Bayındırlık, İktisadî ve Sosyal Gelişmelerle Van (1923-1960)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 910 - 934, 30.09.2022

Abdulaziz Kardaş

https://doi.org/10.21551/jhf.1178085

Cited By: 1

Öz

Van, sahip olduğu coğrafi özellikler ve askeri-stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca birçok medeniyetin dikkatini çekmiştir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde de önemini koruyan Van, I. Dünya Savaşı yıllarında çıkan Ermeni İsyanları ve ardında gerçekleşen Rus işgali şehrin tahrip olmasına yol açmıştır. Savaş sonrasında muhaceretten dönenler ve evleri tahrîp olanlar eski şehirde barınacak bir yer bulamadıkları için gölden 7-8 km uzaklıkta daha az tahrip edilmiş olan bağ ve bahçelik alanlara yerleşmek suretiyle yeni Van şehrini meydana getirmişlerdi.
Van, Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yeni devletin vilâyetleri arasında yer almıştı. Bu dönemde yeni devletin kuruluş felsefesi çerçevesinde vilayetlerin bayındırlık, iktisadi, sosyal, kültürel gibi alanlardaki sorunları giderilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda I. Dünya Savaşı yıllarında yakılıp yıkılan Van’ın yeniden kalkındırılması için çalışmalara başlanmıştır. Vilâyetin en temel sorunları arasında yer alan ulaşım ve taşımacılık alanında yeni adımlar atılmıştır. Karayolu ve köprü alanında çalışmalar yapılmış, bunun yanında ulaşım ve taşımacılıkta önemli rol oynayan Van Gölü İşletme İdaresi’nin çalışmaları planlı hale getirilmeye çalışılmıştır. Bunların yanında demiryolunun Van’a ulaştırılması ve hava ulaşımı için havaalanın açılması ve seferlerin planlanmasına gayret edilmiştir. Ulaşım ve taşımacılığın yanında şehrin tarım alanında gelişmesini sağlamak amacıyla sulama kanalları yapılmıştır. Şehrin içme suyu sorunu çözmek amacıyla yeni çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde ayrıca şehrin aydınlatılması ve sanayinin gelişmesinde önemli rol oynayacak elektrik santrallerinin yapılmasına başlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Van, Bayındırlık, İktisat

Van With Public Works, Economic And Social Developments (1923-1960)

Öz

Van, sahip olduğu coğrafi özellikler ve askeri-stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca birçok medeniyetin dikkatini çekmiştir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde de önemini koruyan Van, I. Dünya Savaşı yıllarında çıkan Ermeni İsyanları ve ardında gerçekleşen Rus işgali şehrin tahrip olmasına yol açmıştır. Savaş sonrasında muhaceretten dönenler ve evleri tahrîp olanlar eski şehirde barınacak bir yer bulamadıkları için gölden 7-8 km uzaklıkta daha az tahrip edilmiş olan bağ ve bahçelik alanlara yerleşmek suretiyle yeni Van şehrini meydana getirmişlerdi.
Van, Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yeni devletin vilâyetleri arasında yer almıştı. Bu dönemde yeni devletin kuruluş felsefesi çerçevesinde vilayetlerin bayındırlık, iktisadi, sosyal, kültürel gibi alanlardaki sorunları giderilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda I. Dünya Savaşı yıllarında yakılıp yıkılan Van’ın yeniden kalkındırılması için çalışmalara başlanmıştır. Vilâyetin en temel sorunları arasında yer alan ulaşım ve taşımacılık alanında yeni adımlar atılmıştır. Karayolu ve köprü alanında çalışmalar yapılmış, bunun yanında ulaşım ve taşımacılıkta önemli rol oynayan Van Gölü İşletme İdaresi’nin çalışmaları planlı hale getirilmeye çalışılmıştır. Bunların yanında demiryolunun Van’a ulaştırılması ve hava ulaşımı için havaalanın açılması ve seferlerin planlanmasına gayret edilmiştir. Ulaşım ve taşımacılığın yanında şehrin tarım alanında gelişmesini sağlamak amacıyla sulama kanalları yapılmıştır. Şehrin içme suyu sorunu çözmek amacıyla yeni çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde ayrıca şehrin aydınlatılması ve sanayinin gelişmesinde önemli rol oynayacak elektrik santrallerinin yapılmasına başlanmıştır.
Söz konusu çalışmaların yanında Van’da kalkınmayı sağlayacak nüfusun artırılması için göç-iskân politikası uygulanmıştır. Van’a gelen göçmenler İskele Köyü ve Edremit civarında iskân edilmiştir. Hükümet, Van mimarisine de örnek olabilecek devlet daireleri ve göçmen evleri inşa etmiştir. Ancak dönem içerisinde meydana gelen depremlerin yol açtığı yıkım, devletin bayındırlık alanındaki faaliyetlerini yok etmiştir.
Van’ın eğitim ve kültür alanlarında gelişmesini sağlamak amacıyla ilköğretimde yeni okullar açıldı. Orta ve yükseköğretimde de sanat okulları, Ernis Köy Enstitüsü ve Doğu Üniversitesi gibi kurumların açılması ve faaliyetlerinin yoğunlaştırılmasına çalışılmıştır. Van’da sağlık sorunlarının çözülmesi amacıyla yeni kurumlar açılmış ve bu dönemde yaşanan salgın hastalıklarla mücadele edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

