Selçuklu Devleti İle Büveyhi Devleti Arasında Yaşanan İktidar Mücadelesinin Bağdat’ta Yaşayan Sünnilerin Ve Şiilerin Üzerine Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 595 - 615, 22.06.2020

Murat Erkoç

https://doi.org/10.21551/jhf.753223

Öz

Abbasi Devleti’nin 945 yılında siyasi ve iktisadi açıdan bunalım içerisine girdiği dönemde Şii Büveyhi Devleti’nin Bağdat’ı ele geçirmesi, İslam dünyasında Sünni-Şii çatışmasının şiddetlenmesine neden olmuştur. Abbasi Devleti’ne karşı Kuzey Afrika’da kurulan Şii Fatımi Devleti’nin Abbasilerin siyasi, dini ve iktisadi açıdan zayıflaması için Büveyhiler Devleti’ne destek vermesi, Abbasi Devleti’ni müşkül bir durumda bırakmıştır. Ayrıca Bağdat’ta Büveyhiler, Mısır ve Suriye’de Fatımilerin Ehli Sünnet akidesine ters düşen birtakım uygulamaları, mezhep çatışmalarının yaşanmasına neden olmuştur. Selçukluların kudretinin yayılmaya başladığı dönemde Sünnilerin hamiliğini üstlenmeye başlaması karşısında oldukça rahatsız olan Büveyhiler, Abbasi Halifesi başta olmak üzere Sünnileri baskı altına almaya başlamıştır. Bağdat’ta Büveyhiler’in baskısı karşısında zor durumda kalan Abbasi Halifesi, Tuğrul Bey’i Bağdat’a davet etmiştir. 1055 yılında Bağdat’a gelen Tuğrul Bey’i Abbasi veziri ve Büveyhi Sultanı Melikü’r Rahim’in büyük bir törenle karşılaması, Şiileri oldukça rahatsız etmiştir. Nitekim ertesi gün pazarda alışveriş yapan Selçuklu askerleri ile halk arasında yaşanan tartışma büyük bir olaya dönüşmüştür. Tuğrul Bey, bu olayların yaşanmasında sorumlu olarak gördüğü Melikü’r Rahim’in huzuruna gelmesi için eman vermiştir. Melikü’r Rahim ve erkânı, Tuğrul Bey’in huzuruna çıktıktan sonra derdest edilerek hapsedilmiştir. Böylece Büveyhilerin İslam dünyası üzerindeki etkisi tamamen ortadan kaldırılmıştır. Büveyhiler’den sonra İslam dünyasının hamisi olan Selçuklular, Büveyhiler döneminde Ehli Sünnet akidesine ters düşen birtakım uygulamalara son vererek mezhep çatışmalarının sona ermesini sağlamıştır. İlerleyen süreçlerde Şii Fatımiler, Bağdat’ı yeniden Şiiliğin merkezi haline getirmek istemesine rağmen başarılı olamamıştır

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Büveyhiler, Abbasiler, Bağdat, Sünniler

The Effects of the Challenge of Dominance between the Seljuk State and the Buwayhid State on the Sunnies and the Shitees Living in Baghdad

Öz

During the period when the Abbasid State was in crisis political and economic terms in 945, the Shia Buwayhid State’s seizured Baghdad and thus Sunni-Shiite conflict intensified in the Islamic world. A number of practices that are in contradiction with the People of the Sunnah Buwayhids in Baghdad, the Ahl al-Sunnah of Egypt, and the Fatimids in Syria have led to sectarian conflicts. During the period when the power of the Seljuks began to spread, Buwayhids, who were very disturbed by the fact that the Sunnis started to take over the patronage, started to oppress the Sunnis, especially the Abbasid Caliph. The Abbasid Caliph, who was in a difficult situation due to the pressure of Buwayhids in Baghdad, invited Tuğrul Bey to Baghdad. The meeting of Tuğrul Bey, who came to Baghdad in 1055, to the Abbasid vizier and Buwayhid Sultan Melikürr Rahim with a great ceremony, disturbed the Shiites. As a matter of fact, the debate between the Seljuk soldiers who shop in the market the next day and the public has turned into a big event. Tuğrul Bey issued a decree to come to the presence of Melikü’r Rahim, whom he considered responsible for the occurrence of these events. Melikü’r Rahim and his fore comers were imprisoned after he appeared before Tuğrul Bey. Thus, the influence of Buwayhids on the Islamic world was completely eliminated. The Seljuks, the patron of the Islamic world after Buwayhids, ended the sectarian conflicts by ending a series of practices that were contrary to the Ahl al-Sunnah creed. In the forthcoming processes, the Shia Fatimids even they wanted to make Baghdad the center of Shiite again, could not succeed.

