Geç Roma ve Erken Bizans Dönemleri’nde Tripolis (Lydia) Mozaikleri

Yıl 2023, Sayı: 16, 111 - 130, 03.11.2023

Bahadır Duman

https://doi.org/10.26658/jmr.1376723

Öz

Büyük Menderes (Maiandros) Nehri’nin kenarındaki Tripolis’te 2012-2021 yılları arasında gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda kentin hem kamusal hem de sivil mimariye ait yapılarında mozaik döşemeli mekânlar tespit edilmiştir. Kamusal mimaride daha çok cadde ve agora gibi yapıların sütunlu galerileri bitkisel süsleme ağırlıklı mozaiklerle kaplanırken, sivil mimariye ait yapıların başında gelen konutlarda ise geometrik ve bitkisel süslemenin zaman zaman birlikte kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Mozaikli Konut olarak isimlendirilen ve kentin Geç Helenistik Dönem’den başlayarak İS 4-5. yüzyıllara kadar yerleşim mimarisine ait önemli veriler elde edilmesine olanak sağlayan yapının birimlerinde, oldukça ince işçiliğe ve üst düzey kaliteye sahip mozaik döşemeler Tripolis’te 10 yıldır gerçekleştirilen arkeolojik kazı çalışmalarında tespit edilen en sağlam örnekleri oluşturmaktadır. Söz konusu konut alanında tespit edilen mozaikler aynı zamanda İS 4. yüzyılın ortalarında yaşayan, Tripolis topraklarında yetişmiş ve Roma’da Senatörlüğe kadar yükselmiş Hermolaos’a ait bir onurlandırma heykeline ait kaidenin yazıtında geçen “…eğer O’nun ailesi ve yaptığı çok güzel işlerle ilgili daha fazla öğrenmek istersen tanıkları şehir halkı ve meşhur malikaneleri olacaktır” ifadesinden de anlaşılacağı üzere Geç Roma Dönemi’nde Tripolis’in konutları oldukça meşhurdur.
Tripolis’te bulunan mozaiklerin yerel sanatçı ve atölyeler tarafından mı yoksa gezici atölyeler tarafından mı yapıldığına dair sorulara şu an için çok net olarak cevap bulunamasa da 2015 yılı kazı çalışmalarında kentin merkezi konumdaki ana caddelerinden birinin sütunlu galerisinde tespit edilen mozaik taşlarını oluşturmak için kesilen ve çeşitli işlemlerin evrelerine ait izler taşıyan küçük taş kırıklarından oluşan buluntu topluluğu nedeniyle, Tripolis’te mozaik işçiliğine yönelik çeşitli faaliyetler yapıldığı görüşünü kuvvetlendirir.

Anahtar Kelimeler

Lydia, Tripolis, Maiandros, mozaik, tessera

Mosaics of Lydian Tripolis in the Late Roman and Early Byzantine Periods

Öz

Archaeological excavations conducted from 2012 through 2021 at Tripolis by the River Maeander have brought to light spaces with mosaic pavements in some public and civilian structures. Mostly the colonnaded galleries of streets and agorae of public architecture are paved with mosaics displaying mainly floral decoration whereas civilian structures led by houses feature mosaics with floral and geometric ornamentation together at times.
The Mosaic House, which has provided us with immense data regarding settlement architecture of the city from the Late Hellenistic (date) through the fourth-fifth century AD, has rooms with mosaic pavements with fine craftsmanship and high quality, which are the most intact examples uncovered in the course of ten years of excavations. These mosaics and floorings should be among the elements contributing to the fame of Late Roman houses of Tripolis in Late Antiquity as inferred from the inscription on the pedestal of the honorary statue of Hermolaos, a Tripolitan who attained the level of senator in Rome in the mid-fourth century AD, stating that “… in case you would like to learn more about His family and his graceful deeds the city’s people and their renowned townhouse shall be the witnesses.”
For the time being it is not possible to clearly answer the query regarding the identity of masters who made the Tripolitan mosaics, whether they were local or traveling ateliers; however, in 2015 campaign, stone fragments bearing traces of processing phases to manufacture tesserae were uncovered in the colonnaded gallery of a main artery of the city and they constitute the first evidence for activities regarding mosaic production at Tripolis.

