İSLAMİ FİNANSAL ENSTRÜMANLARDAN BİRİSİ OLARAK SUKUK: HİBRİD SUKUK İÇERİSİNDE YER ALAN MURABAHA SÖZLEŞMELERİNİN İSLAMİ HÜKÜMLERE UYGUNLUK YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 91 - 118, 31.01.2019

İsabet Ebru Yazıcıoğlu Hasan Kazak

https://doi.org/10.15637/jlecon.6.007

Öz

Sukuk, İslami finansta kullanılmak üzere geliştirilen faizsiz sermaye piyasası araçlarıdır. Sukuk, geleneksel tahvillere alternatif olarak geliştirilen ve yapı itibariyle geleneksel finansal piyasa araçları olan bono ve tahvillerden, varlığa dayalı menkul kıymet ve gelir ortaklığı senetlerinden farklı özelliklere sahip varlığa dayalı olarak çıkarılan ve varlıklar üzerinde ortak mülkiyet hakkını temsil eden İslam’a uygun sertifikalardır. Yatırımcısı tarafından ihtiyaç duyulan finansmanın sağlanması amacıyla piyasaya sürülen sukuk sertifikaları bir yönüyle tahvillere benzer gibi görünmektedir. Ancak tahviller yapı itibariyle borç senedi hükmünde olup yatırımcısına faiz geliri sunmakta iken, sukuk bir borç enstrümanı değildir, mutlaka bir varlığa dayalı olmak zorundadır ve yatırımcısına sabit bir faiz geliri değil dayanak varlıktan elde edilecek gelirden istifade hakkı sunmaktadır. Sukuk diğer yandan şirketlere ortaklık ve yönetim hakkı tanıyan şirket hisse senetlerinden de farklıdır. Sukuk sertifika sahiplerine sukuka konu edilen dayanak varlıklar üzerinde mülkiyet hakkı tanımakla birlikte bu mülkiyet hakkı, dayanak varlıklar üzerinde yönetim vb. haklar içermeyen sınırlı bir hak yapısına sahiptir.

Bu çalışmada öncelikle olarak Sukuk kavramından ve öneminden bahsedilmiş, geleneksel finansal piyasa araçları arasındaki farklar ortaya konmuştur. Daha sonra Dünya ve Türkiye’deki sukuk ihraçlarından ve bu ihraçların çeşitlerinden bahsedilmiştir.

Çalışmanın amacı; sukuk türlerinden birisi olan ve hem Dünya’da hem de ülkemizde büyük rakamlarla ihraç edilen hibrid (hybrid) (diğer adlarıyla melez ya da karma) sukuk içerisinde yer alan murabaha sözleşmelerinin İslam’a uygunluk yönünün incelenmesidir. Yaptığımız bu çalışmada hibrid sukuk içerisine murabaha sözleşmelerinin konulması ve buna rağmen ikinci el piyasalarda işlem görebilmesinin İslam açısından uygun olduğu ile ilgili tutarlı bir fıkhi dayanak tespit edilememiştir. Buna göre önemli bir finansman kaynağı olan hibrid sukuka dayanak varlık sepeti içerisine ikinci el piyasalarda işlem görme sorunu yaşanacağından murabaha sözleşmeleri konulmamalıdır. Murabahaya dayalı sukuk ayrı bir şekilde ihraç edilmeli ve bu sertifikalar ikinci el piyasalarda işlem görmemelidir.

