XVIII. Yüzyıldaki Osmanlı-Rus Savaşlarında İsakçı’nın Önemi ve İsakçı’daki Sefer Hazırlık Faaliyetleri

Yıl 2023, , 1 - 35, 29.06.2023

Ömer Çağatay

https://doi.org/10.59839/jiees.1235911

Öz

Rusya, Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda en fazla mücadele ettiği devletlerin başında gelmekteydi. Daha yüzyılın başında 1711’de Prut ile başlayan mücadele 1736-1739, 1768-1774 ve 1787-1792 savaşlarıyla yüzyılın sonuna kadar devam etmişti. Ruslara karşı girişilen bu savaşların süreleri önceki yüzyıldan farklı olarak daha uzun sürmüştü. Bu durum devletin sefer hazırlığını kapsamlı bir şekilde yapmasına yol açmıştı. Ayrıca sefer dönemlerinde yapılan hazırlıkların bazı yerlerde daha yoğun bir şekilde yapıldığı görülmektedir. Nitekim 18. yüzyıl boyunca Ruslara karşı gerçekleştirilen savaşlarda İsakçı’nın böyle bir rol üstlendiğini görmekteyiz. İsakçı’nın bulunduğu yerin stratejik öneminden dolayı (sağ kol üzerinde bulunması, Tuna Nehri’ne kıyısı olması ve Karadeniz’e yakınlığı vb.) burada her savaş döneminde kapsamlı hazırlıkların yapılmasına yol açmıştır. Bunlar ordunun İsakçı’da toplanması ve bazı durumlarda İstanbul’a dönmek yerine bölgede kışlaması ve ordunun ihtiyacı olan zahirenin inşa edilen ambarlarda muhafaza edilerek ihtiyaç halinde gerekli noktalara sevk edilmesiydi. Bunun yanı sıra İsakçı'nın Tuna kıyısında olması nedeniyle buradaki iskelede gemi inşa ve onarım faaliyetlerinin olması ve son olarak ordunun Tuna Nehri’nden geçmesi için köprü inşasının gerçekleştirilmesi söylenebilir. Yapılan araştırmada ise 18. yüzyılda Ruslar ile yapılan savaşlarda İsakçı’nın Osmanlı ordusu için önemine ve İsakçı’nın bu muharebe dönemlerinde yukarıda ifade edilen özelliklerinden yola çıkarak sefer lojistiği anlamında nasıl bir misyon üstlendiğine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

18. Yüzyıl, Osmanlı-Rus, Savaş, İsakçı, Sefer Hazırlığı

The Importance of Isakcı in the Ottoman-Russian Wars in the 18th Century and the Expedition Preparation Activities in Isakcı

Öz

Russia was one of the states that the Ottoman Empire fought the most in the 18th century. The struggle that started with Pruth in 1711 at the beginning of the century continued until the end of the century with the wars of 1736-1739, 1768-1774 and 1787-1792. The duration of these wars against the Russians lasted longer, unlike the previous century. This situation led the state to make preparations for the expedition more comprehensively. In addition, it is seen that the preparations made during the expedition periods were made more intensively in some places. As a matter of fact, we see that Isakcı played such a role in the wars against the Russians throughout the 18th century. Due to the strategic importance of the place where Isakcı was located (its location on the right arm, its coast to the Danube River and its proximity to the Black Sea, etc.), extensive preparations were made here in every war period. These were the gathering of the army in Isakcı and in some cases wintering in the region instead of returning to Istanbul, and the grain that the army needed was stored in the built warehouses and shipped to the necessary points in case of need. In addition, since Isakcı is on the Danube, it can be said that there will be shipbuilding and repair activities at the pier here, and finally the construction of a bridge for the army to cross the Danube. In the research, the importance of Isakcı for the Ottoman army in the wars with the Russians in the 18th century and the mission of Isakcı in the sense of expedition logistics in this war period, based on the above-mentioned characteristics, were mentioned.