Anahtar Kelimeler

Lydia, Tripolis, Maiandros, mosaic, tessera

Kaynakça

• Bragantini 2019 I. Bragantini, “Apparati decorativi ad affresco e stucco”, A. Z. Ruggiu (ed.), Hierapolis di Frigia XXI: Le Abitazioni Dell’Insula 104 A Hierapolis Di Frigia, İstanbul, 247- 81.
• Campbell 1991 S. Campbell, The Mosaics of Aphrodisias in Caria, Toronto.
• Campbell 1998 S. Campbell, The Mosaics of Anemurium, Toronto.
• Décor I C. Balmelle - M. Blanchard Lemée - J. Christophe - J.-P. Darmon - A.-M. Guimier Sorbets - H. Lavagne - R. Prudhomme - H. Stern, Le Décor géométrique de la mosaïque romaine I, Paris, 1985.
• Décor II C. Balmelle - M. Blanchard-Lemée - J.- P. Darmon - S. Gozlan - M. P. Raynaud, Le Décor géométrique de la mosaïque romaine II, Paris, 2002.
• Destephen 2008 S. Destephen, Prosopographie Du Diocese D’Asie (325- 641), Paris.
• Duman 2013 B. Duman, “Son Arkeolojik Araştırmalar ve Yeni Bulgular Işığında Tripolis ad Maeandrum”, Cedrus I, 179- 200.
• Duman 2018 B. Duman, “Geç Antik Çağ’da Lydia Tripolis’i (İS. 4. yüzyıl dan Sasani Tahribatına Kadar)”, C. Şimşek - T. Kaçar (eds.), Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, 343- 367, İstanbul.
• Duman - Koçyiğit 2019 B. Duman - O. Koçyiğit, Tripolis ad Maeandrum II: Geç Antik Dönem Konut Kalıntıları ve Buluntuları, İstanbul.
• Farioli 1975 R. Farioli, “Struttura deia Mosaici Geometrici”, Antichita Altoadriatiche VIII, Mosaici in Aquileia e Nell’Alto Adriatico, Udine, 155-175.
• Guizzi- Filippini 2017 F. Guizzi - A. Filippini, “Tripolis on the Maeander in Hellenistic and Roman Age (cent. 3 rd B.C.-3 rd A.D.): Epigraphy and Prosopography”, B. Duman (ed.), Tripolis ad Maeandrum I, Tripolis Araştırmaları, İstanbul, 59-73.
• Hoffman et al. 1999 P. Hoffmann - J. Hupe - K. Goethert, Römische Mosaike Aus Trier, Mainz am Rhein.
• Işıklıkaya-Laubscher 2016 I. R. Işıklıkaya-Laubscher, “Perge Mozaik Atölyeleri ve Akdeniz Havzası Mozaik Ekolleri İçerisindeki Yeri”, Adalya XIX, 169-227.
• Koralay et al. 2019 T. Koralay - M. O. Baykara - K. Deniz - Y. K. Kadıoğlu - B. Duman - C. Chou Shen, “Multi-Isotope Investigations for Scientific Characterisation and Provenance Implication of Banded Travertines from Tripolis Antique City (Denizli–Turkey)”, Environmental Archaeology 24, 3, 317-336.
• Levi 1947 D. Levi, Antioch Mosaic Pavements, Princeton.
• Ok 2018 M. Ok, Tripolis Helenistik ve Roma Dönemi Seramiği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Paris 1884 P. Paris, “Inscriptions de Lydie”, BCH 8, 376- 390.
• Rinaldi 2003 F. Rinaldi, “Motivi geometrici e temi figurati nelle pavimentazioni musive della villa romana di Negrar”, A. Brugnolie - A. Buonopane (eds.), Annuario Storico della Valpolicella XIX, Vago di Lavagno, 133-160.
• Ruffa 2015 M. Ruffa, “I mosaici di via Olmetto/vicolo S. Fermo a Milano. Uno scavo in archivio”, LANX 20, 144‐ 166.
• Ruggiu 2007 A. Z. Ruggiu, “Regio VIII, insula 104. Le strutture abitative: fasi e trasformazioni”, F. D’Andria - M. P. Caggia (eds.), Hierapolis di Frigia I: Le Attivita delle Campagne di Scavo e Restauro 2000-2003, İstanbul, 211-256.
• Scheibelreiter-Gail 2011 V. Scheibelreiter-Gail, Die Mosaiken Westkleinasiens, Wien.
• Salies 1974 G. Salies, “Untersuchungen zu den geometrischen Gliederungsschemata römischer Mosaiken”, BJb 174, 1- 178.
• Şimşek - Bayram 2014 C. Şimşek - F. Bayram “Merkezi Kilise ve Çevresindeki Yapı Kalıntıları”, C. Şimşek (ed.), 10. Yılında Laodikeia, İstanbul, 283-301.
• Weinberg 1960 S. S. Weinberg, Corinth Vol 1.5, The Southeast Building The Twin Basilicas The Mosaic House, Princeton, New Jersey.
• Zimmermann 2011 N. Zimmermann, “Ephesos Geç Antik ve Bizans Dönemleri Resim Sanatı”, F. Daim - S. Ladstatter (eds.), Bizans Döneminde Ephesos, İstanbul, 115-162.