Hemavend Aşireti’nin Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetindeki Faaliyetleri(1889 -1905)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 950 - 982, 22.12.2022

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.21551/jhf.1191966

Öz

Bir Kürt aşireti olan Hemavend asıl yerleşim yerleri olan Kerkük, Halep ve Musul’dan Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti ‘ne özellikle Sakız ,İstanköy ve Rodos Adasına sürgün getirilmişlerdir. Toplam sayıları 200’ e yakın olan bu Kürt nüfus , sürgün yeri olan bu vilayeti havası başta olmak üzere emniyetsizlik ve düzensizlik sebebiyle kalacak bir yer olarak görmemişlerdir. Bu vilayetten firar ederek durumlarını daha da kötü hale getiren Hemavendlilerin ailelerinden ayrı olarak yaşamaları hayatlarını daha da kötü duruma sokmuştur. Vilayetin Rodos ve Limni,Sakız gibi sancaklarının çeşitli yerlerine kalan bu halkın devlete verdiği maddi yük de vilayetin çeşitli kaynaklarından karşılanmaya çalışılmıştır. Aşiretin devletten başlıca talepleri kendilerinin hayat koşullarına daha uygun olarak gördükleri Musul ,Şam Halep,Adana gibi vilayetlere gitmek için izin vermesidir. Aşiretteki hanelerin bu şekilde parçalandıkları için bir araya gelmek talebinde bulundukları evraklar arşivde oldukça fazladır.Devlet bu haneleri başka vilayetlere göndermektense yevmiyelerini artırmayı tercih etmiştir. Bu insanların geçimini temin etmesi için devlet belli bir miktar yevmiye bağlamış, geçinemediklerini belirten aşiret mensupları sürekli yevmiyelerinin artırılması talebinde bulunmuştur. Aşiret bireylerinin kaldıkları yerler genellikle kalabalık ve sağlık koşullarından uzak olan hanelerdir. Devletin maalesef haklı sebeple Hemavend aşiretlerini memleketlerinden sürdüğü kabul edilse de bu insanlar perişan bir duruma düşmekten kurtulamamıştır. Sürgünlerin bazılarının affedilmesi devletin vicdani yapısını göstermesine güzel bir örnektir. Başbakanlık Osmanlı Arşiv belgelerinden yararlanılan makalemiz Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetindeki Hemavend aşiretinin yaşadığı koşullar, sayıları, arşive yansıyan evraklarla aydınlatılmaya; Osmanlı Devletinin sosyal ve ekonomik tarihinin bir kesiti vermeye çalışılmıştır. Makalede Hemavend Aşireti’nin XIX. yüzyılın sonlarından itibaren Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti ‘ne yerleşmeleriyle birlikte meydana gelen ekonomik sıkıntı ile asayiş sorunlarını da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hemavend Aşireti, sürgün, Firari

Activities of Hemavend Tribe in Eyalet of the Archipelago (Eyālet-i Cezāyir-i Baḥr-i Sefīd in Ottoman Turkish) (1889 -1905)

Öz

The Hemavend, a Kurdish tribe, were exiled from their original settlements of Kirkuk, Aleppo and Mosul to the Eyalet of the Archipelago, especially Chios, Kos and Rhodes Island. This Kurdish population, whose total number was close to 200, did not see this province, which was a place of exile, as a place to stay due to insecurity and disorder, especially the weather. The people of Hemavend, who made their situation worse by escaping from this province, lived separately from their families, which made their lives worse. The financial burden given to the state by these people, who stayed in various parts of the province's sanjaks such as Rhodes, Lemnos, Chios, was tried to be met from various sources of the province. The main demands of the tribe from the state were to allow them to go to provinces such as Mosul, Damascus, Aleppo, Adana, which they see more suitable for their living conditions. There are a lot of documents in the archive that the households in the tribe demanded to come together because they were broken up in this way. The state preferred to increase their daily wages rather than sending these households to other provinces. In order for these people to make a living, the state paid a certain number of daily wages, and the members of the tribe, who stated that they could not get along, constantly demanded an increase in their daily wages. The places where the tribal members stayed were generally the households that were crowded and far from sanitary conditions. Unfortunately, although it was accepted that the state expelled the Hemavend tribes from their homeland for just cause, these people could not escape from falling into a miserable situation. The forgiveness of some of the exiles was a good example of the state's conscientiousness. Our article, which benefited from the Prime Ministry Ottoman Archive documents, aims to illuminate the conditions and numbers of the Hemavend tribe in the Eyalet of the Archipelago with the documents reflected in the archive; it is tried to give a cross-section of the social and economic history of the Ottoman Empire. In the article, the economic distress and security problems that occurred with the settlement of the Hemavend Tribe in the Eyalet of the Archipelago from the end of the 19th century were also determined.