Keywords: Seljuks, Buwayhids, Abbasids, Baghdad, Sunnis, Shiites

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Buwayhids, Abbasids, Baghdad, Sunnis, Shiites

Kaynakça

• 1) Kaynak Eserler
• Belazuri, Ahmed b. Yahya, Ensabu’l Eşraf, IV, (düz. Süheyl Zükkar, Riyad Zirikli), Beyrut, 1996.
• Beyhaki, Ebubekir Ahmed b. Hüseyin, es-Sünenü’l-Kübra, I, (düz. Muhammed Abdulkadir A’ta), Beyrut, 2003.
• Cuzcani, Minhacuddin Osman b. Siraceddin, Tabakat-ı Nasıri, I, (Arapçaya Terc. Affaf es-Seyyid Zeydan), Kahire, 2013.
• Ebu’l Ferec, Abdurrahman b. Ali, el-Muntazam fi Tarihi’l Mülük ve’l Umem, XIV, XV, XVI, XVII, (düz. Muhammed Abdulkadir A’ta, Mustafa Abdulkadir A’ta), Beyrut, 1995.
• Ebu’l Fida, el-Melikü’l-Müeyyed İmadüddin İsmail, Tarih-u Ebu’l Fida, II, Kahire, Tarihi Belirsiz.
• el-Beyhaki, Ebu’l Fadıl, Tarihu’l Beyhaki, (Arapça’ya ter. Sadık Neşet, Yahya el-Hassab), Kahire, Tarihi Belirsiz.
• el-Biruni, Ebu Reyhan Muhammed, el-Asaru’l Bakiye Ani’l Kuruni’l Haliye, (neş. Eduard Sachau), Leipzig, 1878.
• el-Bundari, İmadüddin Ali b. Muhammed, Kitabu Tarihi Devleti Ali Selçuk, Kahire, 1900.
• el-Hüseyni, Sadreddin, Ahbar-u Devleti Selçukiyye, (düz. Muhammed İkbal), Lohur, 1933.
• el-Iş, Yusuf, Tarihü’l Asri’l Hilafeti’l Abbasiyye, Dımaşk, 1977.
• el-Kalkaşendi, Ebu’l Abbas Şihabüddin, Şübhu’l A’şa fi Şina’ati’l İnşa, II, Kahire, 1913.
• el-Makrizi, Takiyüddin Ahmet b. Ali, İttiazu’l-Hunefa bi Ahbari’l-Eimmeti’l-Fatımiyyîn el-Hulefa, II, Kahire, 1996.
• el-Musevi, Musa, eş-Sia ve et-Tashih: es-Sira’ Beyne eş-Sia ve et-Teşeyyu, Amerika, 1988.
• el-Yafi, Ebu Muhammed Abdullah b. Es’ad, Mir’atu’l Cenan ve İbretu’l Yakzan, II, (düz. Halil Mansur), Beyrut, 1997.
• el-Yakubi, Ebu’l Abbas Ahmed, Tarihu Yakubi, II, Leyden, 1883.
• en-Nüveyri, Şehabeddin Ahmed, Nihayetu’l Edeb fi Fununi’l Edeb, XXVI, (düz. Mustafa Fevvaz, Kuşeyli Fevvaz), Beyrut, 2004.
• es-Suyuti, Celaleddin Abdurrahman b. Ebubekir, Tarihu’l Hulefa, Katar, 2015.
• et-Tirmizi, Ebu İsa Muhammed, el-Camiu’l Kebir, VI, (düz. Beşşar Avvel Ma’ruf), Beyrut, 1996.
• ez-Zehebi, Ebu Abdullah Şemseddin, Düveli’l İslam, I, (düz. Hasan İsmail Merve), Beyrut, 1999.
• ez-Zehebi, Ebu Abdullah Şemseddin, el-İber fi Haberi Men Gaber, II, (düz. Ebu Hacir Muhammed es-Said), Beyrut, 1985.
• Hasan İbrahim Hasan, es-Siyasi ve ed-Dini ve es-Sekafi ve el-İçtimai, IV, Kahire, 1997.
• Hasan, İbrahim Hasan, Nüzumu’l İslamiyye, Kahire, Tarihi Belirsiz.
• İbn Abdürabbih, Ahmed b. Muhammed, el-İkdü’l-Ferid, VII, (düz. Abdulmecid et-Terhini), Beyrut, 1983.
