An Overview of the Electricity History of Van

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 1292 - 1310, 22.12.2022

Abdulaziz Kardaş

https://doi.org/10.21551/jhf.1221518

Öz

Before using electrical energy in Van, kindling, torch and flammable oils were being used for lighting. The first attempt in electricity generation was in 1910, and until 1914, no results could be obtained from the studies in this field. In the first years of the Republic, the re-establishment of the city was mainly focused on, but no activity could be carried out on electricity generation. In order to solve the electricity problem in the Republican era and to partially illuminate the city, the first electricity facility was established in 1936 by purchasing an electric motor running on diesel. The development and increasing population of Van necessitated the establishment of new electricity facilities, and the municipality established the second and third electricity facilities working with diesel oil. The facilities established could not be efficient due to the reasons such as frequent failures of engines, lack of fuel supply and lack of qualified personnel in electricity. For this reason, the public continued to light gas and luxury lamps in lighting. Despite its limited resources, the municipality tried to develop the electricity of the city. Until the end of the 1960s, the energy needs of Van were met from the diesel-powered facilities purchased by the municipality. For this reason, the electricity issue in Van continued uneasily until 1968, when the hydroelectric power plants started operating in Van.
The need for electrical energy in Van increased with the development of the industry. In this context, the water resources that were used only as irrigation and drinking water in the past, have started to be used in many fields such as lighting and industry, by producing electrical energy through hydroelectric power plants established over time. In addition, it is planned to generate 200 horsepower of electrical energy by having a hydroelectric power plant built on the Şamran Stream, which irrigates the Van and Havasor plains. However, after the reports of engineers that it would not be possible to generate electricity from this water, the hydroelectric power plant that was planned to be established was abandoned and researches on generating energy from other sources were started. In this context, the possibilities of benefiting from Bend-i Mahi, Karasu and Çakak waters are emphasized. After the studies, two power plants, Engil and Erciş hydroelectric power plants were put into service in 1968. In this period, electrical energy was also produced in the Zernek and Koçköprü dams, which had previously been used for irrigation. The electrical energy produced from the power plants has been used in many areas such as industry, manufacturing and agriculture, as well as lighting the city. The solution to the electricity problem of Van and the process of obtaining electricity for the villages continued until the 1980s.

Anahtar Kelimeler

Van, Elektrik Enerjisi, Hidroelektrik Santral, Şamran, Bendimahi.

Van’ın Elektrik Tarihine Bir Bakış (1900-1970)

Öz

Van’da elektrik enerjisi kullanılmadan önce aydınlatmada çıra, meşale ve yanıcı yağlar kullanılmıştır. Elektrik üretimi konusunda ilk teşebbüs 1910 yılında olmuş ancak bir sonuç alınamamıştır. Cumhuriyet döneminde elektrik sorununu çözmek ve şehrin kısmen aydınlatılmasını sağlamak amacıyla 1936’da mazotla çalışan bir elektrik motoru alınarak ilk elektrik tesisi kurulmuştur. Van’ın gelişmesi ve artan nüfusu yeni elektrik tesislerinin kurulmasını zorunlu hale getirmiş ve belediye mazotla çalışan ikinci ve üçüncü elektrik tesislerini kurmuştur. Motorların sık sık arızalanması, yakıt temin edilememesi ve elektrik konusunda yetişmiş eleman yokluğu gibi nedenlerden dolayı kurulan tesisler verimli olmamıştır. Bu nedenle halk aydınlatmada gaz ve lüks lambaları yakmaya devam etmiştir. Belediye, kısıtlı imkânlarına rağmen şehir elektriğini geliştirmeye çalışmıştır. Van’ın enerji ihtiyacı 1960’lı yılların sonuna kadar belediyenin satın aldığı ve mazotla çalışan tesislerden karşılanmıştır. Bu nedenle Van’da hidroelektrik santrallerinin faaliyete geçtiği 1968 yılına gelinceye kadar Van’da elektrik meselesi sıkıntılı bir şekilde devam etmiştir.
Van’da sanayinin gelişmeye başlamasıyla birlikte elektrik enerjisine duyulan gereksinim artmıştır. Bu bağlamda önceleri sadece sulama ve içme suyu olarak yararlanılan su kaynaklarından, zamanla kurulan hidroelektrik santralleri vasıtasıyla elektrik enerjisi üretilmiş ve aydınlatma, sanayi gibi birçok alanda kullanılmaya başlanmıştır. Van ve Havasor ovalarını sulayan Şamran Suyu üzerinde bir hidroelektrik santrali yaptırılmak suretiyle 200 beygirlik elektrik enerjisi elde edilmesi planlanmıştır. Ancak bu sudan elektrik üretmenin mümkün olamayacağı yolundaki mühendis raporlarından sonra kurulması düşünülen hidroelektrik santralinden vazgeçilmiş ve başka kaynaklardan enerji üretme araştırmalarına başlanmıştır. Bendimahi, Karasu ve Çakak sularından yararlanma imkânları üzerinde durulmuştur. Yapılan çalışmalardan sonra 1968 yılında Engil ve Erciş hidroelektrik santralleri olmak üzere iki santral devreye girmiştir. Bu dönemde öneceleri sulamada yararlanılan Zernek ve Koçköprü barajlarında da elektrik enerjisi üretilmiştir. Santrallerden üretilen elektrik enerjisi şehrin aydınlatılmasının yanısıra sanayi, imalathane ve tarım gibi birçok alanda kullanılmıştır. Van’ın elektrik sorununun çözümü ve köylerin elektrik enerjisine kavuşma süreci 1980’li yıllara kadar devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Van, Elektrik Enerjisi, Hidroelektrik Santral, Şamran, Bendimahi.

Kaynakça

• ARVAS, Tarık Ziya Sultan II. Abdülhamit Döneminde Van Vilâyeti, Van Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yayını, Van 2018.
• ATAKAN, Hadi, “Belediyenin Faaliyeti”, Van Postası, 10 Aralık 1955.
• CAN, “Cumhuriyetin Van’daki Başarı ve Eserleri”, Yeni Yurd, 29 Ekim 1941.
• FENİK, Mümtaz Faik “ Van İli Çok Büyük Bir İnkişafın Eşiğinde”, Zafer, 26 Eylül 1954.
• KALİ, İkram, “Nezir Usta ve Oğlu”, (Röportaj), Van Sesi, 28 Temmuz 2019.
• KARDAŞ, Abdulaziz, “Bayındırlık, İktisadî ve Sosyal Gelişmelerle Van (1923-1960)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Eylül 2022, C:8, S: 3, (910-934.)
• KARDAŞ, Abdulaziz, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Van’da Madencilik Çalışmaları (1900-1980), Gazi Kitabevi, Ankara 2017.
• KURALKAN, Ahmet “Elektrik Şakaya Gelmez”, Yeni Yurd, 21 Şubat 1946.
• ÖZALPER, Mehmet, “İki Darbe Arasında Muş (1960-1980), 380-392, Muş Tarihi, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul 2021. ÖZLEYEN, “Özlediğimiz Elektrik”, Van Postası, 9 Temmuz 1963.
• Ş.E. “Belediye Bütçesi Nerelerde ve Nasıl Kullanılıyor”, Van Postası, 17 Haziran 1953.
• TÜRKKAN, Halid Ziya “Evleri Nasıl Yerlerde Yapmalı?”, Yeni Yurd Van, 18 Eylül 1937.
• YÜCEBAŞ, Ferit, Cumhuriyet Hükümetlerinin Temsiliyet Mekanizması: Birinci Umumi Müfettişlik (1927-1952). Gece Kitaplığı Ankara 2021.