XIX. YÜZYIL’IN İKİNCİ YARISINDA KIBRISLI MEMURLAR ÖRNEĞİNDE PROSOPOGRAFİK BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 353 - 375, 30.04.2020

Necati Çavdar , Emine Çelikkut

Öz

Fransızca bir terim olan prosopografi (Prosopographie), metodu bakımından biyografiden ayrılmakla beraber yine şahısların hayatları ile ilgili bir kavramdır. Prosopografi terimi, en geniş anlamıyla; “meslek veya statü itibariyle tutarlılık gösteren kişilerden oluşan bir grubun biyografilerinin incelenmesi” olarak tanımlanmaktadır. Osmanlı Devleti’nde şuara tezkireleri, Hadikatü’l-Vüzera, Sefinetü’l-Vüzera, Sicill-i Osmanî ve Osmanlı Müellifleri gibi eserler bu türe örnek teşkil etmektedir. Biyografi yazımı, kişilerin hayatları üzerine odaklanan, çoğu zaman kişiyi gruptan, özeli genelden ve istisnayı ortalamadan fazla önemseyen bir metotla ele alınırken prosopografi ise incelediği grubun niteliğini, dinamiklerini, değişimini analitik şekilde ele alıp daha ziyade döneme dair istatistikî veriler ortaya koyan bir metotla inşa edilmektedir.

Bu çalışmanın konusunu, XIX. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı bürokrasisinde devlet dairesinde görevli kâtipten sadrazamlık makamına kadar yükselmiş olan devlet adamına kadar muhtelif kademelerde görev yapmış Kıbrıslı memurlar teşkil etmektedir. Bahsi geçen süreçteki Kıbrıs Adası’nın sosyo-kültürel durumunun tespitine katkı sağlayacağını düşündüğümüz bu çalışmanın temel kaynağı, 1879 yılından itibaren tutulmaya başlamış olan Sicill-i Ahval defterleridir. Bu defterlerde kayıtlı 157 Kıbrıslı memurun sicil kayıtlarında yer alan bilgiler, “kolektif biyografi çalışmaları” olarak nitelendirebileceğimiz prosopografi metodu ile ele alınmış olup Osmanlı memurlarına dair farklı ve benzer nitelikler arasında mukayeseler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bürokrasi, Sicill-i Ahval, Memur, Kıbrıs

Kaynakça

• BOA. DH. SAİD. d (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl İdaresi Defterleri)- 00059- 00172.
• Akyıldız, A. (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Artuk, İ. (2007). “Nişan”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul, s. 154-156.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Rehberi. (2000). İstanbul, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Bouquet, O. (2016). Sultanın Paşaları (1839-1909), (Çev: Devrim Çetinkasap), İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çavdar, N. (2018). “Gazi Osman Paşa Hakkında Bazı İddialar Ve Sultan Abdülhamid’in Paşa’ya Karşı Tutumu”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, C. 9, S. 22, s. 157-179.
• Çavdar, N. (2019). “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Muşlu Memurlar (1879-1909)”, Tarih ve Kültür Bağlamında Muş Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları s. 250-281.
• Çetin, A. (2005). “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları Hakkında Bir Araştırma”, Vakıflar Dergisi, S. 29, s. 87-104.
• Çetin, A. (2002). “Kıbrıslı Kâmil Paşa, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara, s. 392-394.
• Daşcıoğlu, K. (2006). “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Buldanlı Memurlar”, Buldan Sempozyumu Bildirileri, s. 561-570.
• Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca Türkçe Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Dinlen, A. (1987). Devlet Memurları Kanununa Göre Disiplin Suç ve Cezaları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Efe, A. (2013). “Sicill-İ Ahval Kayıtlarına Göre Payaslı Memurlar”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 10, S. 23, s. 181-194.
• Eldem, E. (2009). “Padişahın Paşaları ve Prozopografya Hakkında”, Toplumsal Tarih, S. 190, s. 44-48.
• Emecen, F. M. (1999). “Osmanlı Kronikleri ve Biyografi”, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 3, s. 83-90.
• Erdoğan, A. (2019). Suç ve Ceza: Osmanlı Toplumunda Bireysel Suçlar Ve Cezalar (1559-1609), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sivas.
• Findley, C. V. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gazel, A. A. (2007). “Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Dönemi’nde Görev Yapan Anamurlu Memurlar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32, s. 203-213.
• Gençoğlu, M. ( 2011). “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, s. 29-50.
• Gündüz, A. (2011). “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Kayserili Müslim ve Gayrimüslim Memurların Aldıkları Madalya, Rütbe ve Nişanlar (M.1879-1909)”, History Studies, 3/3, s. 123-145.
• Hayta, N.- Ünal U. (2011). “Modernleşme Döneminde Osmanlı Tarih Yazıcılığı(1789-1908)”, Türkiye’de Tarih Yazımı, (Ed. Vahdettin Engin ve Ahmet Şimşek), İstanbul, Yeditepe Yayınları, s. 137-154.
• İpşirli, M. (2006). “Mülazemet”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, C. 31, Ankara, s. 537-539.
• Karal, E. Z. ( 2001). Osmanlı Tarihi, C. VIII, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed, S. ( 1996). Sicill-i Osmanî, (Yay. Haz. Nuri Akbayar), C. VII, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara, Cedit Neşriyat.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul, M.E.B. Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (2002). Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879-1909), İstanbul, Der Yayınları.
• Sunay, S. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Balıkesirli Mülki Görevliler Hakkında Bir İnceleme, (Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre 1879-1909), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Turan, H. (2017). “Şîr ü Hûrşîd Tasvirinin Kökeni ve İçeriğine Dair Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 51, s. 445-475.
• Yıldız, G. (2012). Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), İstanbul, Kitapevi Yayınları.