Anahtar Kelimeler

18th century, Ottoman-Russian, War, Isakcı, Expedition Preparation.

Kaynakça

• Ali Emîrî Tasnifi (AE.)
• Ahmed III. (AE. SAMD. III.): 38/3668, 64/6497, 120/11760, 148/17880, 167/16357.
• Mahmud I. (AE. SMHD. I.): 6/377, 21/1258, 33/1958, 81/5438, 83/5602, 89/6100, 105/7510, 118/8552, 176/13688.
• Mustafa III. (AE. SMST. III.): 3/139, 7/452, 59/4319, 60/4424, 76/5659, 77/5730, 144/11341, 184/14511, 223/17608, 241/19193, 255/20410, 300/23998, 313/25117, 324/26077, 346/27841.
• Abdülhamid I. (AE. SABH. I.): 64/4485, 95/6547, 275/18462.
• Başmuhasebe Defterleri (D. BŞM. d.): 2008, 2019, 2020, 3936, 4046, 18460.
• Başmuhasebe Cebehâne Defterleri (D. BŞM. CBH. d.): 18400.
• Cevdet Tasnifi (C.)
• Askeriye (C. AS): 73/3411, 120/5410, 218/9292, 279/11586, 283/11773, 314/12988, 368/15246, 420/17411, 540/22622, 574/24151, 620/26170, 640/26935, 747/31415, 748/31488, 781/33071, 813/34534, 820/34874, 844/36045, 881/37852, 885/38028, 886/38070, 924/39944, 979/42690, 1010/44247, 1026/45002, 1047/46007, 1050/46118, 1052/46221, 1060/46619, 1078/47512, 1103/48755, 1154/51304, 1157/51489, 1169/52084, 1177/52432, 1182/52700, 1203/53871, 1213/54410, 1215/54490.
• Bahriye (C. BH.): 82/3912, 136/6571, 149/7115, 216/10073, 261/12068, 265/12225.
• Eyalet-i Mümtaze (C. MTZ.): 18/882.
• Hariciye (C. HR.): 106/5262.
• İktisat (C. İKTS.): 45/2254.
• Nâfia (C. NF.): 10/499, 18/888, 19/932, 19/937, 24/1177, 28/1363, 29/1410, 31/1522, 36/1759, 43/2116, 45/2206, 45/2219, 51/2508, 54/2668.
• Hadariye Defterleri (A. DVNS. HADR. d.): 5.
• İbnülemin Tasnifi (İE.)
• Dâhiliye (İE. DH.): 22/1991.
• Kâmil Kepeci Defterleri (KK. d.): 6658.
• Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD. d.): 22696.
• Mevkufat Defterleri (D. MKF. d.): 13411, 29175, 29272.
• Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d.): 119, 125, 142, 144, 145.
• Topkapı Sarayı Müze Arşivi Evrakı (TS. MA. e.): 879/46.
• Şem’dânî zâde Findiklili Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârih, C. I, Haz. M. Münir Aktepe, İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınlar, İstanbul 1976.
• Subhî Mehmed, Subhî Tarihi Samî Şâkir Tarihleri ile Birlikte 1730-1744, Haz. Mesut Aydıner, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Aktepe, M. Münir, “1711 Prut Seferi ile İlgili Bazı Belgeler”, Tarih Dergisi, 34, 1984, s. 19-54.
• Aslan, Seyfullah, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Tuna Donanması: Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1683-1718)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2022.
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Çelik, Yüksel, “Serasker”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s. 547-549.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Kaynaklarıyla Osmanlı Coğrafyası Yer Adları Sözlüğü, Haz. Ali Coşkun vd, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2020.
• Engin, Hakan, “Tuna Savunma Hattında Bir Osmanlı İstihkâmı: Askeri ve Mâli Yönleriyle İbrail Kalesi’nin Organizasyonu (1711-1829)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne 2022.
• Erkal, Mehmet, “Arşın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1991, s. 411-413.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “XVIII. Yüzyıl Başlarında Rumeli’deki Menzillerin Askeri Fonksiyonları”, Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, 1997, s. 91-98.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “Osmanlı Seferlerinde Olağandışı Bir Kışlak: Kastamonu”, OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2005, s. 137-149.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “Osmanlı Savaş Organizasyonunun Zorlu Bir Süreç: Ordunun Toparlanması”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 19, İstanbul 2008, s. 211-233.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, Sultanın Ordusu 1715 Mora Seferi’nde Organizasyon ve Lojistik, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.