• İbn Kesir, Ebu’l Fida İmadüddin İsmail, el-Bidayet ve en-Nihayet, XI, XII, Beyrut, 1991.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, eş-Şi’ru ve eş-Şuara, II, (düz. Ahmed Muhammed Şakir), Kahire, 1982.
• İbn Miskeveyh, Ebu Ali Muhammed, Tecaribu’l Umem ve Teakubul Himem, V, (düz. Seyyid Kesrevi Hasan), Beyrut, 2003.
• İbn Tağriberdi, Ebu’l Mehasin Cemaleddin, el-Nucumu’z Zahire fi Müluki Mısır ve’l Kahire, III, IV, V, Kahire, 1963.
• İbn Usfur, İbrahim ed-Dirazi el-Bahrani, el-Hadaiku’n-Nazira, VII, (düz. Muhammed Taki El-İrevani), Beyrut, 1985.
• İbnu’l Uşari, Ebu Talip Muhammed, Fedailu Ebibekr es-Sıddık, (düz. Ömer Abdulmun’im), Tanta, 1993
• İbnü’l Cevzi, Şemseddin Ebu Muzaffer Yusuf, Miratu’z Zaman fi Tevarihu’l Ayan, XVIII, (düz. Muhammed Enes el-Hasan, Kamil Muhammed), Beyrut, 2013.
• İbnü’l Esir, Ebü’s-Seadat Mecdüddin El-Mübarek, en-Nihâye fî Ğarîbi’l Hadis̱ ve’l-Eser, V, (neş. Mahmud Muhammed Et-Tanahi), Kahire, 1963.
• İbnü’l Esir, İzzeddin Ebu’l Hasan, el-Kamil fi et-Tarih, VII, VIII, (düz. M.Yusuf Dukak ), Beyrut 1987.
• İbnü’l İmran, Muhammed b. Ali, el-İnba fi Tarihi’l Hulefa, (düz. Kasım Es-Semarayi), Kahire, 1999.
• İbnü’l Kalanisi, Ebu Ya’la Hamza, Tarihu Dımaşk, Beyrut, 1908.
• Maverdi, Ebu’l Hasan Ali, Ahkamu es-Sultaniye, (düz. Ahmed Cad), Kahire, 2006.
• Muhammed Süheyl Tokuş, Tarihu Fatimiyyine fi Şimali İfrikiyye ve Mısır ve Biladu Şam, Beyrut, 2007.
• Müneymine, Hasan, Tarihu ed-Devleti’l Büveyhiyye Es-Siyasi ve’l-İçtimai ve Es-Sekafi: Mukatatu Faris, Beyrut, 1987.
• Müslim, Ebu’l Hüseyin el-Haccac, Sahihu Müslim, IV, (düz. Muhammed Fuad Abdulbaki), Beyrut, 1991.
• Ravendi, Muhammed b. Ali, Rahatu es-Sudur ve Ayetu es-Surur, (Arapçaya Terc. İbrahim Emin Eş-Şarabi, Fuad Abdulmuti es-Siyad Vd.), Kahire, 1960.
• Seade, Safiyye, Min Tarihi’l Bağdad el-İctimai Tatavvuru Mensubi Kadı’l-Kudat fi’l Fetreteyn el-Büveyhiyye ve es-Selçukiyye, Beyrut, 1988.
• Taberi, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir, Tarihu’l-Umem ve’l-Muluk, VII, (düz. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim), Kahire, 1967.
• Tenuhi, Kadı Ebu Ali Muhsin, Nişvaru’l Muhadara ve Ahbaru’l Müzakere, II, (düz. Abud Eş-Şaleci), Beyrut, 1995.
• 2) Araştırma/İnceleme Eserler
• Akoğlu, Muharrem, “Büveyhiler’in Mezhebi Eğilimleri/Politikaları Üzerine”, Bilimname, S. II, Kayseri, 2009, s. 123-138.
• Apak, Adem, Ana Hatlarıyla İslam Tarihi Abbasiler Dönemi, IV, İstanbul, 2016.
• Avcı, Casim, “Muis b. Bais”, DİA, XXXI, İstanbul, 1996, s. 95-96.
• Aydın, Yunus Emre, “Fatımiler Devleti’nin Kuruluşunda Kutâme Kabilesinin Rolü ve Mağrib’de Fatımi- Kutâme İlişkileri (762-972)”, Anasay, S. III, 2018, s. 79-98.
