksinimi yerleştikleri semtlerdeki Bizans kiliselerinin
tahsis edilmesiyle çözümlenmiştir. Bu yapılardan Theotokos
Petras Bizans kilisesi, Tcharkhapan Sourb Astvatzatzine Kilisesi adıyla Ermeni
kilisesine, daha sonra Odalar Camii adıyla camiye dönüştürülerek 20.
yüzyıla ulaşmış, ancak günümüzde harap olmuştur. İmparator Theophilos döneminde
yaptırılan bir Bizans kilisesi olan
günümüzdeki Kefeli (Kefevi) Camii, Aziz Nikolaos Katolik Kilisesi ve Ermeni
kilisesi olarak kullanıldıktan sonra Osmanlı devrinde camiye dönüştürülmüştür. Fatih Sultan Mehmet fermanıyla 1461’de Ermeni Patrikhane
Katedrali olarak kurulan Surp Kevork Kilisesi (Sulu Manastır) ve 1835’te
yeniden yaptırılan Surp Hıraşdagabet Kilisesi, Ermeni cemaatine ait olarak
varlıklarını sürdürmektedir.

İstanbul’daki
söz konusu Bizans kiliselerinde, yapıların Rum ve Ermeni Hıristiyan
toplulukları arasındaki değişimi birinci dönem, aynı dine mensup, ancak farklı
mezheplere sahip topluluklar arasında uygulanan dönüşüm ise ikinci dönemdir.
Yapıların Hıristiyan topluluğundan Müslüman topluluğuna geçmesi ve Cumhuriyet
dönemine ulaşması ise yapıların üçüncü dönemini oluşturur.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Bizans, Ermeni, kilise

On The Byzantine Churches that Allocated to the Armenians in Istanbul

Öz

The Byzantine churches that had survived during the Ottoman era which had been changed between Christian communities were subject within the text that translated into Turkish by H. Papazyan which name “Byzantine Churches Allocated to Armenia”. A research of the resources on Surp Kevork Church (Sulu Monastery), Odalar Mosque, Kefeli Mosque, Surp Hıraşdagabet Church, which were converted to worship of the Armenian community in Istanbul, was carried out and also the present conditions of the structures were examined. 

The privileges granted to the Greek congregation after the conquest of Istanbul by the Ottomans as well as to Armenians and the were resolved by allocating the Byzantine churches in the districts where the Armenian community needed these churches. The Byzantine church of Theotocos Petras was transformed into a Armenian church with the name of Tcharkhapan Sourb Astvatzatzine and the Armenian church and the Odalar Mosque, reached to the 20th century, but its in ruin. The Kefeli (Kefevi) Mosque, a Byzantine church built during the reign of Emperor Theophilus, was converted into a mosque in the Ottoman period after it was used as the St. Nicholas Catholic Church and the Armenian Church. The Surp Kevork Church (Sulu Monastery) ordered by Fatih Sultan Mehmet to be established as the Armenian Patriarchate Cathedral in 1461, Surp Hıraşdagabet Church rebuilt in 1835 continue to exist as churches that belonging to the Armenian community. 

In these Byzantine churches in Istanbul, the transformation of the structures between Greek and Armenian Christian communities can be regarded as the first period, the changing among the communities with the same religion but different sects is the second period. Transformation from the Christian community to the Muslim community and reaching the Republican period constitutes the third period of the structures.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Byzantine, Armenian, church, mosque

Kaynakça

• EYİCE, Semavi. “Odalar Camii”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 6, 120-121, Türk Tarih Vakfı, İstanbul 1993.
• JANIN, Raymond. Constantinople Byzantine: Dévelopment urbain et répertoire topographique. Institut français d'études byzantines, Paris 1964.
• MÜLLER-WIENER, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası: 17. yüzyıl başlarına kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul, Çev. Ülkü Sayın, 2. Basım, YKY, İstanbul 2002.
• Envanter.gov.tr. “Odalar Camii”, http://www.envanter.gov.tr/anit/arkeoloji1/detay/56451, (13. 09.2017).
• ÖZGÜMÜŞ, Feridun. Sulu Monastery in İstanbul, K.G. Saur, Leipzig 2000.
• PAPAZIAN, Hırant. Eglises Byzantines Transférées aux Arménies, y.y., İstanbul 1976.
• SEROPYAN, Varuğşag, “Kevork Kilisesi”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 4, 552-554, Türk Tarih Vakfı, İstanbul 1993.
• ŞARLAK, Eva, İstanbul’un 100 Kilisesi, İBB Kültür A.Ş., İstanbul 2010.
• TUNA, Turgay, Hebdomon’dan Bakırköy’e, Bakırköy Belediyesi Yayınları, İstanbul 2000.
• ÜLKE, Recep, İstanbul Anıtları: Ayvansaray, Balat ve Fener Semtlerindeki Anıtlar, Yeni Matbaa, İstanbul 1957.