XIX. YÜZYILDA OSMANLI BALKAN VİLAYETLERİNİN GENEL DURUMU

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 196 - 222, 30.04.2021

Recep Büyüktolu , Seher Karakuş

Öz

XVI. yüzyılın ortalarından itibaren eski gücünü kaybetmeye başlayan Osmanlı Devleti sorunu kendi içindeki çözülmelere bağladı. Bu nedenle Osmanlı padişahları ve devlet adamları ilk olarak askeri ve mali ıslahatlara yöneldi. Ancak XVIII. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan pek çok değişimin Osmanlı üzerindeki etkileri kaçınılmaz oldu. Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi gibi olayların ortaya çıkardığı yenidünya düzeni hem ülkeler genelinde hem de Osmanlı özelinde pek çok problemi beraberinde getirdi. Osmanlı Devleti de bu problemlere karşı çözüm bulmak amacıyla daha kapsamlı ıslahat hareketlerini başlatmak zorunda kaldı. Islahatlar özellikle XIX. yüzyılda uygulama alanı ve kapsamları bakımından en geniş boyutlara ulaştı. Selanik, İşkodra, Kosova, Yanya, Manastır ve Edirne gibi Osmanlı’nın Balkan vilayetleri yapılan ıslahat çalışmalarından en çok etkilenen bölgeler oldu. Yaşanan savaşlar ve yapılan ıslahatlara bağlı olarak XIX. yüzyıl boyunca Balkan vilayetlerinde idari yapı ve taksimat, nüfus, sosyal ve kültürel hayat, eğitim ve iktisadi hayatta pek çok değişim yaşandı. Çalışmamızda Balkan vilayetlerinde XIX. yüzyıl boyunca yaşanan bu değişme ve gelişmeler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

