Bosna Eyaleti’nde Dubrovniklilerin Karşılaştıkları Problemler ve İlgili Fermanlar (1670-1685)

Yıl 2023, , 96 - 126, 29.06.2023

Cihan Yemişçi , Hanife Dursun

https://doi.org/10.59839/jiees.1315211

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin taşra teşkilatında sancakbeyliği iken 1580 yılında beylerbeyliğe dönüştürülen Bosna Eyaleti siyasî, askerî ve sosyo-ekonomik açıdan hem bölgesel hem de uluslararası öneme sahipti. Özellikle 16. yüzyılın ortalarından itibaren yerli tüccarın yükselişiyle Bosna Balkanlardaki ticaretin kalbi konumuna gelmişti. Böylece çok daha önceki zamanlardan itibaren Dubrovniklilerin buradaki ticarî varlığının yanı sıra yerli tüccarın işbirliğiyle Venedikliler de Bosna merkezli ticarete dâhil olmuşlardı. Dubrovnik tüccarları tarafından İtalya’dan getirilen mallar, Bosna aracılığıyla Balkanların Yenipazar, Üsküp, Ürgüb, Filibe ve Sofya gibi çeşitli merkezlerine gelmekte, hatta İstanbul’a kadar ulaşmaktaydı. Aynı ticaret güzergâhı ters yönde de faaldi. Bölgede ve Bosna’da üretilen ticarî emtia Dubrovnikliler tarafından buraya getirilmekte ve Dubrovnik Limanı aracılığıyla da İtalya’ya sevk edilmekteydi.
İmparatorluğun himayesinde ve tabiiyetinde olan Dubrovniklilerin Bosna’da yaptığı ticaret her zaman sorunsuz olmamıştır. İncelenen bazı belgelerde Dubrovnik tüccarının bölge yöneticilerinin keyfi uygulamalarına maruz kaldıkları görülmektedir. Balkanların karma demografisinden dolayı gerek dinî inanç problemleri, gerekse Bosna’nın Balkan ticaret merkezlerinden biri olması dolayısıyla yaşanan ticaret sorunları ve buna bağlı gümrük eminlerinin veya bölge yöneticilerin yasal olmayan vergi taleplerinden kaynaklı bazı problemler bu çalışmada ele alınmaya çalışılmıştır. Çoğu zaman meydana gelen sorunlar Bosna kadısı tarafından çözülemediği için Dubrovnik elçileri aracılığıyla başkente iletilmekteydi. İncelenen şikâyetlerin neticesinde verilen emirler ferman türündeki belgelerle Bosna beylerbeyine, kadısına ve ilaveten ilgili idari birimin amirine gönderilmekteydi. Ferman suretleri ise başkentte tutulan düvel-i ecnebiyye defterlerinde kayıt altına alınmaktaydı. Bu çalışmanın konu aldığı zaman dilimi içerisinde Bosna’da Dubrovniklileri ilgilendiren meselelerle alakalı fermanlar bu araştırmanın temelini oluşturmaktadır. Makalede Dubrovniklilerin Bosna’daki faaliyetleri ele alınırken diğer yandan da belge transkripsiyonları da verilmiş ve böylece araştırmacılara katkı sunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Dubrovnikliler, Dubrovnik Cumhuriyeti, Bosna Beylerbeyliği, Hersek Sancakbeyliği

Problems Encountered by Ragusans in Bosnia Province and Related Edicts (1670-1685)

