Moğolların Mardin Kuşatması ve Hülagü’den Olcaytu’ya İlhanlı Artuklu Münasebetleri

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 3, 106 - 118, 14.12.2018

Ercan Gördeğir , Süleyman Özbek

https://doi.org/10.21551/jhf.483915

Cited By: 1

Öz

Cengiz Han devrinde batıya yönelen
Moğollar Harezimliler’e ilk darbeyi vurarak karşı konulamaz ordularına İran ve
yakın doğu yolunu açtılar. Cengiz Handan sonra torunu Hülagü 1250 tarihinde
bütün Moğolların beşte biri büyüklüğünde bir ordu ile tekrar Maveraünnehir ve
İran topraklarını istila etti.  1256
yılında Alamut’u alarak başkenti Tebriz olan İlhanlı devletini kurdu. Hülagü
1258 yılında Bağdat’ı kuşatmayla alarak Abbasi devletini ortadan kaldırdı.
Böylece Hülagü üç hedefininin ikisine ulaşmış oldu. Moğolların üçüncü hedefi
ise Memlukleri ortadan kaldırarak sınırlarını Büyük Okyanus’tan Akdeniz’e kadar
genişletmekti. 

Bu dönemde Mardin ve çevresine hâkim
bulunan Artuklular,  Moğollar için
yukardaki amaçlarına hizmet edebilecek bir coğrafyaya sahiptiler. Bundan dolayı
Hülagü Han Mardin kalesinin alınmasına çok büyük önem vermekteydi. Bu nedenle
Hülagü Mardin kalesinin muhasarası yaklaşık iki sene sürmesine rağmen moğol
ordusunu geri çekmedi.  Ancak Mardin’i
Moğollara karşı savunan Mardin Artuklu Hükümdarı I. Necmeddin Gazi[1]’nin
ölmesi üzerine onun yerine geçen oğlu Kara Aslan şehri Moğollara teslim etmek
için Hülagü ile yazışmış neticede şehir Moğollara teslim edilmiştir.  Buna karşılık olarak Kara Aslan’a Diyarbakır,
Elcezire ve çevresinin hâkimiyeti verilmiştir. Böylece Moğollar kendileri için
her bakımdan stratejik bir müttefik edinirlerken Artuklular da İlhanlılar gibi
dönemin süper gücü konumundaki bir devletin desteğini kazanmışlardır.

            Bu araştırmaya konu olan Moğolların Mardin Kuşatması ve
Geride Bıraktıkları İzler adlı çalışmamız tam bu noktada başlamaktadır. Bu
çalışmada Moğolların Mardin’e nasıl ve ne amaçla geldiklerini, bölgenin siyaset
ve kültürünü nasıl etkilediklerini, 
bölgenin birliğine ne gibi etkide bulundukları gibi soruları
cevaplandıracağız. Yine savaş ve çatışma ile başlayan İlhanlı Artuklu
ilişkilerinin ne şekilde dünürlük ile sonuçlandığı konusunu da çalışmamızda
inceledik.

---

Anahtar Kelimeler

Mardin, Moğollar, İlhanlı, Artuklu

The Mongol Siege of Mardin and Ilkhanid-Artuqid Relations from Hulagu to Öljeitü

Öz

The Mongols, who headed westward during the period of Genghis Khan, struck the first blow to

the Khwarazm Shahs and opened their way to Iran and the Near East. After Genghis Khan, his grandson

Hulagü invaded Maveraünnehir and Iranian territory again in 1250 with an army of five-fifths of all Mongols.

He founded Ilhanlı State, the capital city of Tabriz after captured Alamut in 1256. In 1258, he took the siege

of Baghdad and abolished the Abbasid state. Thus, Hulagü reached two of his three goals. The third goal

of the Mongols was to extend the borders from the Great Ocean to the Mediterranean by eliminating the

Mamluks.

The Artukids, who dominated Mardin and its environs during this period, had a geography that could

serve the Mongols for the above purposes. For this reason, Hulagü gave great importance to Mardin Castle.