• Fedakar, Cengiz, “1787-1792 Osmanlı Avusturya, Rus Savaşları’nda Bender Kalesi”, Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2013, s. 382-393.
• Fidan, Fadimana, “18. Yüzyılda İstanbul’un ve Ordunun İaşesinde Tuna İskelelerinin Rolü (1711-1768)”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kars 2014.
• Fidan, Fadimana, “XVIII. Yüzyılda Tuna Nehri Kıyısında Bir Hububat Merkezi: İsakçı Ambarları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 33, 2022, s. 11-38.
• Gökpınar, Bekir, Tuna Ötesine Son Sefer Varadin 1716, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Gümüşçü, Osman, “Yaylak ve Kışlak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. Ek-2, Ankara 2019, s. 669-670.
• Halaçoğlu, Yusuf, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014.
• Hinz, Walther, “İslam’da Ölçü Sistemleri”, Çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 5, 1989, s. 7-82.
• İnbaşı, Mehmet, Ukrayna’da Osmanlılar Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2004.
• İnbaşı, Mehmet, “Osmanlı-Lehistan Harplerinde Sefer Yolu ve Tuna Nehrinin Stratejik Önemi (XVII. Yüzyıl)”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti, Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, C. II, İstanbul 2011, s. 479-505.
• İşbilir, Ömer, “XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bİlimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996.
• İşbilir, Ömer, “Osmanlı Ordularının İaşe ve İkmali: I. Ahmed Devri İran Seferleri Örneği”, Türkler, C. 10, Ed: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek ve Saim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 151-158.
• İşbilir, Ömer, “Nüzul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul 2007, s. 311-312.
• Kallek, Cengiz, “Kantar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s. 317-320.
• Kiel, Machiel, “Silistre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul 2009, s. 202-205.
• Kurat, Akdes Nimet, Peçenek Tarihi, Devlet Basımevi, İstanbul 1937.
• Kurat, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı, C. I-II, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Enstitüsü Yayınları, Ankara 1951-1953.
• Maxim, Mihai, “Tuna”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul 2012, s. 372-374.
• Murgescu, Bogdan, “İsakça”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000, s. 489-490.
• Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev. M. Tanju Akad, Homer Yayınları, İstanbul 2007.
• Özcan, Abdülkadir, “Davud Paşa Sahrası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul 1994, s. 44-45.
• Sevinç, Tahir, Sultanın Son Seferleri 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, İdeal Kültür ve Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Tanyeli, Gülsün-Tanyeli, Uğur, “Osmanlı Yüzer Köprüleri”, ODTÜ MFD, S. 10, 1990, s. 5-17.
• Tuğluca, Murat, “1711 Prut Sefer Organizasyonundan Bir Kesit: Tombaz Tedariki”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, Hazırlayanlar: Şakir Batmaz, Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 103-134.
• Tuğluca, Murat-Bayram, Zelal Begüm, “1768-1774 Osmanlı-Rus Harbinde Yüzer Köprücülük Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, 58/58, 2021, s. 121-167.
• Yıldırım, Filiz, Nazlı Tuna’nın İnce Donanması (18. Yüzyıl), Hiperyayin, İstanbul 2019.
• Yıldırım, Filiz, “Tuna Nehri Kıyısında Bir Kasaba: İsakçı’da Sultan Osman Han Vakfı”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı, Aralık 2021, s. 286-325.
• Yıldız, Hakan, Haydi Osmanlı Sefere! Prut Seferinde Organizasyon ve Lojistik, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. 5, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.