Sonuç olarak; Hibrit sukuk içerisine murabaha sözleşmelerinin konulması ikinci el piyasalarda işlem görme yasağı oluşturacağından uygun değildir. İslami finans konusunda çalışma yapan başta İslami bankacılık faaliyetleri olmak üzere tüm tarafların bu konuda daha hassas olmaları İslami finans piyasasının geleceği açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Sukuk, İslami Finans, Hibrit sukuk, Murabaha Sukuk

SUKUK AS ONE THE ISLAMIC FINANCIAL INSTRUMENTES: INVESTIGATION OF THE MURABAHAH CONTRACTS IN THE HYBRID SUKUK IN TERMS OF COMPLIANCE WİTH THE ISLAMIC PROVISION

Öz

Sukuk is an interest-free Capital market tool developed for use in Islamic finance. Sukuk is an Islamic compliant certificate, which is developed as an alternative to traditional bonds and which is based on asset-based securities with different characteristics from bond-based securities and revenue-share certificates, which are traditional financial market instruments by structure. It is seen that sukuk certificates resemble bonds in order to provide the financing required by the investor. However, while bonds are indebted to the structure while investors offer interest income, sukuk is not a debt instrument, but should be based on an asset and its investor, not a fixed interest income, but right to benefit from the income from the underlying asset. Sukuk, on the other hand, is also different from the company shares that give the company the right to partnership and management. Although the sukuk may grant the right of ownership to the holders of the underlying rights subject to sukuk, this right of ownership has a limited rights structure that does not contain any management exc. rights on the underlying assets.

In this study, firstly, types of sukuk and its importance are mentioned and the differences between the traditional financial market instruments are revealed. Then, it is mentioned about the issue sukuk and types of issues in the World and Turkey.

Purpose of the study; one of the types of sukuk, and both in the World and in our country is issued with large numbers of hybrid sukuk which is including in murabahah sukuk are examined the direction of conformity to Islam. In this study, it was found that there was no consistent legal basis for the use of murabahah in the hybrid sukuk and the fact that it was/was not suitable for Islam in the secondary markets.

According to this, an important financial source hybrid sukuk based asset pool in the secondary markets will be experienced in the process of trading problems should not be placed in murabahah contracts. Murabahah sukuk should be issued separately and these murabahah certificates should not be traded in the secondary markets.

As a result; The insertion of murabahah contracts into hybrid sukuk is not appropriate as it will create a ban on trading in the secondary markets. The fact that all parties, especially Islamic Banking activities are more sensitive about this issue is very important for the future of Islamic financial market.