Öz

The Province of Bosnia, which was transformed into the governorship in 1580 while it was the sanjak beylik in the provincial organization of the Ottoman Empire, had both regional and international importance from a political, military and socio-economic point of view. Especially since the middle of the 16th century, with the rise of the local merchants, Bosnia became the heart of the trade in the Balkans. Thus, since much earlier times, in addition to the commercial presence of the Dubrovnicians here, the Venetians, with the cooperation of the local merchant, had also been involved in the Bosnia-centered trade. Goods brought from Italy by Dubrovnik merchants came to various centers of the Balkans such as Yenipazar, Skopje, Urgub, Plovdiv and Sofia through Bosnia, and even reached as far as Istanbul. The same trade route operated in the opposite direction. Commercial commodities produced in the region and in Bosnia were brought here by Dubrovnicians and shipped to Italy through the Port of Dubrovnik. Split Port also participated in this transit trade to Italy in 1590 and continued its activities until 1645.
The trade carried out by Dubrovnicians in Bosnia, which is under the auspices and nature of the empire, has not always been without problems. In some documents examined, it is seen that Dubrovnik merchants were subjected to arbitrary practices by the regional administrators. Faith-based problems caused by the demographic structure of the Balkans, inevitable commercial disputes due to its being a very lively center, and some disputes caused by illegal tax demands of customs officials and other managers located in the region will be tried to be addressed in this study. Since the problems that occurred most of the time could not be solved by the Bosnian kadı, they were transmitted to the capital through the Dubrovnik ambassadors. The orders given as a result of the complaints examined were sent to the Bosnian Beylerbeyi, kadisi and in addition to the head of the relevant administrative unit with documents in the form of edicts. The copies of the edicts were recorded in the duvel-i ecnebiyye registers kept in the capital. During the time period covered by this study, edicts related to issues related to Dubrovnik residents in Bosnia constitute the basis of this research. In the article, while the activities of Dubrovniks in Bosnia are discussed, document transcriptions are also given and thus it is aimed to contribute to the researchers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Dubrovnik Republic, Bosnia Province, Sanjakbeylik of Herzegovina, commerce, firman.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• Hadariye Defteri (A. DVNS. HADR. d.), nr. 2
• s. 52, belge no: 1 (Evâhir-i Cemâziye’l-âhir 1081 / 4-13 Kasım 1670);
• s. 52, belge no: 2 (Evâhir-i Cemâziye’l-âhir 1081 / 4-13 Kasım 1670);
• s. 54-55, belge no: 5 (Evâil-i Cemâziye'l-âhir 1081 / 16-25 Ekim 1670);
• s. 60, belge no: 12 (Evâhir-i C [Cemâziye’l-âhir] sene [10]82 [24 Ekim – 2 Kasım 1671);
• s. 62, belge no: 17 (Evâhir-i Cemâziye’l-âhir 1082 / 24 Ekim – 2 Kasım 1671);
• s. 68, belge no: 35 (Evâsıt-ı Cemâziye’l-evvel 1084 / 24 Ağustos – 2 Eylül 1673);
• s. 69, belge no: 36 (Evâsıt-ı Cemâziye’l-evvel 1084 / 24 Ağustos – 2 Eylül 1673);
• s. 70, belge no: 41 (Evâhir-i Cemâziye’l-evvel sene [10]84 [3-12 Eylül 1673);
• s. 71, belge no: 43 (Evâhir-i Ş [Şa‘bân] sene [10]84 (30 Kasım – 9 Aralık 1673);
• s. 72, belge no: 46 (Evâsıt-ı L [Şevvâl] sene 1084 (18-27 Ocak 1674);
• s. 78, belge no: 60 (evâsıtı N [Ramazan] sene [10]85 [9-18 Aralık 1674);
• s. 83, belge no: 78 (Evâil-i Şevvâl 1086 / 19-28 Aralık 1675);
• s. 83, belge no: 79 (Evâil-i Şevvâl 1086 / 19-28 Aralık 1675);
• s. 86, belge no: 92 (Evâhir-i Cemâziye’l-âhir 1089 / 9-18 Ağustos 1678);
• s. 86, belge no: 93 (Evâhir-i C [Cemaziyelahir] sene [10]90 [29 Temmuz – 7 Ağustos 1679);
• s. 87, belge no: 94 (Evâhir-i Rebiʻü’l-âhir 1089 / 11-20 Haziran 1678);
• s. 87, belge no: 95 (Evâsıt-ı Safer 1092 / 11 Mart 1681);
• s. 88, belge no: 98 (10 Rebiʻü’l-evvel 1093 / 19 Mart 1682);
• s. 89, belge no: 103 (Evâil-i Cemâziye’l-evvel 1093 / 8-17 Mayıs 1682);
• s. 89, belge no: 105 (Evâhir-i Cemâziye’l-âhir 1093 / 27 Haziran – 5 Temmuz 1682);
