Davranışsal Finansta Bilişsel Yansıma ve Karar Vermede Z Kuşağının Eğilimleri

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 100 - 121, 15.07.2021

Nevra Yıldırımer , Fadime Alp , Sevgi Bal , Kamola Bayram

Öz

Geleneksel ekonomide insanların karar vermelerinde rasyonel tutumlarının belirleyici olduğu tezi kabul edilmekteydi. Ancak son yıllarda davranışsal finans kapsamında yapılan bilimsel çalışmalarda bu tezin aksine, insanların karar vermelerinde “çerçeveleme”nin belirgin bir etkisinin olduğu görülmüştür. Bilindiği üzere çerçeveleme; bir konuyu karşıdakine sunuş şekline bağlı olarak o kişinin kararında meydana gelen değişikliktir. Bunun yanı sıra verilen kararlarda kişinin düşünce şekli, Analitik veya Sezgisel, de önemli rol oynamaktadır. Zira Analitik düşünce yapısına sahip olan bireylerin Sezgisel düşünce yapısına sahip olan bireylere kıyasla çerçevelemelerin etkisinde daha az kaldıkları ve rasyonel karar almada daha başarılı oldukları gözlemlenmiştir.
Bu çalışmaya temel teşkil eden anket verileri Konya ilinde yaşayan, Z kuşağı mensubu (1997 yılından sonra dünyaya gelmiş olan) bireylerin verdikleri cevaplardan elde edilmiştir. Anketler; özel lise, devlet tabanlı Spor Lisesi ve Anadolu İmam Hatip Lisesi olmak üzere farklı okullarda öğrenim gören lise öğrencileri arasından rastgele örnekleme yoluyla seçilmiş yaklaşık 300 öğrenciye uygulanmış, öğrencilerin Sezgisel ya da Analitik düşünce yapısına sahip oldukları, Prof. Shane Frederick (2005) tarafından geliştirilen Bilişsel Yansıma Testi (Cognitive Reflection Test) kullanılarak belirlenmiş, ardından öğrencilerin düşünce yapılarına göre risk tercihlerinin değişip değişmeyeceğini ölçmek amaçlanmıştır. Bunların yanı sıra demografik değişkenlerin öğrencilerin karar vermeleri üzerinde etkili olup olmayacağı veya bu değişkenler ile kişilerin düşünce yapıları arasında bir ilişki kurulup kurulamayacağı incelenmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde Z Kuşağından elde edilen bulgular daha önceki çalışmaların sonuçları ile örtüşmemiştir. Sezgisel ve Analitik düşünce yapısına sahip öğrenciler pozitif çerçevelenmiş sorularda beklenen yanıtları vermişlerse de negatif çerçevelenmiş sorulara gelindiğinde düşünce yapısı fark etmeksizin tercihlerini beklenenin tam aksi yönünde yapmışlardır. 

Anahtar Kelimeler

Çerçeveleme, Z kuşağı, Bilişsel Yansıma Testi (CRT).

Kaynakça

• Frederick, S. (2005). Cognitive Reflection and Decision Making. Journal of Economic Perspectives.
• Gündüz, Ş., & Pekçetaş, T. (2018). Kuşaklar ve Örgütsel Sessizlik/Seslilik. İşletme Bilimi Dergisi, 93.
• Kahneman, D. (2018). Hızlı ve Yavaş Düşünme. (O. Ç. Deniztekin, & F. N. Deniztekin, Çev.) İstanbul, Türkiye: Varlık Yayınları.
• Karabulut, A. N. (2013). Tüketicilerin Algılanan Risk Değişkeni Karşısında İnternetten Alışveriş Yapma Eğilimlerinin Ölçülmesi: Beklenen Fayda Teorisine Karşı Beklenti Teorisi. Journal of Yaşar University, 5519.
• Kavalcı, K., & Ünal, S. (2016). şaklarının Öğrenme Stilleri ve Tüketici Karar Verme Tarzları Açısından Karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1036.
• Nofsinger, J. R. (2014). The Psychology of Investment. (S. Gazel, Çev.) Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Oechssler, J., Roider, A., & Schmitz, P. W. (2008). Cognitive Abilities and Behavioral Biases. University of Heidelberg Department of Economics Discussion Paper Series, 2.
• Sefil, S., & Çilingiroğlu, H. K. (2011). Davranışsal Finansın Temelleri: Karar Vermenin Bilişsel ve Duygusal Eğilimleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Ssosyal Bilimler Dergisi(19), 255.
• Shefrin, H., & Statman, M. (2003). The Contributions of Daniel Kahneman and Amos Tversky. The Journal of Behaviral Finance, 54-55.
• Şenkardeşler, R. A. (2016). Belirsizlik ve Risk Altında Karar Alma Problemini Geleneksel ve Davranışsal Finans Perspektifinden Değerlendirme. Journal of Bussines Research Turk, 372.
• Taş, H. Y., & Kaçar, S. (2019). X,Y ve Z Kuşağı Çalışanlarının Yönetim Tarzları ve Bir İşletme Örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 653.
• Taner, B., & Akkaya, C. (2005). Yatırımcı Psikolojisi ve Davranışsal Finans Yaklaşımı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 50.
• Tekin, B. (2016). Beklenen Fayda ve Beklenti Teorileri Bağlamında Geleneksel Finans - Davranışsal Finans Ayrımı. Journal of Accounting, finance And Auditing Studies, 92.