The Reflections of The Profiteers of War Who Emerged During The World War in The Newspaper of Sabah, Tanin and Vakit

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 375 - 392, 23.08.2019

Nevim Tüzün

https://doi.org/10.21551/jhf.586942

Öz

The Ottoman Empire, which got involved in the First
World War because of its strategic and geopolitical situation while its economy
was not in good condition, had to resort to various methods in order to finance
the war. Because of the war, a large part of the state treasury was allocated
to the army, which caused the Ottoman people behind the front to have a very
difficult period. So much so that, during the war, while there was military
struggle in the front, the people behind the front were struggling for survival
in the grip of hunger and misery. However, a group benefiting from the
conditions created by the war environment increased the prices by profiteering
and added wealth to their wealth. This group, which became very rich towards
the end of the war, was named as “the war profiteers” by the Ottoman
public and drew reaction in the society. In this study, the reflections of the
profiteers of war who appeared in the World War I in the leading newspapers of
the period, Sabah, Tanin and Vakit, were discussed. In the newspapers examined,
it was seen that the war profiteers were given a wide coverage. The war
profiteers were criticized and expectations of the public were given in the
aforementioned newspapers. However, it is understood that there were various
differences of opinion about the war profiteers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, First World War, Press, Newspaper

Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Ortaya Çıkan Harp Zenginlerinin Sabah, Tanin Ve Vakit Gazeteleri’ne Yansımaları

Öz

Ekonomisi oldukça kötü bir durumda iken içinde
bulunduğu stratejik ve jeopolitik durumundan dolayı Birinci Dünya Savaşı'na dâhil
olan Osmanlı Devleti, savaşın finansmanını sağlayabilmek için çeşitli
yöntemlere başvurmak zorunda kalmıştır. Savaştan dolayı devlet hazinesinin
büyük bir kısmı orduya yönlendirilmiş, bu da cephe gerisinde kalan Osmanlı
halkının oldukça zor günler geçirmesine neden olmuştur. Öyle ki savaş sürecinde
cephede askeri mücadele verilirken; cephe gerisinde kalan halk açlık ve
sefaletin pençesinde yaşam mücadelesi vermiştir. Ancak savaş ortamının meydana
getirdiği koşullardan yararlanan bir grup; bir taraftan ihtikârlık yaparak
fiyatların yükselmesine neden olurken, diğer taraftan servetlerine servet
katmıştır. Savaşın sonlarına doğru oldukça zenginleşen bu grup, Osmanlı kamuoyu
tarafından “harp zenginleri” olarak isimlendirilmiş ve toplumun
tepkisine neden olmuştur. Bu çalışmada da Birinci Dünya Savaşı sürecinde ortaya
çıkan harp zenginlerinin dönemin önde gelen gazetelerinden olan Sabah, Tanin ve
Vakit Gazeteleri'ne yansımaları ele alınmıştır. İncelediğimiz gazetelerde harp
zenginlerine geniş yer verildiği görülmektedir. Mezkûr gazetelerde harp
zenginleri eleştirilmiş ve kamuoyunun beklentilerine yer verilmiştir. Bununla
birlikte harp zenginleri konusunda çeşitli fikir ayrılıklarının yaşandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı, Basın, Gazete, Harp Zenginleri

Kaynakça

• Sabah Gazetesi 30 Nisan 1917. 21 Ocak 1918. 1 Mart 1918. 29 Mart 1918. 21 Nisan 1918. 23 Nisan 1918.
• Tanin Gazetesi 17 Ocak 1918. 28 Mart 1918. 10 Nisan 1918.
• Vakit Gazetesi 27 Aralık 1917. 19 Ocak 1918. 20 Nisan 1918. 7 Haziran 1918.
• Alkan, Necmettin, “Alman Kaynaklarına Göre Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Girişi”, Uluslararası Sempozyum 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak 20-21 Kasım 2014, Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: (2014):157-178.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Bolat, Mahmut, “ I. Meşrutiyetten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti Dış Politikası’nın Genel Bir Değerlendirmesi”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1, Sayı 1, Kırşehir(2014):16-28.
• Demiryürek, Meral, “Savaştan Doğan Bir Tip: Harp Zengini”, Turkish Studies, Volume 10/16 Fall 2015,ss. 493-508.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2015. Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Hüseyin Güçlü Çiçek ve Süleyman Dikmen, “ Osmanlı Devleti’nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişimi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.11, Yıl.11, Sayı:2,( 2015) 83-98.
• İnalcık, Halil, “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Ankara: (1990): 1-11.
• Kabacalı, Alpay, Talat Paşa’nın Anıları, İstanbul : Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Kabacalı, Alpay, Hatıralar Cemal Paşa, İstanbul :Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Kaçıroğlu, Murat, “Milli Mücadele ve Erken Dönem Cumhuriyet Romanında Harp Zenginleri” Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı: 20,( 2009): 117- 136.
• Kallek, Cengiz, “İhtikâr”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt: 21, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, (2000): 560-565.
• Karataşer, Büşra, “1914-1923 Arası İstanbul’un İaşesi ve İhtikâr Sorunu”,Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul: (2013), (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Korkut Borotav, Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1998.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 1990.
• Renouvin, Pierre, Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1914-1918, (Çev. Örgen Uğurlu), Örgün Yayınevi, İstanbul 2004.
• Sander, Oral, İlkçağlardan 1918›e, Ankara: İmge Kitabevi, 2013.
• Sertel Savaş ve Yedek Şahin, “ İttihat ve Terakki’nin Küçük Efendisi: İaşe Nazırı Kara Kemal Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri ”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 8, Sayı: XXIV, (Aralık 2015):377-403.
• Sertel, Zekeriya , Hatırladıklarım, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Çavdar, Tevfik, Milli Mücadele Başlarken Sayılarla Vaziyet ve Manzara-i Umumiye, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1971.
• Tezcan, Cezmi, “ Tekâlif-i Harbiye ve Tekâlif-i Milliye Örneklerinde Savaş Dönemleri Mali Politikaları” ,Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: 2005,
• Toprak, Zafer, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı Finansmanı ve Para Politikası, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979-1980: 205-238.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, İstanbul: Doğan Kitap, 2012.
• Toprak, Zafer, İttihat- Terakki ve Cihan Harbi & Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2016.
• Ulu, Cafer, “I. Dünya Savaşı ve İşgal Sürecinde İstanbul’da Yaşanan Sosyal ve Ahlaki Çözülme (1914-1922) ”,Tarih Dergisi, Sayı 58, (2013/2): 87-129.
• Ülman, Haluk, I. Dünya Savaşı’na Giden Yol, Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
• Van Het Hof, Seçil Deren, “Erken Dönem Cumhuriyet Romanında Zenginler ve Zenginlik”, Kültür ve İletişim Dergisi, Cilt: 15, (2011): 133-144
• Vural, Mithat Kadri , “ Savaş Yıllarında Milli Bir Burjuvazi Oluşturma Çabası Olarak“Harp Zenginleri” ve Buna Yönelik Eleştiriler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S:32, (2016-Bahar/ Spring): 109-131.
• Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1 , (Haz: Erol Şadi Erdinç), İstanbul: Pera Yayınları, 1997.
• Yüceer, Saime Ali Cevat Borçbakan’ın Hatıraları, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa 2005.