An Example Of Urfa Tereke Register: Leather Dealer Hadji Abdurrahman’s Tereke Dated 1880

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 576 - 594, 22.06.2020

Zafer Benzer

https://doi.org/10.21551/jhf.753522

Öz

 Among the resources of the Ottoman State history, Şer’iye Registries written by kadi (Muslim judges) have a significant place. One type of the documents involved and has importance in these registries that is also called kadi records is tereke registries. What is left from the deceased as an inheritance is called “tereke”, and in Arabic “terike” or “tirke”. Tereke registries of şer’iye records that include moveable and real estate properties left to the inheritors by the deceased involve rich information about the social and economic history. Thus, it is possible to reveal the family structure and the social, cultural, and economic conditions of the family roughly according to the tereke registries. This study is based on the tereke registry dated H. Shaban 3, 1297/ M. July 11, 1880 of the leather dealer Hadji Abdurrahman who lived in Urfa and can be considered as a wealthy man and also other documents concerning Hadji Abdurrahman and his family were examined. The inheritance of Abdurrahman who was married three times in contrast to the Ottoman family structure where monogamy was predominant and the portion of the inheritance were taken to the kadi court. This registry that sets an example of polygamy generally in the Ottoman and specifically in Urfa society involves significant information on the issues such as the procedure how the inheritance and inheritors of the deceased were determined and how the inheritance was shared. In the light of this information, home of a family in Urfa and their social life and finances were reported based on the tereke registries of the deceased.

Key words: Şerʻiye Registries, Tereke, Inheritance, Urfa, Leather Dealer Hadji Abdurrahman. 

Anahtar Kelimeler

Şerʻiye Registries, Tereke, Inheritance, Urfa, Leather Dealer Hadji Abdurrahman.

Urfa Tereke Kayıtlarına Bir Örnek: Göncü Hacı Abdurrahman’ın 1880 Tarihli Terekesi

Öz

Osmanlı Devleti tarihi kaynakları arasında kadıların kaleme aldıkları Şerʻiye Sicilleri önemli bir yere sahiptir. Kadı defterleri de denilen bu sicillerde yer alan ve önem arz eden bir belge türü ise tereke kayıtlarıdır. Ölen kimsenin miras olarak bıraktıklarına “tereke”, Arapçada “terike” veya “tirke” denir. Şer’iye Sicilleri içinde, ölen kimselerin vârislerine bıraktıkları menkul ve gayr-ı menkulleri içeren tereke kayıtları, sosyal ve iktisadi tarih bakımından zengin bilgiler içermektedir. Nitekim aile yapısını, ailenin sosyal, kültürel ve iktisadi durumunu tereke kayıtlarından yaklaşık olarak çıkarmak mümkündür. Bu çalışmada, Urfa’da yaşamış olan ve varlıklı bir kişi olarak kabûl edebileceğimiz Göncü Hacı Abdurrahman’ın H. 3 Şa‛bân 1297/M. 11 Temmuz 1880 tarihli tereke kaydı esas alınmış, Hacı Abdurrahman ve ailesini ilgilendiren diğer belgeler incelenmiştir. Tek eşliliğin hâkim olduğu Osmanlı aile yapısının aksine üç evlilik yapmış olan Abdurrahman’ın mirası ve bu mirasın paylaşımı kadı mahkemesine intikal etmiştir. Genelde Osmanlı ve özelde Urfa toplumunda çok eşliliğe örnek teşkil eden bu kayıt, ölen kişinin mirasının ve mirasçılarının belirlenme usulü, mirasın taksim şekli gibi konularda önemli bilgiler içermektedir. Bu bilgiler ışığında, ölen şahsın tereke kayıtları esas alınarak Urfalı bir ailenin evi, sosyal hayatı ve iktisâdı hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şerʻiye Sicilleri, Tereke, Miras, Urfa, Göncü Hacı Abdurrahman

Kaynakça

• Kaynakça
• Arşiv Kaynakları
• BOA, MŞH.ŞSC.d., Urfa Şerʻiye Sicili, Sicil No: 208.
• İnceleme-Araştırma Eserler
• Açanal, Hasan. Urfa Tarihi (M.Ö. 2000 – M.S. 1400). 1. Baskı, S. 17, Ankara: ŞURKAV Yayınları, 1997.
• Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: Şer’iyye Mahkemeleri ve Şer’iyye Sicilleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 14, (2009): 13-48.
• _______________ . Şer’iyye Sicilleri Mahiyeti Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler I, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Aktan, Ali. Osmanlı Paleografyası ve Siyasi Yazışmalar. İstanbul: İlim ve İrfan Vakfı Yayınları, 1995.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 30, (2005): 143-145.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Edirne Askeri Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”. Belgeler, III/5-6, (1996): 1-479.
• Başaran, Fatma Nur. “Debbağlık-Kürkçülük-Saraçlık”. Şanlıurfa El Sanatları ve Sözlü Kültür Malzemeleri, (2012): 447-458.
• Bayındır, Abdülaziz. “Osmanlı’da Yargının İşleyişi”. Osmanlı Ansiklopedisi, c. 6, (1999): 429-446.
• Bozkurt, Fatih. “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11/22, (2013): 193-229.
• ___________ . “Tereke Defterleri ve Osmanlı Demografi Araştırmaları”, Tarih Dergisi, 54, (2012): 91-120.
• Ceyhan, Muhammed “Tanzimat Dönemi Sonrası Şer‛iyye Sicil Defterlerinin Muhteva ve Diplomatik Açıdan Tahlili”. OTAM, 29, (2011): 49-82.
• Çadırcı, Musa. “Hüseyin Avni Paşa’nın Terekesi”. Belgeler, XI/15, (1986):145–164.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. 14. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1997.
• Fekete, L. “XVI.Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendisinin Evi”. Çev. Sadrettin Karatay, Belleten, XXIX/115-116, (1965): 615-638.
• Göktaş, Uğur. “Sakalar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 6, (1994): 420.
• Karakaş, Mahmut. Urfa’nın Kültür ve İnançlar Serüveni. Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2009.
• Köstüklü, Nuri. “Osmanlı-Türk Aile Kurumu Araştırmalarında Tereke Defterlerinin Yeri ve Önemi (19. YY. Örnekleri Çerçevesinde)”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, (2008): 17-26.
• Özcan, Tahsin. “Muhallefât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 30 (2005): 406-407.
• Öztürk, Said. Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri. İstanbul: OSAV Yayınları, 1995.
• __________ . “Tereke Defterlerine Göre XVII. Asırda İstanbul’da Aile Nüfusu, Servet Yapısı ve Dağılımı”. İstanbul Araştırmaları, 3, (1997): 21–57.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü-III, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Şilen, Mehmet. 208 Numaralı Urfa Şeriyye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1296-1299/M.1879-1882). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa, 2015.
• Tak, Ekrem. Diplomatik Bilimi Bakımından XVI.-XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve Bu Sicillerin İhtiva Ettiği Belge Türlerinin Form Özellikleri ve Tanımlanması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• Tenik, Ali. “Tasavvufi Teşkilat Ahîliğin Urfa’daki Tarihi Seyri ve Etkileri”, II. Uluslararası İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlırfa: Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa, c. III, (2018): 280-296.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Uğur, Yunus. “Şerʻiyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 39, (2010): 8-11.