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Ankara, 2004.
• Bayındır, Abdullah, “Selçuklularda Saltanat Mücadeleleri”, (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Gaziantep, 2017.
• Bayındır, Abdullah, Selçuklularda Vuku Bulan Taht Kavgaları Üzerine Bir Değerlendirme (Melikşah Dönemi Taht Kavgaları 1072-1092), Gaziantep University Journal of Social Sciences, XVIII/1, Gaziantep, 2018, s. 399-412.
• Bulut, Faik, Horasan Kimin Yurdu?, İstanbul 2014.
• Cüzcani, Minhac Sirac Tabakat-ı Nasıri On İkinci Tabaka: Selçuklular, (çev. Akbar A. Agdham), Tarih Okulu Dergisi, S. XVIII, 2010, s. 111-140.
• Çağatay, Neşet, “Fatımiler Devleti’nin Kuruluşu ve Akideleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII, Ankara, 1958-1959, s. 63-77.
• Elçibey, Ebulfez, Tolunoğulları Devleti, İsyanbul, 1997.
• Günaltay, Şemsettin, Selçukluların Horasan’a İndikleri Zaman İslam Dünyasının Siyasal, Sosyal, Ekonomik ve Dini Durumu” Belleten, VII/XXV, Ankara 1943, s. 59-99.
• Güner, Ahmet, “Büveyhiler Dönemi ve Çok Seslilik”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. XII, İzmir 1999, s. 47-72.
• Güner, Ahmet, “Ebu Kalicar”, DİA, X, İstanbul 1994, s. 171-172.
• Kafesoğlu, İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
• Kitapçı, Zekeriya, Orta Doğu’da Türk Askerin Varlığının İlk Zuhuru, İstanbul, 1987.
• Kitapçı, Zekeriya, Türkler Nasıl Müslüman Oldu, Konya, 2004.
• Köymen, Mehmet Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul, 1976.
• Merçil, Erdoğan, “Besasiri”, DİA, V, İstanbul 1992, s. 528-529.
• Merçil, Erdoğan, “Büveyhiler”, DİA, VI, İstanbul 1992, s. 496-500.
• Merçil, Erdoğan, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, V, (ed. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul, 1988.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 2013.
• Özmen, Zeynep Nur, “9-11. Yüzyıllar Arasında Endülüs Emevileri ve Fatımi Devleti İlişkileri”, (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep 2019.
• Sevim, Ali, Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara, 1995.
• Seyyid, Eymen Fuad, “Fatımiler”, DİA, XII, İstanbul 1995, s. 228-237.
• Sümer, Faruk, “Selçuklular”, DİA, XXXVI, İstanbul 2009, s. 365-371.
• Sümer, Faruk, “Tuğrul Bey”, DİA, XLI, İstanbul 2012, s. 344-346.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul, 2009.
• Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul, 2019.
• Yavuz, Yusuf Şevki, Aşura, DİA, IV, İstanbul, 1991, s. 24-26.
• Yıldız, Harun, “Abbasiler”, DİA, I, İstanbul 1998, s. 49-56.
• Yıldız, Harun, Maden, Ferhat, “Büveyhiler Dönemi Şii Düşünleri”, Mezhep Araştırmaları Dergisi, X/II, 2017, s. 269-314.