• s. 91, belge no: 116 (10 Cemâziye’l-evvel 1096 / 5-14 Nisan 1685);
• s. 91, belge no: 117 (Evâhir-i B [Receb] sene [10]96 (2-11 Temmuz 1685);
• s. 92, belge no: 119 (Evâsıt-ı Ş [Şa‘bân] sene [10]96 (13-22 Temmuz 1685);
• s. 93, belge no: 122 (Evâsıt-ı Ş [Şaʻbân] sene [10]96 (13-22 Temmuz 1685);
• s. 93, belge no: 125 (Evâhir-i Şaʻbân 1096 / 22-31 Temmuz 1685).
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Cilt I (Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri), FEY Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
• Akgündüz, Murat, “Osmanlı İdaresi Döneminde Bosna-Hersek”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII (2003), s. 111-130.
• Antun Travirka, Dubrovnik, Forum, Zadar 2011.
• Arıkan, Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991, s. 279, 306.
• Babinger, Franz, “Ragusa”, İA, MEB, IX, Eskişehir 2001, s. 599.
• Biegman, Nicolaas H., The Turco-Ragusan Relationship according to the Firmans of Murad III (1575-1595) extant in the State Archives of Dubrovnik, The Hague-Paris 1967.
• Bostan, İdris, “Ahidnamelere ve Uygulamalara Göre 15-16. Yüzyıllarda Osmanlı-Dubrovnik Ticari Münasebetleri”, Osmanlı Deniz Ticareti, Küre Yayınları, İstanbul 2019, s. 79-87.
• Božić, Ivan, Dubrovnik i Turska u XIV. i XV. Veku, Srpska Akademija Nauka, Belgrad 1952.
• Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, I, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayınları, İstanbul 1989.
• Çetin, Altan – Çağ, Galip, “Bosna’nın Osmanlı İdaresine Geçişinde Bogomilliğin Etkisi”, Tarih Okulu, IX (2011), s. 19, 35.
• Danış, İlhami, “Bosna’da Erken Osmanlı Dönemi İskan ve İmar Faaliyetleri”, Dünden Bugüne Bosna-Hersek ve Aliya İzzetbegoviç Uluslararası Sempozyum Bildirileri, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Usta ve Emine Tonta Ak, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Gaziosmanpaşa Belediyesi, İstanbul 2018, s. 29-44.
• Emecen, Feridun, “Bosna Eyaleti”, TDVİA, VI, İstanbul 1992, s. 296-297.
• Faroqhi, Suraiya, “Die Osmanische Handelspolitik des Frühen 17. Jahrhunderts Zwischen Dubrovnik und Venedig”, Peasants, Derwished and Traders in the Ottoman Empire, Londra 1986, s. 207- 222.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, çev. Ayşe Berktay, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010 (2. Baskı).
• Foretić, Vinko, Povijest Dubrovnika do 1808, I, Naklandi Zavod Matice Hrvatske (NZMH), Zagreb 1980.
• Harris, Robin, Dubrovnik, A History, SAQI, Londra 2003.
• Heyd, William, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, TTK, Ankara 2000 (2. Baskı).
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1300-1600, I, çev. Halil Berktay, Eren Yayınları, İstanbul 2004 (2. Baskı).
• Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi, I (18. ve 19. Yüzyıllar), Küre Yayınları, İstanbul 2013 (3. Baskı).
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I, ed. Erhan Afyoncu, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
• Kafadar, Cemal, Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken, Metis Yayınları, İstanbul 2009 (3. Baskı).
• Köse, Metin Ziya, Osmanlı Devleti ve Dubrovnik İlişkileri, 1500-1600, Doğu Akdeniz’de Casuslar ve Tacirler, Giza Yayınları, İstanbul 2009.
• Köse, Metin Ziya, “Osmanlı Balkanı’nda Kara Ticareti ve Rekabet: Rumeli’de Dubrovnik Tüccarları (1600-1630)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (2013), s. 41-58.
• Krekić, Bariša, “Contributions of Foreigneirs to Dubrovnik’s Economic Growth in the Late Middle Ages”, Symposium of Urban Societies in the Mediterranean World, Viator, 9, Berkeley/Los Angeles 1976, s. 375-394.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Diplomacija u Istambulu, Zavod za Povijesne Znanosti u Dubrovniku HAZU, Zagreb-Dubrovnik 2003.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Republika u Spisima Namjesnika Bosanskog Ejaleta i Hercegovačkog Sandžaka, Državnog Arhiva u Dubrovnika, Dubrovnik 2008.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Republika u Spisima Osmanskih Sultana, Državni Arhiv u Dubrovniku, Dubrovnik 2005.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Diplomacija u Istambulu, Hrvatska Akademija Znanosti i Umjetnosti Zavod za Povijesne Znanosti u Dubrovniku, Zagreb-Dubrovnik 2003.
