Türkistan Coğrafyası ve Jeopolitiği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 315 - 333, 29.03.2021

İsa Eryılmaz

https://doi.org/10.21551/jhf.869257

Cited By: 1

Öz

XX. yüzyılın başlarından itibaren ideolojik saiklerle Orta Asya olarak adlandırılan Türkistan, Batı kaynaklarında umumîyetle işgalci ülkelere göre isimlendirilmekte, yani Batı Türkistan’a Sovyet Türkistan’ı, Doğu Türkistan’a Çin Türkistan’ı ve Güney Türkistan’a da Afgan Türkistan’ı denilmektedir. Geniş bozkırları, yer yer mümbit arazileri, dağ ve nehirleri ihtiva eden Türkistan coğrafyası, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Diğer taraftan Çin’den Ön Asya’ya açılan tarihi İpek Yolu dışında kuzeyde yer alan askerî yollar Türkistan jeopolitiğinde belirleyici olmuştur. O sebeple Türkistan hâkimiyetinde kalp-gâh durumundaki kilit noktaların bilincinde olan Türk devlet adamları iktidar mücadelelerinde bu önemli şah damarlarını ellerinde tutmaya çalışmışlardır. Bu sayede Hun, Gök-Türk, Gazneli, Karahanlı ve Selçuklu gibi Türk devletleri uzak bölgelere hükmedebilmişlerdir. Çingiz ve sonrasında da gördüğümüz söz konusu düşünceye sahip muhtelif hakimiyetler siyasî ve iktisadî ihtiyaçlara cevap verebilmek için bölgenin jeopolitiğini her dönemde göz önünde bulundurmuşlar ve gerekli tedbirleri almışlardır. Türkistan’a hâkim olma düşüncesiyle alınan bu tedbirler batıda Buhara, Merv, Semerkant, Taşkent ve Harezm; doğuda Kaşgar, Yarkent, Hotan ve Turfan gibi şehirlerin önemini artırdığı gibi buraların ticaret ve kültür merkezleri haline gelmesine de zemin hazırlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Jeopolitik, Türkistan, Ön Asya, Kalp-gâh, İpek Yolu

Turkistan Geography and Geopolitics

Öz

Turkestan which has been called Central Asia for ideological motives since the beginning of the century, is generally named according to the invading countries in Western sources, that is, West Turkestan is called Soviet Turkestan, East Turkestan is called China Turkestan and South Turkistan is Afghan Turkestan. The geography of Turkestan, which includes vast steppes, occasionally fertile lands, mountains and rivers, has hosted many civilizations throughout history. On the other hand, apart from the historical Silk Road from China to Asia Minor, the military roads in the north have been determinant in Turkestan geopolitics. For this reason, Turkish statesmen, who are aware of the key points in the state of heartland under the domination of Turkestan, have tried to keep these important jugular veins in their hands in their power struggles. In this way, Turkish states such as Hun, GokTurk, Ghaznavid, Karakhanid and Seljuk were able to dominate distant regions. Chinggis and various rulers with the aforementioned idea, which we saw afterwards, took into account the geopolitics of the region in every period and took the necessary measures in order to respond to the political and economic needs. These measures taken with the idea of dominating Turkestan in the west, Bukhara, Merv, Samarkand, Tashkent and Khwarezm; In the east, it has increased the importance of cities such as Kashgar, Yarkant, Hotan and Turfan, as well as paving the way for these to become trade and cultural centers.

Anahtar Kelimeler

Geopolitics, Turkestan, Front Asia, Heartland, Silk Road

Kaynakça

• Aka, İ., “Timur Sadece Bir Asker mi İdi?”, Belleten, LXIV/20, Ankara 2001,
• Alâeddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihân Güşâ, (nşr. M. Öztürk), Ankara 1998,
• Barthold, V.V., Orta Asya Tarih ve Uygarlık, (Rusçadan çev. A. Batur), İstanbul 2010,
• Barthold, V.V., Tarihte Türk Dünyası, (nşr. M.A. Yalman, T. Andıç, N.Uğurlu), İstanbul 2008,
• Barthold, VV., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. H.D. Yıldız), Ankara 1990,
• Barthold, W., Türk-Moğol Ulusları Tarihi, (Haz. H. Eren), Ankara 2006,
• Cahen, C., “Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi”, (nrş. Y. Yücel-B. Yediyıldız), Belleten, LI/201, (Aralık 1987), Ankara 1987, s. 1380-1397.
• Cahun, L., Asya Tarihine Giriş (Kökenlerden 1405’e, Türkler ve Moğollar), (nşr. S. İnan KAYA), İstanbul 2006,
• Church, P.W., Chinese Turkestan, London 1901,
• Cramer, J.A., A Geographical and Historical Description of Asia Minor, Oxford 1961,
• Cüzcâni-Raverty, Tabakât-ı Nâsırî, A General History of Mohammadan Dynasties of Asia II, (nşr. H.G. Raverty), Calcutta 1864,