XIX. Yüzyıl, Osmanlı, Balkanlar, Vilayet, Yenileşme

Kaynakça

• AKARLI, E. D. (1972). Ottoman population in Europe in the 19th century: Its territorial, racial, and religious composition.
• (Unpublished master’s thesis). University of Wisconsin-Madison, Wisconsin.
• AKŞİN, S. (1997). Ana çizgileriyle Türkiye’nin yakın tarihi 1 (1. Baskı). İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• AKYILDIZ, A. (2011). “Tanzimat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 40. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 1-10.
• ALBEN, LİVAOĞLU A. S. (2009). 93 Harbinin Balkan cephesindeki sosyo-politik sonuçları (1877-1908) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ALİMOSKİ, S. (2005). Temettüat Defterlerine göre Manastır Merkez kazasının sosyo-ekonomik durumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• ALTINTAŞ, A. (2005). Makedonya sorunu ve çete faaliyetleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 69-91.
• ARMAOĞLU, F. (2020). 19. yüzyıl siyasi tarihi (1789-1914) (19. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
• ARSLAN, A. ve YILDIRIM, B. (2013). Fiili bağımsızlık sürecinde Bulgaristan Emareti ve Osmanlı Devleti'nin tutumu (1878-1908). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 225-238.
• AYDIN, M. (1996). Bulgaristan Komiserliği. Belgeler, 17(21), 71-120.
• AYDIN, M. (1989). Şarki Rumeli vilayeti (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BAYRAKTAR, K. (2014), Makedonya sorunu ve Avrupa müdahalesi (1902-1905). Bilig, (69), 1-28.
• BAYRAKTAROVA, E. (2002). Osmanlı Devleti-Bulgaristan Prensliği ilişkileri (1878-1908) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• BAYRAM, S. (2009). Osmanlı Döneminde Selanik Limanı: 1869–1912 (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BEHAR, C. (1996). Osmanlı Devleti’nin ilk istatistiksel yıllığı 1500-1927: tarihi istatistikler dizisi cilt 2 (1. Baskı). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• BERKES, N. (2018). Türkiye’de çağdaşlaşma (26. Baskı). (A. Kuyaş, Haz.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BEYDİLLİ, K. (1989), II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Mes’elesi’ne dair. Osmanlı Araştırmaları, 9(9), 76-99.
• BULUŞ, A. (2012). Ann Binns’in Türkiye Günlüğü’nden seçmeler: Dindar bir İngiliz kadının gözlemleri ve 19. yüzyıl Osmanlı sanayileşmesinden manzaralar, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 49-61.
• ÇAĞMAN, E. (2016). 18. Yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’un iaşesinde Balkanlar ve Karadeniz’in önemi. Avrasya Etüdleri, 50(2), 127-151.
• ÇAYIRLI, N. (2001). Osmanlı idaresinde Manastır (Bitola). Türk Kültürü, (458), 371-376.
• ÇELİK, M. (2007). Tanzımat ın The Balkans: Midhat Pasha’s governorship ın the Danube provıince (Tuna Vilayeti), 1864-1868 (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bilkent Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
• ELİBOL, N. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda nüfus meselesi ve demografi araştırmaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (2), 135-160.
• ENGİN, V. (2008). “Rumeli Demiryolu”, TDV İslam Ansiklopedisi, 35. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 235-237.
• ERDOĞAN, T. (2014). Osmanlı Devleti’nde Eyalet’ten Vilayet’e geçiş: 1864-1871 Vilayet Nizamnameleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
• ERGENÇ, Ö. (2013). Osmanlı tarihi yazıları: şehir, toplum, devlet (1. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ERKEN, İ. (2014). İşkodra Vilayetinin idari ve sosyal yapısı (1876-1912) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• ERKEN, İ. (2019). Yanya sancağının idari yapısı ve yerleşim birimleri (1867-1913) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• EVCİ, T. (2019). Tanzimat Döneminde Edirne (1839-1908) (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• GENCER, A. İ. (1991). “Ayastefanos Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, 4. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 225.
• GÜNEŞ, M. (2014). Osmanlı dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 221-240.
• GÜNGÖR, F. (2017). Türkiye’de millî bankacılığın doğuşunda Memleket Sandıklarının yeri ve önemi. TURAN-SAM, 9(36), 645-654.
• GÜRAN, T. (1997). Osmanlı Devleti’nin ilk istatistiksel yıllığı 1897: tarihi istatistikler dizisi cilt 5 (1. Baskı). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• İNALCIK, H. (2005). Türkler ve Balkanlar. BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisi, 3, 20-44.
• İNALCIK, H. (2017a). Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, kurumsal ve ekonomik gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İNALCIK, H. (2017b). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (24. Baskı). (R. Sezer, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1973).
• İNALCIK, H. (2017c). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi-I: 1300-1600 (1. Baskı). (H. Berktay, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1994).