Anahtar Kelimeler

Sukuk, Islamic Finance, Hybrid Sukuk, Murabahah Sukuk

Kaynakça

• AAOIFI, Yayın No:10/2015. Faizsiz Finans Standartları, s.l.: TKBB Yayınları.
• Abul , H. & Shahid, A., 2010. Management and Development of the Awq of Assets. Bangi, 7. International Conference- Zakat and Waqf Economy.
• Aktaş, M. M., 2016. Ortaklığa Dayalı İslami Yapılandırılmış Finansman Ürünü- Muşaraka Sukuk. s.l., Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12016 Afro- Avrasya Özel Sayısı.
• Aktepe, A. E., Yayın no:9. Katılım Finans, s.l.: TKBB Yayınları.
• Alpaslan, H. İ., 2014. Yeni Bir Finansman Aracı Olarak Sukuk (Kira Sözleşmesi ve Muhasebeleştirilmesi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6(11), pp. 15-31.
• Avcu, E. C., 2015. Katılım Bankacılığı ve Sukuk Modelleri, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilimdalı Yüksek Lisans Tezi.
• Ayub, M., 2017. İslami Finansı Anlamak. s.l.:İktisad Yayınları.
• Bayındır , S., 2015: 97,98. Fıkhi ve İktisadi Açıdan İslami Finans. s.l.:s.n.
• Bayındır, S., 2017. 2. Uluslararası İslam Hukuku Kongresi 'Günümüzdeki Meseleler'. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları.
• Döndüren, H., 2012. Delilleriyle Tiraret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Durmuş, A., 2010. Modern Bir Finansal Araç Olarak Sukuk ve Fıkhi Açıdan Tahlili. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Issue 16, pp. 141-156.
• Erkuş, H. & Çenberlitaş, İ., 2016. İslami Finansal Araçlardan Olan Sukukların Muhasebeleştirilmesi. Dicle Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(11).
• Günaydın, F., 2013. Yapılandırılmış Finansman Modeli Olarak Sukuk ve Proje Finansmanında Kullanımı. Ankara: s.n.
• Güngören, M., 2011. Katılım Bankalarında Menkul Kıymet İhracının (Seküritizasyon) Yapısal Farklılık Gösteren Finansal Piyasalarda Uyum Modellemesi; Sukuk Örneği.
• International Islamic Financial Market (IIFM), Sukuk Report, 2010
• Katılım Finansmanında Yeni Yaklaşımlar, Yayın No:8. s.l.: TKBB Yayınları.
• Muhammad, D. M. & Ramli, R., 2016:9. s.l.:COMCEC Standing Committe for Economic and Commercial Cooperation of The Organization of Islamic Cooperation.
• Ola, A., 2013. Sukuk Risk Analysis and Management. EJASSR. 1(3).
• Özcan, S., 2015. Finansman Aracı Olarak Sukuk ve Muhasebe Sistematiği, Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yükseklisans Tezi.
• Özcan, S. & Elitaş, C., 2015. Finansman Aracı Olarak Sukuk ve Muhasebeleştirilmesi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi , 17(3), pp. 559-586.
• Özeroğlu, A. İ., 2014. Sukuk ve Türkiye'de Sukukun Uygulanabilirliğinin Değerlendirilmesi. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 7(19), pp. 751-772.
• Shahiha, S. & Sapiyi, S., 2013: 551-573. Why do Firms Issue Sukuk Over Bonds? Malaysian Evidence. EKONIS- UKIM Faculty of Economics and Management.
• Shamsiah, M., 2012. Case Study On Sukuk Musharakah Issued in Malaysia. Department of Figh and Usul Academy of Islamic Studies.University of Malaya, Malaysia, pp. 168-175.
• Şekeroğlu, S. & Özer, K., 2017. Bankacılık Sektöründe Yükselen Değer: Katılım Bankacılığı. Bankacılık ve Finansal Araştırmalar Dergisi (Bafad), 4(2).
• TDV, 2016. İslam Ansiklopedisi. www.tdv.org/sukuk dü. s.l.:s.n.
• Tekin, A., 2017. Türkiye Kira Sertifikaları İle İslami Finans Piyaslarındaki Eşdeğer Ürünler Arasında Bir Karşılaştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi , 20(2), pp. 160-174.
• Tokul, E., 2012. Proje Bazında Finansman Kaynağı: Sukuk. İstanbul: s.n.
• Tokul, E., 2012. Proje Bazında Finansman Kaynağı: Sukuk, İstanbul: Fatih Üniversitesi Yüksek Lisans Projesi.
• Tunç, H., 2013. Katılım Bankacılığı Felsefesi, Teorisi ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: s.n.
• Ulusoy, A. & Ela, M., 2016. Türkiye'den Devlet Sukuku İhraçları ve İhtiyacı. s.l., 2. Uluslararası Çin'den Adriyatik Sosyal Bilimler Kongresi.
• Wahida , A. & Rafisah, R., 2011. Sustainability of Sukuk and Conventional Bond during Financial Crisis: Malaysia's Capital Market. Global Economy and Finance Journal , 4(2), pp. 33-45.
• Yakar, S., Kandır, S. & Önal, Y., 2013. Sukuk-Kira Sertifikası ve Vergisel Boyutunun İncelenmesi. Bankacılar Dergisi, Issue 84.
• Yanpar, A., 2014. İslami Finans İlkeler, Araçlar ve Kurumlar. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Yardımcıoğlu , M., Ayrıçay, Y., Sabuncu , İ. & Gerekli, İ., 2014. Türkiye'de Sukuk: Kira Sertifikaları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 4(1), pp. 199-222.
• Yean, Tan Wan, “Sukuk: Issues and the way Forward”, International Lawyers Network Articles, (http://www.iln.com/articles/pub_1674.pdf, erişim tarihi: 10/12/2018).