Mozaik Araştırmalarında Kullanılan Arkeometrik Yöntemler ve Örnekleri

Yıl 2023, Sayı: 16, 421 - 429, 03.11.2023

Mahmut Aydın

https://doi.org/10.26658/jmr.1377311

Öz

Günümüzde mozaiklerden elde edilecek bilgi sadece motiflerin görsel olarak incelemelerinden ibaret değildir. Tahribatsız ve tahribatlı arkeometrik yöntemler kullanılarak mozaiklerden elde edilecek bilimsel bilgi en üst seviyeye çıkarılabilmektedir. Mozaiklerde kullanılabilecek en yaygın arkeometrik yöntemler tahribatsız olanlardır; mozaiklerde kullanılan renk sayısı ve tonları taşınabilir (Munsell katalog kodunu veren) dijital renk ölçer ile tespit edilebilmektedir. Bunun yanı sıra taşınabilir X Işını Floresans Spektrometresi (P-EDXRF) ile tahribatsız bir şekilde taşları oluşturan elementler tespit edilerek tesseraların türleri belirlenebilmektedir. Cam tesseraların da kimyasal kompozisyonu ve renk vericiler belirlenebilmektedir.
Tahribatlı arkeometrik yöntemlerin kullanılması izinler ve etik açısından her zaman mümkün olmasa da bu yöntemlerden elde edilecek bilimsel bilgiler tahribatsız yöntemlere göre daha fazladır ve güvenilirdir. Mozaiklerde kullanılan harç, taş, cam ve pişmiş toprak tesseraların türlerinin ve içeriklerinin belirlenmesinde yaygın kullanılabilecek arkeometrik yöntemler de şunlardır; petrografik analizler, dalga dağılımlı X Işını Floresans Spektrometresi (WDXRF), Kütle Spektrometresi ve X Ray Detektörlü Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM-EDX)’dur. Bu yöntemler kullanılarak cam tesseraların kimyasal kompozisyonu, renk verici kimyasallar, üretim hataları, bozulma nedenleri ve ikincil kullanım ürünü olup olmadığı (geri dönüşüm) gibi bilgiler elde edilebilmektedir. Taş tesseralarda ise tahribatlı arkeometrik yöntemler kullanılarak taş türü ve kökeninin belirlenmesi yapılabilmektedir. Bu çalışmada yazarın mozaikler üzerinde bizzat yürüttüğü arkeometrik yöntemler ve elde ettiği sonuçlar paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mozaik, tessera, arkeometrik yöntemler, petrografik analizler P-XRF, SEM-EDX

Archaeometric Methods and Their Usage in Mosaic Research with Examples

Öz

Today, the scientific knowledge to be obtained from mosaics is not only a visual examination of the motifs. By using non-destructive and destructive archaeometric methods, the scientific knowledge to be obtained from mosaics can be maximized. The most common archaeometric methods that can be used in mosaics are non-destructive ones; The number and tones of colors used in mosaics can be determined with a portable digital colorimeter (which gives the munsel catalog code). In addition, with the portable X-Ray Fluorescence Spectrometer (P-EDXRF), the types of tesserae can be determined by detecting the elements that make up the stones non-destructively, while the chemical composition and colorants of the glass tesserae can be determined.
Although the use of destructive archaeometric methods is not always possible in terms of permissions and ethics, the scientific information to be obtained from these methods is more reliable than non-destructive methods. Archaeometric methods that can be widely used in determining the types and contents of mortar, stone, glass and terracotta tesserae used in mosaics are as follows; petrographic analyzes, are wavelength X-Ray Fluorescence Spectrometer (WDXRF), Mass Spectrometer, and Scanning Electron Microscope with X-Ray Detector (SEM-EDX). By using these methods, information such as the chemical composition of glass tesserae, coloront chemicals, production errors, causes of deterioration and whether it is a secondary use product (recycling) can be obtained. In stone tesserae, the type and provenance of stone can be determined by using destructive archaeometric methods. In this article, the archaeometric methods that the author personnaly carried out on the mosaic and the result he obtained submitted.

Anahtar Kelimeler

Mosaic, tesserae, archaeometric methods, petrographic analysis, P-XRF, SEM-EDX

Kaynakça

• Akyol - Aydın 2016 A. A. Akyol - M. Aydın, “Olba Kazısı Seramik Buluntuları Arkeometrik Analizleri”, Seleucia 6, 413- 431.
• Akyol vd. 2009 A. Akyol - Ç. G. Güray - Y. K. Kadıoğlu - Ş. Demirci, “Elaiussa-Sebaste cam örnekleri arkeometrik çalışmaları”, 24. AST, 13-28.
• Argunhan 2019 A. Argunhan, Antakya Mevsimler Mozaiğinin Arkeometrik Yönden İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi, Batman.
• Argunhan - Aydın 2022 A. Argunhan - M. Aydın, “Antakya Mevsimler Mozaiğinin Arkeometrik Yönden İncelenmesi”, JMR 15, 45-58.
• Ataman 2012 O. Y. Ataman, “Arkeometride Spektroskopi Yöntemleri”, A. A. Akyol - K. Özdemir (eds.), Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları: Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan, Ankara, 87-96.
• Aydın 2019 M. Aydın, “What Do We Learn About Antique Glass By Using Archaeometry”, O. Dumankaya (ed.), Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret : Prehistorya‘dan Bizans Dönemi’ne, Ankara, 427-436.
• Aydın - Kavşut 2021 M. Aydın - F. Kavşut, “Hatay Mozaiklerinde Kullanılan Taş Tesseraların Türü ve Kökenin Tespiti, Müze Otel Örneği”, JMR 14, 13-28.
• Hodges 1981 H. Hodges, Artifacts: An introduction to primitive technology, Newyork.
• Mantler - Schreiner 2000 M. Mantler - M. Schreiner, “X-ray Fluorescence Spectrometry in Art and Archaeology”, X Ray Spectrometry 29, 3-17.
• Noei 2021 S. Noei, “Hierapolis Kazısı Aziz Philippus Kilisesi. Koruma ve Onarım Çalışmaları 2010-2015”, F. D’Andria, - M. P. Caggia - T. Ismaelli (eds.), Le attività delle campagne di scavo e restauro 2012-2015, İstanbul, 745-757.
• Noei 2022 S. Noei, “Detailed Documentation and in Situ Conservation According To Mortar Characterisation of Opus Sectile Uncovered In The Saint Philip Church Of Hierapolis (Pamukkale-Turkey)”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry 22, 2, 123-137.
• Reedy 1994 C. L Reedy, “Thin-Section Petrography in Studies of Cultural Materials”, JAIC 33,115-129.