Özdemiroğlu Osman Pasha

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 176 - 220, 27.06.2022

Yücel Öztürk

Öz

Özdemiroğlu Osman Pasha is a statesman who rose to the rank of grand vizier at a time when viziership and grand viziership were effective in the Ottoman Empire. He was in the governorships of Abyssinia, San'a, Yemen, Lahsa, Basra, and directed the Shirvan front.He solved the Crimean issue, which started in the last period of his life, and was promoted to the grand vizierate in the last period of his life. He fell ill when he commanded the last phase of the Shirvan front and died on the way back to Istanbul.
The second half of the 16th century, in which he served, is the end of the Ottoman classical period. It is a period in which institutional developments that led to the transition to ayanism started. In the specified period, the incompatibilities created by the Ottoman central structure and the institutional changes in the provinces showed themselves at an extreme level, and the turmoil experienced was reflected on the fronts. Osman Pasha's life story and professional life are full of data that reflect the characteristics of the mentioned period, provide empirical information to the researcher, and provide an understanding of a period of the Ottoman Empire. In our research, based on this understanding, transfers and evaluations have been made that will make the contradictions between the charismatic personality of Osman Pasha and the characteristics of the institutional structures of the state noticed. Within the integrity of the research, it will be possible to observe what kind of a role the institution of the vizierate and grand vizier played in overcoming the said changes and the crises created by the state. Osman Pasha's personal and professional life has been the subject of many studies. In our research, the Şecaatname was especially emphasized, and it was tried to illuminate the aspects that were not found in other researches on the Iranian front.

Anahtar Kelimeler

Özdemiroğlu Osman Pasha, Ethiopian, Yemen, Lahsa, Basra, Shirvan, Shemahi, Iran, Ottoman, Safevid, Crimea

Özdemiroğlu Osman Paşa

Öz

Özdemiroğlu Osman Paşa Osmanlı İmparatorluğu’nda vezirlik ve sadrazamlığın etkili olduğu bir dönemde müteferrikalıktan sadrazamlığa kadar yükselmiş, mevki ve makamıyla değil hizmet ve icraatlarıyla dikkat çekmiş, üst düzeyde iltifata mazhar olmuştur devlet adamıdır. Habeş, San’a, Yemen, Lahsa, Basra beylerbeyliklerinde bulunmuş, Şirvan cephesini yönetmiş ve başarıya ulaştırmış, ömrünün son döneminde baş gösteren Kırım meselesini çözmüş, hayatının son devresinde sadrazamlığa yükselmiş, Şirvan cephesinin son safhasını kumanda ettiği aşamada hastalanmış ve İstanbul’a dönüş yolunda vefat etmiştir.
O’nun görev yaptığı XVII. yüzyılın ikinci yarısı Osmanlı klasik döneminin bittiği, ayanlığa geçişi sağlayan kurumsal gelişmelerin baş gösterdiği bir dönemdir. Belirtilen dönemde Osmanlı merkezi yapısı ile taşradaki kurumsal değişimlerin yarattığı uyumsuzluklar had safhada kendisini göstermiş, yaşanan kargaşa cephelere de yansımıştır. Osman Paşa’nın hayat hikayesi ve mesleki hayatı, belirtilen dönemin karakteristik özelliklerini yansıtan, araştırıcıya ampirik bilgi sunan, Osmanlı’nın bir döneminin anlaşılmasını sağlayan verilerle doludur. Araştırmamızda bu anlayıştan hareketle Osman Paşa’nın karizmatik kişiliği ile devletin kurumsal yapılarının nitelikleri arasındaki çelişkileri fark ettirecek aktarım ve değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın bütünlüğü içinde devletin söz konusu değişiklikler ve bunların yarattığı bunalımları aşmada vezaret ve sadrazamlık kurumunun nasıl bir rol oynadığı da gözlemlenebilecektir. Osman Paşa’nın şahsi ve mesleki hayatı pek çok araştırmaya konu olmuştur. Araştırmamızda özellikle Şecaatname’ye ağırlık verilmiş, İran cephesinde diğer araştırmalarda bulunmayan yönlerinin aydınlatılmasına çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özdemiroğlu Osman Paşa, Habeş, Yemen, Lahsa, Basra, Şirvan, Şemahı, İran, Osmanlı, Safevi, Kırım