That is why Hulagü did not retreat the Mongol army although the siege of Mardin castle lasted about two

years. However, when Mardin was ruled by the Artuk ruler Necmeddin Ghazi, who defended Mardin against the Mongols, his son Kara Aslan, who had replaced him, had written with Hulagü to hand over the city

to the Mongols and eventually the city was delivered to the Mongols. In contrast, Kara Aslan was given the

dominance of Diyarbakır, el-cezire and its surroundings. Thus, the Mongols acquired a strategic ally in all

respects, while the Artukids, like the Ilkhanians, gained the support of a state which was the superpower of

the period.

In this study, we will answer the questions of how and what the Mongols came to Mardin, how they

affected the politics and culture of the region and what effect they had on the unity of the region. In addition, we studied that relationship between Ilhanlı and Artuklu, which started with war and conflict, ended

with kinship.  

Anahtar Kelimeler

Mardin, Mongols İlkhanid, Artukids

Kaynakça

• Aksarayi, Kerimuddin Mahmud, Müsameretü’l-Ahbar, (Çev. Müsrel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Ağır, Abdullah Mesut, “Sultan Kalavun Devri Memluk – İlhanlı Münasebetleri
• II. Humus Savaşı H 679/M. 1281” Akademik Bakış Uluslar Arası Sosyal Bilimler EDergisi, S. 15 Ekim 2008
• Cüveynî, Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşâ, (Çev. Mürsel Öztürk), III, Ankara 1988.
• Diler, Ömer, İLHANLILAR, Mas Matbaacılık, İstanbul 2006.
• Erkoç, Hayrettin İhsan, “Anadolu’da Moğol Etkileri (13.-15. Yüzyıllar)” Çanakkale Araştırmaları Türkyıllığı, Yıl 13 Güz 2015 Sayı 19 ss. 37-64.
• Fahreddȋn Davut, Benaketi, Ravzatü Ulu’l-Elbab fî Marifetü’t-Tevȃrȋh ve’l-Ensȃb (Târîh-i Benaketi), haz. Cafer Şear, Tahran 1348 h.ş
• Göyünç Necat, “XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1458, İstanbul 1969
• Gregory Abul Farac, Abu’l- Farac Tarihi, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999, s.573.
• Hafız Celaleddin Suyutî, Tarih-i Hülefa ,(Tah. Said Mahmud Akil), Beyrut 2005. Hamidullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide. (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Ankara 2018
• İbn Tağrıberdi, En Nucumu’z-Zahire (Parlayan Yıldızlar), (Arpçadan çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 213
• Kaşani, Ebulkasım Abdullah bin Muhammed el Kaşani, (1384). Tarih-e Padişah Said Gıyasedünya ve Din Olcaytu. (Yay. Haz. Mehin Hambeli) Tahran: Heftomin Numayişhgah Beynelmilel-i 1384
• Kâtip Ferdî, Mardin Mülûk-i Artukiyye Tarihi, neşr eden Ali Emîrî, İstanbul 1331 Köprülü, Fuat, “Artuk Oğulları”, İslam Anskopedisi, 1
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Gazan Han ve Reformları”, (694/1295-703/1304). Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü Türkiyat Araştırmaları Enstütüsü Tarih anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul 2000.
• Roux, Jen Paul, Moğol İmparatorloğu Tarihi, (Çev: Aykut Kazancigil, Ayşe Bereket), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001
• Sevim, Ali, “Artukluların sogu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”, Belleten, XXXI, 1962.
• Spuler, Barthold, İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220- 1350), (Çev. Cemal KÖPRÜLÜ), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
• Turan Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi (Saltuklular, Mengücikler, Sökmenliler, Dilmaç Oğulları ve Artuklular’ın siyası tarih ve medeniyetleri) İstanbul 2001
• Yuvalı, Abdulkadir “Abaka” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Anskopedisi, C.1, 1988. s.8.
• Yuvalı Abdulkadir İlhanlı Tarihi. Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2011, s.172- 177.
• Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi. Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2011, s.132.