• Oruç, Hatice,“15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, OTAM, 18 (2015), s. 249-271.
• Özel, Ahmet, Dârulislam, Dârulharb, İslâm Hukukunda Ülke Kavramı, İz Yayıncılık, İstanbul 1991.
• Özel, Ahmet, “Dârüssulh”, TDVİA, IX, İstanbul 1994, s. 5-6.
• Paci, Renzo, “La Scala di Spalato e la Politica Veneziana in Adriatico”, Quaderni storici, V/13-1 (1970), s. 48-105.
• Pedani, Maria Pia, “The Ottoman Empire and the Gulf of Venice (15th-16th C.)”, CIEPO XIV. Sempozyumu Bildirileri (18-22 Eylül 2000, Çeşme), TTK, Ankara 2004, s. 585-600.
• Şabanoviç, Hazım, “Dubrovnik Devlet Arşivindeki Türk Vesikaları”, çev. İsmail Eren, Belleten, XXX/119 (1966), s. 391-437.
• Truhelka, Ciro, “Dubrovnik Arşivi’nde Türk-Islav Vesikaları”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, 1 (1956), s. 39-65, vesika 11.
• Valjevac, Muhamed – Katana, Dzana, “Bosna’da Bogomiller – Tarihsel Gelişim ve Mezhepler Arası Çatışma”, CIEES, Ortodoks Kiliseleri Tarihi, ed. Sema Aktaş Sarı, Erim Vatansever ve Mehmet Kerim, Eskişehir 2020, s. 179-199.
• Yemişçi, Cihan, “Dubrovnik Baş Diyakozluğu’nun Hersek Katoliklerini Himaye Yetkisi ve Dubrovnikli Ruhbanın Osmanlı Balkanlarında Ortodokslarla ve Ehl-i Örf Taifesiyle Yaşadığı Bazı Problemler (XVI. ve XVII. Yüzyıllar)”, CIEES, Ortodoks Kiliseleri Tarihi, ed. Sema Aktaş Sarı, Erim Vatansever ve Mehmet Kerim, Eskişehir 2020, s. 200-229.
• Yemişçi, Cihan, “Split Limanı’nın Uluslararası Ticarete Açılması ve Split-Dubrovnik Rekabeti (1590-1645)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/1 (2021), s. 266-284.
• Yemişçi, Cihan, “XVI ve XVII. Yüzyıllarda Gabela Tuz Pazarı ile Bosna ve Hersek’in Tuz İhtiyacının Karşılanması”, Pazar Kitabı, Kitabevi, İstanbul 2020, s. 170-222.
• Yemişçi, Cihan, Hilal ile Haç’ın Arasında Osmanlı-Dubrovnik İlişkileri (1326-1592), Efe Akademi, İstanbul 2023.
• Yemişçi, Cihan, Doğu ile Batı’nın Sınırında Osmanlı-Dubrovnik İlişkileri (1592-1714), Efe Akademi, İstanbul 2023.
• Yemişçi, Cihan, “The Other Face of the Medallion: Pursuit of Truth from the Samples of Two Archives about Ottoman-Dubrovnik Relations”, I. CIEES Bildiriler Kitabı, ed. Yücel Öztürk ve Nuri Kavak, Eskişehir 2018, s. 67-82.
• Yemişçi, Cihan, “XVII. Yüzyılda Üsküp’ün Sosyo-Ekonomik Tarihine Kaynak Olarak Düvel-i Ecnebiyye Defterleri ve Bazı Örnek Belgeler”, Journal of International Eastern European Studies (JIEES), I/2 (2019), s. 388-410.
• Yemişçi, Cihan, “Ürgüb (Prokulpje)’de Ticari Meselelere Dair Bazı Fermanlar (1594-1623)”, JIEES, IV/2 (2022), s. 394-408.
• Zlatar, Zdenko, “The Patriciate and Its Investments In Dubrovnik’s Trade in The Ottoman Empire Correlated With its Political Role As The Ruling Class(1520-1620)”, IX. International Congress Of Economic And Social History Of Turkey (20-23 Ağustos 2002 – Dubrovnik), Ankara 2005, s. 190-211.
• Zlatar, Zdenko, “Dubrovnik and Ottoman Balkans (1430-1808)”, ed. Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik ve Serkan Yazıcı, Türk Tarihinde Balkanlar, Balkans in the Turkish History, I, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Sakarya 2013, s. 475-512.
• Canbaz, Sevda Dıraga, 15/3 No’lu Dubrovnik Düvel-i Ecnebiyye Defteri (H. 1057-1073 / M. 1647-1663) (İnceleme-Metin): Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
• Emin, Nedim, Dubrovnikli Tüccarların Balkanlar’daki Ticarî Faaliyetleri ve Organizasyonu (XVII. Yüzyıl): İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Glavina, Mladen, 17. Yüzyıl Başında Osmanlı İmparatorluğu ile Dubrovnik Cumhuriyeti İlişkileri: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
• Köker, Özgecan, XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti-Dubrovnik İlişkileri ve Hicri 1037-1056/1627-1646 Tarihli Ahkâm Defteri Transkripsiyon ve Değerlendirmesi: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2011.
• Kutlu, Muhammed, Tarih-i Naima’ya Göre Balkanlarda Sosyal Hayat: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya 2021.
• Stuard, Susan Mosher, Ragusa and the Silver Trade: Ragusan Trade with the Balkan Interior, 1205-1358, Yale Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, New Haven 1970.
• Yürür, Pınar, Uluslararası Toplumun Bosna-Hersek’i Yeniden Yapılandırma Süreci ve Modeli: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.