1889-1890 Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Mevcut Olan Rüşdiye Mekteplerine Dair Tespit Edilen Bir İstatistiğin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 673 - 713, 30.09.2022

Metin Menekşe

https://doi.org/10.21551/jhf.1167749

Öz

Osmanlı Devleti’nde 18. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanan yenilik hareketleri, Sultan III. Selim (1789-1807) ve Sultan II. Mahmud (1808-1839) devirlerinde gerçekleştirilen köklü ıslahatlarla geliştirilmiştir. Bu yenileşme hareketleri, Sultan Abdülmecid (1839-1861) devrinde ilan edilen 3 Kasım 1839 tarihli Tanzimat Fermanı’yla da modernleşme ekseninde önemli bir seviyeye ulaşmıştır. Sultan II. Mahmud devrinde ilköğretim zorunlu hale getirilirken, aynı zamanda devlet kademelerine memur yetiştirmek ve sıbyân ile askerî okullar arasındaki boşluğu doldurmak için rüşdiyeler açılmıştır. İlk erkek rüşdiye mektebi 1847 yılında İstanbul’da açılmış, ardından İstanbul’da ve taşrada rüşdiyelerin açılmasına devam edilmiştir. Bir süre sonra kız rüşdiyelerinin açılması ve Hristiyan çocukların da rüşdiyelere dâhil olmasıyla her geçen gün rüşdiyelerin sayısı artmıştır. En nihayetinde 1913 yılına kadar resmi statülerini devam ettiren rüşdiyeler, hemen hemen imparatorluğun her köşesinde açılmış ve modern eğitimin yaygınlaşmasında önemli bir işlev görmüştür.
Bu çalışmada, H.1307/M.1889-1890 yıllarına ait bir istatistik üzerinde durulmuştur. Osmanlı Arşivi’nde tespit edilen bu istatistikte, H.1307/M.1889-1890 yıllarında ülke genelinde mevcut olan rüşdiyelerin idari birimler itibariyle dağılımı ve sayıları teferruatlı bir şekilde verilmiştir. İstanbul ve taşrada eğitim veren rüşdiyeler kız ve erkek mektepleri olarak ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Bu istatistiğin, 1889-1890 yıllarında rüşdiye sayısını toplu bir şekilde görmek ve hangi idari birim içerisinde kaç rüşdiyenin aktif olduğunu tespit etmek adına önemli olduğu düşünülmüş ve bu çalışmada değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İstanbul ve Taşra, Eğitim Kurumları, Rüşdiye Mektepleri, 1889-1890 Yılları İstatistiği

Teşekkür

Şimdiden, emekleri için dergi editörüne, sayının hakemlerine teşekkür ederim.

An Investigation of a Determined Statistic About the Rushdiye Schools Existing in the Ottoman State Between 1889-1890

Öz

The innovation movements that started to be seen in the Ottoman State since the 18th century were developed with the radical reforms carried out during the reigns of Sultan Selim III (1789-1807) and Sultan Mahmud II (1808-1839). These innovation movements reached an important level in the axis of modernization with the declaration of the Tanzimat Edict dated November 3, 1839, which was declared during the reign of Sultan Abdülmecid (1839-1861). While primary education was made compulsory during the reign of Sultan 2nd Mahmud, Rushdiye Schools were opened to train civil servants for state levels and to fill the gap between primary (sıbyân) and military schools. The first boys' Rushdiye School was opened in Istanbul in 1847, and then Rushdiye schools were tried to be opened in the provincials. After a while, the number of Rushdiye schools increased with the opening of the girls' Rushdiyes and the inclusion of Christian children in the Rushdiye schools. Finally, rushdiyes, continued their official status until 1913, were opened in almost every corner of the empire and played an important role in the spread of modern education.
In this study, a statistics of the years 1889-1890 are emphasized. In this statistic, which was determined in the Ottoman Archives, the distribution of their to administrative units and numbers of the rushdiyes, which were available throughout the country in the years 1889-1890, are given in detail. Rushdiye schools, which provide education in Istanbul and the provincials, were evaluated separately as girls' and boys' schools. This statistic was thought to be important in order to see the all numbers of Rushdiye Schools in 1889-1890 and to determine how many Rushdiye Schools students were active in which administrative unit, and it was tried to be evaluated in this study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Istanbul and Provincial, Education Foundations, Rushdiye Schools, Statistics for the Years 1889-1890

Kaynakça

• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, Cilt: II, Osmanbey Matbaası, İstanbul 1940.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), MEB Yayınları, İstanbul 1991.
• Mahmud Cevad (İbnü’ş Şeyh Nafi), Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı, Matbaa-i Amire, İstanbul 1338.
• Refet, “Türkiye'de İptidai Maarif”, Türk Yurdu, Cilt: II, Sayı: 7, Nisan, (2-3. Seri), 1341, s. 38-41.
• UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, MEB Yayınları, Ankara 1964.