Türklerdeki "Zımni Sözleşme" Kavramlaştırması Bağlamında 15 Temmuz'u Okumak

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 81 - 112, 30.11.2019

Gürbüz Özdemir

Öz

Ş.Mardin,
Türklerde yöneten-yönetilen ilişkisini “zımni sözleşme” kavramlaştırmasıyla
açıklamaktadır. Bu kavram, yöneticilerle halk arasında, sahip olunan değerlerden
kaynaklanan ve onları aynı amaçta birleştiren birlikteliği anlatmaktadır. Ancak
Tanzimat’la başlayan batılılaşma süreciyle, bu birliktelikte bir kırılma yaşanmış
ve “zımni sözleşme” bozulmuştur. Halkın değerlerine dayanarak “zımni sözleşme” olgusunu
ihyaya çalışan demokrat yöneticiler çıkmışsa da, bunlar çeşitli şekillerde
engellenmiştir. “Zımni sözleşme” ihya süreci,
2000’li yıllarda halkın bilinçlenip yöneticilerle iletişimlerinin artmasıyla
birlikte, tekrar kendini gösterdi. Ancak bu dönemde de, bu buluşmaya son vermek
isteyen girişimler 15 Temmuz kalkışmasıyla zirve yaptı. Ancak demokrasi
kültürüyle şekillenen milletin basireti, bu kalkışmaya karşı demokrasisini
korudu ve millet-devlet birlikteliğini herkese gösterdi. 15 Temmuz Direnişinde, halkın
bilinçlenmesinin yanı sıra, yöneticilerin halktan kopuk bir “devletlû” yerine,
halkla karşılıklı duygudaşlık içerisinde (özellikle devletin başı olarak
Cumhurbaşkanı’nın, devlet-millet birlikteliğinin ifadesi olarak halka doğrudan
temas eden ve halkla devletin sıkı sıkıya bağlanmasını sağlayan tarz ve
söylemlerinin) kendilerini görmelerinin büyük etkisi oldu. Yıllarca kendilerine
ve değerlerine yapılanlara karşı ses çıkaramayan milletin, devletin başından
gelen “sokağa çıkın” talebine anında cevap vermesi, 150 yıldır bozulmuş olan devletle
arasındaki “zımni sözleşme” olgusunun yeniden oluştuğunun göstergesi oldu.
Kısacası, “Astınız, zehirlediniz, yedirtmeyiz!” ifadesiyle sloganlaşan 15
Temmuz Direnişi, zımni sözleşme bağlamında özgün Türk yöneten-yönetilen
ilişkisinin yeniden ihyaya başladığının tescillenmesi anlamına gelmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Zımni Sözleşme, 15 Temmuz