van, bayındırlık, iktisat

Kaynakça

• AK, Bilal, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Hizmetleri”, Türkler XVII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• AKÇADURAK, Zübeyir, “Cumhuriyet Devrinde Türkiye Demiryolları”, Demiryollar Dergisi, XXIV/ 294-296, Haziran 1950.
• ALPAY, Nuri, “Van ve Van Gölü”, Zafer, 15 Mart 1951.
• BATU, Salâhattin, Doğu İlleri Hayvancılığı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1953.
• ÇELİKER, Celal, “Şehrin Su Davası”, Van Postası, 2 Temmuz 1953.
• FENİK, Mümtaz Faik, “ Van İli Çok Büyük Bir İnkişafın Eşiğinde”, Zafer, 26 Eylül 1954.
• General Mayewsky, Van, Bitlis Vilâyetleri Askeri İstatistiği, Matbaa-ı Askeriye, İstanbul 1330.
• GÖRÇÜN, Ömer Faruk -Özhan Görçün, Demiryolu Taşımacılığı, Beta Yayınları, İstanbul 2010.
• İNÖNÜ, İsmet, Defterler I (1919-1973), Hazırlayan: Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• KALGAY, Hüseyin, “Fevzipaşa-Ergani-Diyarbakır Hattı Bakır Yolu”, Demiryollar Dergisi, XIV/164-165, 29 İlkteşrin 1938.
• KALGAY, Yakup, “Trenlerimizi Van Gölünden Nasıl Geçireceğiz?”, Demiryollar Dergisi, XXII/ 272-274, Haziran-Ağustos 1948.
• KARDAŞ, Abdulaziz, “ Uluslararası Bir Proje Olarak Türkiye-İran-Pakistan Demiryolunun Açılması”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:17, 2016, s.197-223.
• …………….., “Bir Karış Fazla Şimendifer” Elazığ-Muş Demiryolunun Yapım Süreci”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, S:4, 2019, s.2360-2382.
• ………………, “Cumhuriyet Döneminde Bir Hareketin Son Temsilcisi: Ernis Köy Enstitüsü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:10, S:48, Şubat 2017, s.184-190.
• ………………., “Cumhuriyet Döneminde Bir Modernleşme Hareketi Olarak Siirt Halkevleri ve Halkodaları (1934-1951), Turkish Studies, C:9, S:7, Yaz 2014, s.411-444.
• ………………., “Demokrat Parti Döneminde Doğuda Bir Üniversite Kurma Çabaları (1950-1958)”, History Studies, S:6, 2014, s.149-163.
• ………………., “I. Dünya Savaşı Dönemi’nde Van’ın İşgali ve Kurtuluşu (1915-1918)”, Akademik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S:10, Mart 2015, s.176-192.
• ………………., Cumhuriyet Dönemi’nde Van Gölü Havzası’nda Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015.
• ………………, Osmanlı’dan Cumhuriyete Van’da Madencilik Çalışmaları (1900-1980), Gazi Kitapevi, Ankara 2017. KIRBAŞLI, Faik, 1920-1972 Döneminde Kalkınmada Öncelikli Yörelere İlişkin Hükümet Politikaları, T.C. Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 1973.
• KÖMÜRCÜOĞLU, Asım, “Van Şehir Planı Raporu”, Arkitekt, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1945, s.27-29.
• KUNDAY, Ali İhsan, “Van-Kotur Hattının Düşündürdükleri”, Demiryol Dergisi, Yıl: 46, S: 550, Kasım 1971.
• KUŞÇUOĞLU, Yakup, “Van ve Çevresi”, Arkitekt, S:1-2, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1945, s.24-26.
• LAHN, E., “Van Mıntakası Yer Sarsıntıları Hakkında Not (Temmuz-Kasım 1945)”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Yıl: 1946, S: 35.
• OKULLU, Güngör, “Van Gölü”, Pancar Çiftçi Dergisi, Sene: 18, S: 195, Aralık 1968.
• ÖYMEN, Hıfzırrahman Raşit, “Yeni Üniversitelerimiz”, Eğitim Hareketleri Dergisi, Yıl: 1, S: 3, Mart 1955.
• ÖZALPER, Mehmet, “Kıbrıs Meselesinin Yerel Basına Yansımaları (1950-1960) Vansesi Gazetesi Örneği”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 325-346.
• ÖZTÜRK, Saygı, “İsmet Paşa’nın Kürt Raporu”, Dizi Yazı, Hürriyet, 7-10 Eylül 1992.
• …………….., İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
• ŞİMŞİR, Bilal N., İngiliz Belgeleriyle Türkiye’de “Kürt Sorunu” (1924-1938), Ankara 1975.
• TAŞMAN, Cevat Eyup, “Van Gölü Civarında Kürzot Petrolü”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Yıl: 1936, S:5. TOKSOY, Ali Enver, “Doğunun Tarihi Beldesi: Van”, Yarım Ay, S: 98, 15 Mart 1939, s.18-19.
• TUFAN, Halil, “Van’ın Kurtuluşu”, Van Sesi, 9 Nisan 1949.
• TUNCEL, Metin, “Bugünkü Van”, TDV İslâm Ansiklopedisi C:42, İstanbul 2012,s.510-512.
• TÜRK, Cezmi, “Van Zelzelesi”, Bugün, 25 Aralık 1945.
• URAZ, Abdullah, “Doğu’da Bugün Hareketli Bir İş Hayatı Başlamıştır”, Zafer, 19 Ocak 1959 ÜLKÜMEN, Kemal, “Van Çiftçi Birliğinin Amacı”, Van Sesi, 22 Şubat 1950.
• YEŞİLTUNA, Serap, Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklarla Atatürk ve Kürtler, İleri Yayınları, İstanbul 2007.
• YÜCEBAŞ, Ferit, “Millî Şuurun Sağlam Bir Vesikası: Küresünni Türkleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 123, S: 242, Eylül-Ekim 2019, s. 73-88.