Anahtar Kelimeler

Hemavend Tribe, exile, Journal

Kaynakça

• Artuk İbrahim. “Madalya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,Vol . 27, Ankara: TDV Yayınları, 2003,p.301-302.
• Aycan ,Azmi, Osmanlı’da Devlet-Aşiret İlişkileri: Hemvend Örneği (1876-1918) ,Yüksek Lisans Tezi , İstanbul ,2017. Baykara Taşkaya , Arzu.”Osmanlı Hapishanelerine Bir Örnek: Rodos Hapishanesi “Namı Diğer Zindan”. Antik Çağdan Günümüze Tarih Yazıları. Edit: Metin Kopar.. Ankara: İksad Yayınevi ,2020,p.67-103.
• Brigadier-General Sir Percy Sykes ,A Hıstory Of Persia, Macmillan and co., Limıited st. Martın’s street, London,1921,Vol 1-2 .
• Cuinet,Vital, ‘La Turquıe D’asıe Geogıupıhe Admınısıratıve Statıstıque Descrıptıve Et Raısonnee De Chauıe Provınce De L’asıe Mıneure ,Tome Deuxıeme Ernest Leroux, Edıteur, ‘Paris, 1891.
• Çabuk ,Fehminaz . “Osmanlı Devleti’nin Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Aldığı Tedbirler: Hemavend Aşireti Örneği (1880-1916)”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) ,Mart 2018 March 2018, Yıl 11, Vol : XXXIII,p. 519-550.
• Çabuk ,Fehminaz.II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı – İran İlişkilerinde Kürt Aşiretleri Meselesi.Ankara: İksad Yayınevi,2019.
• Dağ, M. “Hemavend Aşireti’nin Tütün Kaçakçılığı İddiaları ve Adana Reji İdaresi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 31/ 3, 2021,p.1333-1344.
• Darkot ,Besim.”Midilli”, İslam Ansiklopedisi .Vol VIII:1993,p. 282-284.
• Demirci,Süleyman- Çabuk, Fehminaz,” Hemavend Kürt Aşireti’nin Musul Vilâyeti ve Osmanlı-İran Sınır Boylarındaki Eşkıyalık Faaliyetlerine Dair Bir Değerlendirme (1863-1916),History Studies, Volume 7 Issue 3. September 2015, p.39-59.
• Emecen ,Feridun . “Limni”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,Vol,27, İstanbul:TDV Yayınları ,2003,p.190-192. Halaçoğlu, Yusuf. “Aşiret” . Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,Vol .4,İstanbul: 1991, p.9.
• Halaçoğlu,Yusuf .XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara:TTK, 2020.
• Jwaideh, Wadie,The Kurdish National Movement : İts Origins And Development, Syracuse, N.Y. , Syracuse University Press, 2006.
• Karagöz, Mehmet.“17. Asrın Sonunda Filibe ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri (1680-1700)”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Elazığ-2006, Cilt: 16, Sayı: 2 . 2006,p.373-402.
• Kershasp, P,Studies İn Ancient Persian History ,London,Kegan -Paul, Trench, Trubner CO-Limited ,1905 .
• Kramers J. H. –Darkot .Besim.”Limni”, İslam Ansiklopedisi. ,Vol 7,.Ankara :MEB Yayınları, 1955 ,p.60-61.
• Marufoğlu, Sinan .Osmanlı Döneminde Kuzey Irak (1831-1914), İstanbul: Eren Yayınevi,1998.
• Muhammed Emin Zeki Beg.Kürtler ve Kürdistan Tarihi, Çev: Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak& Şükrü Aslan, İstanbul: Nubihar Yayınları, 2022.
• Orhonlu , Cengiz. Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskân Teşebbüsü (1691-1696),İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Orhonlu ,Cengiz,Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskan Teşebbüsü,İstanbul, Eren Yayınları,1987.
• Özcan, Abdülkadir. “Istabl”. Türkîye Dîyanet Vakfı, Vol.19 , İstanbul: TDV Yayınları, 1999,p.203-206.
• Özcoşar, İbrahim .“Kürtler “, Türkîye Dîyanet Vakfı, EK-2:.Ankara: (gözden geçirilmiş 3. basım) ,TDV Yayınları ,2019,p.118-121.
• Soane, E.B.,To Mesopotamia And Kurdistan In Disguise , London, John Murray, Albemarle Street, W, 1912.
• Tekin, K. H. “Osmanlı Devleti’nde Gelenekten Yeniliğe Geçişin Anlamlı Bir Sembolü: Mecidi Nişanları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 2014,28: p.393-411.
• Uluç A.Vahap. “Kürtler’de Sosyal ve Siyasal Örgütlenme: Aşiret”, Mukaddime, Sayı 2,2010,p.35-52.