Kaynakça

• Akdağ, M. (1993). Celali İsyanları. İstanbul: Cem Yayınları.
• Akın, İ. (1979). Kamu Hukuku. İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi.
• Aksakal, H. (2010). Türk Modernleşmesinin Ambivalant Doğası: Modernleşme, Milliyetçilik, Medeniyet İlişkisi Üzerinden Türkiye’yi Okumak. Zeitschrift für die Welt der Türken, V. 2, N. 1,255-256
• Atatürk, M. K. (1997). Söylev ve Demeçleri I-III. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını
• Aslan, S. ve Yılmaz, A. (2001). Tanzimat Döneminde Osmanlı Bürokratik Yapı ve Düşüncenin Değişimi. C.Ü. İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, (Doç.Dr. F. Aydoğanın Anısına), C. 2, (1), 287-297.
• Arslan, Z. (2005). Anayasa Teorisi. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (1993). Türklerin Tarihi. C.I, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Başgil, A. F. (2006). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• Bertelsmann Transformation Index (BTI) (2010). https://www.bti-project.org/en/home/ (Erişim Tarihi: 15.01.2019).
• Bilge, M. (2011). Türkiye’de Demokrasi Kültürü: Siyaset ve Toplum. TSA, Yıl: 15, (3), Aralık, 49-60.
• Cezzar, M. (1965). Osmanlı Tarihinde Leventler. İstanbul: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi
• Çınar, M. (2006). Kültürel Yabancılaşma Tezi Üzerine. Toplum ve Bilim, (105), 153–166.
• Dursun, D. (1992). Din Bürokrasisi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Dursun, D. (2018). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. İstanbul: Beta.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1993). Osmanlı Devletinde İktidar ve Muhalefet. İlim ve Sanat, 35-36.
• Findley, C. V. (1996). Kalemiyeden Mülkiyeye (Çev.: G. Çağalı Güven). İstanbul: Tarih V. Yurt Yay.
• Genç, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hacib, Y. H. (1947), Kutadgu-Bilig. (Haz: Arat, R. R.) (Metin). C.I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlar
• Hakyemez, Y. Ş. (2012). Türkiye’de Son 10 Yılda (2002-2012) Demokratikleşme Sürecinde Atılan Adımlar. Yılmaz, M ve Beriş, H. E. (Ed.), Türkiye’nin Demokratik Dönüşümü içinde, Ankara: SDE Yay.
• Hamidullah, M.(1979). İslam’da Devlet İdaresi. Ankara: Nur Yayınları.
• Huntington, S. P. (2005). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması (Çev: Soydemir, C. ve Turhan, M.). İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri. Belleten, C. XXVIII, (112), 623-690.
• İnalcık, H. (1994). Sultanizm Üzerine Yorumlar: Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi. Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi Dergisi, (7), 5-26.
• İnalcık, H. (2001). Türk Tarihinde Türe ve Yasa Geleneği. Doğu Batı Dergisi, Kasım- Aralık, (13), 157-175.
• İnalcık, H. (2014). Devlet-i Aliye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II). İstanbul: İş Bankası Yay.
• Kafesoğlu, İ. (1987). Türk Bozkır Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kala, M. E. (2016). Darbeye Kafa Tutmanın İnsani İmkânı: Sosyal Bünyeyi İnşa Etmek ve Ona Dost Olmak. Adam Akademi, C.6, (2), 21-36
• Kalaycıoğlu, Ersin (1995). Türkiye'de Siyasal Kültür ve Demokrasi, Özbudun, E., Kalaycıoğlu, E. ve Köker, L.( Ed.), Türkiye'de Demokratik Siyasal Kültür içinde , Ankara: Türk Demokrasi Vakfı.
• Karatepe, Ş. (1993). Darbeler, Anayasalar ve Modernleşme. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Karpat, K. H. (1967). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Karpat, K. H. (1996). Türk Demokrasi Tarihi-Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller. İstanbul: AFA Yay.
• Kaynak, M. (2006). Darbeli Demokrasi/Olaylar ve Çözümlemeler. İstanbul: Timaş Yayınları
• Kılıç, Y. (2015). Hobbes, Locke ve Rousseau’da “Doğa Durumu” Düşüncesi. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, (2), 97-117.
• Kolukırık, S. (2008). Türk Modernleşme Sürecinde Merkezin Dönüşümü: Yerelden Küresele Yeni Kimlik Arayışları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, (18), 133-146.
• Köni, H. ve Özdemir, G. (2014). 11 Years of Justice and Development Party Government: Facts and Prospects. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, (6), 1-14.
• Köseoğlu, N. (1997). Devlet “Eski Türklerde, İslam’da ve Osmanlı’da”. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Lewis, B. (1992). İslâm’ın Siyasal Dili (Çev. F. Taşar). İstanbul: Rey Yayınları.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu (Çev.: M. Kıratlı). Ankara: TTK Yayınları.
• Mardin, Ş. (1990). Bediüzzaman Said Nursi Olayı. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1993). Türkiye'de Din ve Siyaset-Makaleler 3. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1995). Türk Modernleşmesi -Makaleler 4 (Der.: M. Türköne ve T. Önder). İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1999). Türkiye’de Toplum ve Siyaset-Makaleler 1 (Der.:M.Türköne ve T.Önder). İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2004). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (Çev. M. Türköne, F.Unan ve İ.Erdoğan). İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2007). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim.
• Ocak, A. Y. (1996). Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ögel, B. (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• Öğün, S. S. (2004). Türk Politik Kültürü. İstanbul: Alfa Yayınları
• Önderman, M. (2007). Türkiye’de Paranoid Ethos. İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Özalp, O. N. (2008). Türkiye Demokrasilerin Neresinde? Demokrasi Tiplemeleri Işığında Türkiye Örneğine Yeni Bir Bakış Denemesi. İÜHFM, C. LXVI, (2), 129- 162.
• Özdemir, G. (2000). Tanzimat Döneminde Muhalefet Düşüncesi ve Yeni Osmanlılar. Sakarya Ü. SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2000.
• Özdemir, G. (2009). Türklerde Egemenlik Anlayışı ve Yöneten-Yönetilen İlişkisi (Osmanlı Dönemi'ne Kadar). U.Ü. İİBF Dergisi, C. XXV, (2), 103-124.
• Özdemir, G. (2014). Weberyan Anlamda Türklerde Otorite Ve Meşruiyet İlişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, C.9, (2), 69-90.
• Özdemir, G. (2018). Türk Siyasi Kültürü Bağlamında Hükümet Sistemlerine İlişkin Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, C.1, (2), Aralık, 45-86.
• Özdemir, G. (2018). Huntington’un Demokratikleşme Dalgaları Bağlamında Türk Demokratikleşmesine Bakış Ve 15 Temmuz’un Önemi. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, C.1, (1), 17-35.
• Rayyıs, Z. (1990). İslam’da Siyasi Düşünce Tarihi. İstanbul: Nehir Yay.
• Safa, P. (1990). Türk İnkılâbına Bakışlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sözen, S. (2011). Türkiye’de Demokratikleşme ve Kamu Yönetimi Reformu: Son On Yıla Genel Bir Bakış. Türk İdare Dergisi, (473), Aralık, 133-148.
• Şirvani, H. H., (1965). İslam’da Siyasi Düşünce ve İdare (Çev.: Kuşçu, K.), İstanbul: İrfan Yayınları.
• Turan, İ. (1986). Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış. İstanbul: Der Yayınları.
• TDK (2019). Türk Dil Kurumu Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr (Erişim Tarihi: 10.01.2019)
• Uluç, V. (2014). Liberal - Muhafazakâr Siyaset ve Turgut Özal'ın Siyasi Düşüncesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, C.12, (23), 107-140.
• Yıldırım, Y. (2016). Kemal Tahir'de Kadro, Darbe ve Halk Hareketi Kavramları Perspektifinden 15 Temmuz Girişimi. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.1, (1), Haziran, 86-112
• Yıldırım, Y. (2007). Şerif Mardin Düşüncesi Işığında Türk Modernleşmesi Açısından Sivil Toplum ve Osmanlı Kaynakları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, A. (2000). Modern Demokrasi -Gelişimi ve Sorunları. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.