• İPEK, N. (2011). Selanik ve İstanbul’da seçkin Yahudi Bankerler (1850-1908) (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• JELAVICH, B. (2018). Balkan tarihi 1: 18. ve 19. yüzyıllar (6. Baskı). (İ. Durdu, G. Tunalı, H. Koç Çev.), İstanbul: Küre Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1999).
• KARAGÜLLE, D. (2019). Bosna Hersek’te eğitim (1751-1905) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sivas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• KARAKUŞ, S. E. (2018). Osmanlı idaresinde Edirne (1879-1839) (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• KARAL, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk nüfus sayımı 1831 (2. Baskı). Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• KARAL, E. Z. (2007a). Osmanlı Tarihi VI. cilt: Islahat Fermanı Devri (1856-1861) (7. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KARAL, E. Z. (2007b). Osmanlı Tarihi VIII. cilt: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907 (6. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KARPAT, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830-1914): demografik ve sosyal özellikleri (1. Baskı). (B. Tırnakçı, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1985).
• KAYA KOYUNCU, M. (2015). Osmanlı idaresinde bir Balkan şehri: Varna (1774-1878). Turkish Studies, 10(1), 383-418.
• KAYICI, H. (2012). Salnamelere göre sosyo-ekonomik yapısıyla Edirne sancağı (1870-1903) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• KOYUNCU, A. (2014). Tuna Vilâyeti’nde nüfus ve demografi (1864-1877). Turkish Studies, 9(4), 675-737.
• KÖSE, O. (2006). Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878–1908). Turkish Studies, 1(2), 259-302.
• MURGUL, Y. (2016). Tanzimat Reforms reconsidered: The case study of Tuna Province (1856-1868) (Yayımlanmamış doktora tezi). İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• NACAR, C. (2019). Labor and power in the late Ottoman Empire: Workers, managers, and the state, 1872–1912 (1. Baskı). Cham: Palgrave Macmillan.
• ORTAYLI, İ. (2016). Türkiye teşkilat ve idare tarihi (5. Baskı). Ankara: Cedit Neşriyat.
• ÖZTUNÇ, H. B. (2013). Tanzimat Döneminde ekonomik ve sosyal yönleriyle Manastır şehri (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ÖZTÜRK, G. ve ATAM KARAÇAM, Ş. (2011). Temettuat Defterlerine göre 19. yüzyılın ortalarında Priştine. Türklük Bilimi Araştırmaları, (30), 283-310.
• PAMUK, Ş. (2017). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913) (1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• SEFA, L. (2017). Osmanlı Döneminde Selanik (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• SEYİTDANLIOĞLU, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı sanayii (1839-1876). Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), 53-69.
• SHAW, S. J. ve SHAW, E. K. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye-II (4. Baskı). (M. Harmancı Çev.), İstanbul: E Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1976).
• SOYLUER, S. (2017). Osmanlı Devleti'nde ağır sanayi yatırımlarına bir örnek: Yalı Köşkü Demir ve Makine Fabrikası. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 18(2), 1-23.
• Şemseddin Sami. (2017). Kâmûs-ı Türkî (1. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• TOPAL, M. (2015). Balkanlarda bir modernleşme örneği Rusçuk. Mavi Atlas, (4), 1-25.
• TÜTÜNCÜ, G. - ÜNAL, N. (2017). Rumeli’de kadınların çalışma hayatındaki yeri: Klasik Dönemden Modern Döneme. Kadın/Woman 2000, 18(1), 63-83.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1977) Osmanlı Tarihi III. cilt, II. kısım: XVI. yüzyıl ortalarından XVII. yüzyıl sonuna kadar (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÜÇAROL, R. (2019). Siyasi Tarih:1789-1914 Birinci cilt (11. Baskı). İstanbul: Der Yayınları.
• ÜNLÜ, M. (2009). Uluslararası diplomasi ve Ulahlar. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7(7), 9-26.
• ÜNLÜ, M. (2002) Kosova Vilayeti’nin idari ve sosyal yapısı, (1877-1912) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• ÜNLÜ, M. (1996). Manastır Vilayeti’nin idari ve sosyal yapısı (1873-1912) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• VATANSEVER, E. (2019). Bulgar milliyetçiliğinin doğuşu ve Bulgaristan’ın bağımsızlığı (1841-1908) (Yayımlanmamış doktora tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• YAPUCU PULLUKÇUOĞLU, O. (1996). 19. yüzyılın birinci yarısında Balkanlarda yünlü kumaş endüstrisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• YAVUZ, N. (2008). Birinci Balkan Harbi ve Selanik’in kaybı. Gazi Akademik Bakış, 1(2), 139-154.
• YETİM, F. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Döneminde Balkan milliyetçiliği ve Büyük Güçler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 285-296.
• YILDIRIM, İ. (2001). Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı ekonomisi üzerine bir değerlendirme (1838-1918). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 313-326.
• YİĞİT, Y. (2010).Prizren Sancağı’nın idarî yapısı (1864–1912). History Studies, 2(1), 114-146.
• ZURCHER, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (34. Baskı). (Y. Saner, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1993).