Osmanlı Devletini Kurtarma Planı: Osmanlıcılık

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 408 - 427, 23.08.2019

Mehmet Ali Türkmenoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.601640

Öz

Osmanlı Devleti 19. Yüzyıla kadar batılı tarzda görülen bir
fikri oluşum içine girmemiştir. Batıda Fransız İhtilalının çıkmasıyla
milliyetçilik akımları özellikle çok uluslu bir devlet olan Osmanlı’da etkisini
gösterdi. Osmanlı devlet adamları ve aydınları bu durumdan Osmanlının kurtuluşu
için batılı tarzda bir fikrî harekette bulundular. Bu fikir Osmanlıcılık olarak
ifade ediliyordu. Bu tespit daha önceki devlet adamları ve padişahlarda
Osmanlıcı fikirler olmadığı şeklinde anlaşılmamalı, belki Osmanlı devletinin
tebaası olmak sebebiyle aynı milletin ferdi olunması fikrinin Tanzimat’la birlikte
sistemleştirdiğini ifade etmektedir.

Osmanlının dağılmaktan kurtuluşu için dönemin yönetici ve
düşünürlerince ortaya atılan ve uygulanan Osmanlıcılık idealinin dayandığı
fikrî ve sosyal temeller neydi? Osmanlıcılık fikrinin savunucuları kimlerdi?
Osmanlıcılık hareketinin idarî, hukukî, eğitim ve edebiyattaki uygulamaları
nasıldı? Bu fikrin Osmanlıda karşılığı ne oldu? Ya da daha açık bir ifade ile
tasavvur edilen Osmanlı milleti niçin var edilemedi ve Osmanlı devletini
kurtaramadı. Bu hedefe ulaşılamayınca bu tasavvurun fikir babaları Osmanlı
Devleti’ni kurtarma için hangi yeni ideallere yöneldiler? Bu makalenin amacı bu
ve buna benzer birçok soruları cevaplandırmak, Osmanlıcılık fikrinin serüveni
hakkında bilgi vermektir.  

Anahtar Kelimeler

Osmanlıcılık, Tanzimat, İslamcılık, Türkçülük

Ottoman State Rescue Plan: Ottomanism

Öz

The Ottoman State did not enter into an intellectual formation that was seen in western style
until 19th century. With the outbreak of the French Revolution in the West, the nationalist movements were particularly effective in the Ottoman Empire, which was a multinational state. Ottoman
statesmen and intellectuals made a Western-style intellectual movement for the liberation of the
Ottomans from this situation. This idea was expressed as Ottomanism. It should not be understood
that there were no Ottomanist ideas with the previous statesmen and sultans, but may be, it should
be understood that the idea of being a member of the same nation because of being the subjects of
the Ottoman state was systemized with Tanzimat.
What were the intellectual and social foundations on which the Ottomanism ideal was based
on and applied by the rulers and thinkers of the period for the liberation of the Ottoman? Who were
the defenders of the idea of Ottomanism? What were the administrative, legal, educational and literary applications of the Ottomanism movement? What was the response of this idea in the Ottoman
State? In other words, why the Ottoman nation could not be created and could not save the Ottoman
state. When this goal was not achieved, what new ideals did the fathers of this imagination turn to
to save the Ottoman Empire? The aim of this article is to answer these and many other questions
and to give information about the adventure of Ottomanism.  

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Intellectual Movements, Ottomanism, Islamism, Turkism

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt: 1, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1994.
• Akçura, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
• Akçura, Yusuf, “Türkçülük”, Türk Yılı, Sayı: 1, 1928.
• Artuç, Nevzat, “Cemal Paşa’nın Suriye Valiliği 1914-1917” Başlıklı Doktora Tezi Üzerine Mühim Bir Değerlendirme” Tarih Dergisi, S. 67, İstanbul 2018, s. 177-192
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, c. 1, 4. Baskı, Ankara, TTK Yayınları, 1992.
• Berkes, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul, Yön Yayınları, 1965.
• ____________, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara, Bilgi Yayınları, 1973.
• Demir, Şerif, “Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 29, 2011, s. 331-348.
• Gökalp, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, 2. Baskı, İstanbul, Toker Yayınları, 1992.
• Güven, Cemal, Anayasalar, Kanunlar ve TBMM Kararları (1876-2016), Eğitim Yayınları, Konya, 2016.
• Hanioğlu, Şükrü, “Cemal Paşa”, İslam Ansiklopedisi, c. 7, TDV. Yayınları, İstanbul 1993, s. 305-307.
• ______________, “Talat Paşa”, İA, c. 39, TDV yayınları, İstanbul 2010, s. 502-503.
• İğdemir, Uluğ, Kuleli Vakası Hakkında Bir Araştırma, TTK Yayınları, Ankara, 2009.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, 4. Baskı, c. 7. Ankara, TTK Yayınları, 1973.
• Kuran, Ercüment, “XIX yy.’da Türkiye de Kültür Değişmesi”, ERDEM, c. 6, S. 16, Ankara, 1992.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 4. Baskı, Çeviren: Metin Kıratlı, TTK. Yayınları, Ankara, 1992.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908) İstanbul, İletişim Yayınları, 1989.
• _____________, Türk Modernleşmesi, 4. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 1994.
• Namık Kemal, “Şark Meselesi”, Makâlât-ı Siyâsiyye ve Edebiyye, Mabaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1328.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, Hil Yayınları, 1983.
• Özcan, Azmi, “Osmanlıcılık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 33, TDV. Yayınları, 2007, s. 485-487.
• Safa, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, 4. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat,1999.
• Show, Stanford ve Ezel Kural Show, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. 2, Çeviren: Mehmet Harmancı, İstanbul, e Yayınları, 1983.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Gelişme Seyri içinde ikinci Jön Türk Harekelerinin Fikri Esasları, İstanbul, 1986.
• Uçar, Fuat, “Türk Düşüncesinde Osmanlıcılık Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, c. 10, S. 18.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Tanzimat’tan Sonra Fikir Hareketleri”100. Yılında Tanzimat Sempozyumu 1939, Maarif Vakfı Yayınları, Ankara, 1940.
• Ürenay, Tülin, II. Abdülhamit Devrinde Fikir Hareketleri (1876-1908), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1975.