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, “Müteferrika”, DİA, S. 32, 2006, s. 183 – 185.
• ALLAHVERDİ, Reyhan Şahin, Kafkas Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa, Çamlıca Basım Yay., İstanbul 2016.
• ASAFÎ, Dal Mahmed Çelebi, Şecâ ‘atnâme Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Şark Seferleri (1578 – 1585), Ed. Abdülkadir Özcan, Çamlıca Basım Yay., İstanbul 2006.
• EBUBEKİR bin Abdullah, Şark Seferleri, Haz. Süleyman Lokmacı, Akıl Fikir Yayınevi, İstanbul 2018.
• ERAVCI, Mustafa, “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Nasihatu’s-Selâtinde 1578 – 1579 Trans – Kafkas Seferine Dair Eleştirileri ve Bunların Tarihi Önemi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2001), 3 / 1, S. 31 – 40.
• ERAVCI, Mustafa, Özdemiroğlu Osman Paşa, Akçağ Yayınları, Ankara 2018.
• GELİBOLULU, Mustafa Ali, Gelibolulu Mustafa Âli ve Künhü’l – Ahbâr’ında II. Selim, III Murat ve III. Mehmet Devirleri, Ed. Faris Çerçi, II, III, Kayseri 2000.
• GELİBOLULU, Mustafa Ali, Nasihatu’s-Selâtin, Haz. Kasım Ertaş, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.
• GELİBOLULU, Mustafa Ali, Nusret – Nâme, Haz. H. Mustafa Eravcı, T.T.K. Yay., Ankara 2014.
• GÜMÜŞ, Nebi, XVI. Asır Osmanlı – Gürcistan İlişkileri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• HACI ALİ EFENDİ, Telhîsü’l – Berku’l – Yemânî / Ahbârü’l – Yemânî, Haz. Sadettin Baştürk, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi 2010.
• İSKENDER BEY MÜNŞİ, Tarix-i Alemara-yı Abbasi, I, Bakü 2009.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Lala Mustafa Paşa”, DİA, 27, 2003, s. 73 – 74.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı – İran Siyasi Münasebetleri (1578 – 1612), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1993. NİHALİ, Fethiyye-i Yemen Mesnevisi, Haz. Yusuf Babür, Basılmamış Doktora Tezi, Erzincan 2016.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, T.T.K. Yay., Ankara 1996. OSMANZADE Ta ‘îb, Hadîkatü’l – Vüzerâ ‘, Derîde – i Havâdis Matbaası tab ‘ı 1271.
• ÖNAL, Ahmet, Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, 1520 – 1596, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Ahmet Önal, Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, 1520 – 1596, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• ÖZTÜRK, Yücel Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475 – 1600), Çamlıca Basım Yay., İstanbul, 2014.
• PEÇEVÎ, İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi I, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1981.
• PEÇEVÎ, İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi II, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1982.
• RAHİMİZÂDE, İbrahim Harimi Çavuş, Zafername-i Sultan Murad Han – ı Salis, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY, 2372.
• RAHİMİZÂDE, İbrahim Harimi Çavuş, Zafername-i Sultan Murad Han, Haz. Çetin Sungur, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998.
• SELANİKİ, Mustafa Efendi, Tarihi Selaniki (971 -1003 / 1563 – 1595) I, Haz. Mehmet İpşirli, T.T.K. Yay., Ankara 1999.
• Sungur, Çetin, Habeşistan’dan Kafkasya’ya Bir Osmanlı Paşası: Özdemiroğlu Osman Paşa, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2012.
• Şeref, Abdurrahman, Özdemir -Oğlu Osman Paşa, Ed. Vehbi Günay, Ege Üniversitesi Yay., İzmir 2011.
• Tarih – i Osman Paşa Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Kafkasya Fetihleri (H. 986 – 988 / M. 1578 – 1580) ve Tebriz’in Fethi (H. 993 / M. 1585), Nşr. Yunus Zeyrek, Kültür Bakanlığı, Ankara 2001.
• Turan, Şerafettin, “Lala Mustafa Paşa Hakkında Notlar ve Vesikalar”, Belleten, XXII, 88 (Ekim 1958), s. 551 – 593.