Edessa Mozaiklerindeki Mitolojik Unsurlar Üzerine Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 17, 45 - 63, 04.11.2024

Seçil Çokoğullu

https://doi.org/10.26658/jmr.1564660

Öz

Edessa (Şanlıurfa, Türkiye) Seleukoslar tarafından kurulmuş bir kenttir. Seleukosların zayıfladığı dönemde İÖ 132 - İS 242 yılları arasında Oshroene bölgesinde hüküm süren Edessa Krallığı’nın başkentidir. Kent bir taraftan yerel kültürel özelliklerini korurken bir taraftan da konumu sebebiyle doğusundaki ve batısındaki kültürlerin etkisinde kalmıştır.
Bugüne kadar ele geçen mozaikler, Edessa ve çevresinde İS 2. - 7. yüzyıllar arasında bir mozaik geleneğinin olduğunu açıkça gösterir. Mozaiklerin çoğunluğu figüratif olmakla birlikte geniş bir konu çeşitliliğine sahiptir. Bu mozaiklerde bölgeye özgü gelenekler ve inanç sistemlerinin yanı sıra aslında kuruluşuyla başlayan Roma hakimiyetiyle ve Hristiyanlığın yayılmasıyla devam eden batı mitolojisinin yansımaları dikkat çekmektedir.
Bu çalışmada Edessa’nın Hristiyanlık öncesi yerel inanç ve dil özellikleri ile Hellen ve Hellen kökenli Roma mitolojisinin Edessa’nın yayınlanmış mozaiklerinde kendini gösteren özellikleri ikonografik açıdan ortaya konmuştur. Bu unsurların tarihsel süreç içindeki ele alınış biçimleri ve farklılıkları ile Edessa’nın inanç sistemindeki değişimin mozaiklerdeki yansımaları üzerine genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edessa, Roma Dönemi, figüratif mozaik, mitoloji, ikonografi

Evaluation on Mythological Elements in Edessa Mosaics

Öz

Edessa (Sanliurfa, Turkey) is a city founded by the Seleucids. It was the capital of the Kingdom of Edessa, which ruled in the Oshroene region between 132 BC and 242 AD, when the Seleucids weakened. While preserving its local cultural characteristics, the city was influenced by the cultures to the east and west due to its location.
The mosaics recovered to date clearly show that there was a mosaic tradition in and around Edessa between the 2nd and 7th centuries AD. Although the majority of the mosaics are figurative, they have a wide variety of subjects. In these mosaics, in addition to the traditions and belief systems specific to the region, the reflections of western mythology, which actually began with the foundation of the city and continued with the Roman domination and the spread of Christianity, draw attention.
In this study, the pre-Christian local beliefs and language features of Edessa and the Hellenic and Hellenic-origin Roman mythology manifested in the published mosaics of Edessa are presented iconographically. A general evaluation was made on how these elements were handled and their differences in the historical process and the reflections of the changes in the belief system of Edessa on the mosaics.

Anahtar Kelimeler

Edessa, Roman Period, figural mosaic, mythology, iconography

Kaynakça

• Albayrak 2022 Y. Albayrak, “Paganizm İnancının Edessa Mozaiklerine Yansıması”, Arkeoloji ve Sanat 169, 131-140.
• Aydemir vd. 2008 N. Aydemir – S. Çokoğullu – N. Dervişoğlu, “Halepli Bahçe 2007 Yılı Mozaik Kurtarma Kazısı”, M. Şahin (ed.), IV. Uluslararası Tü rkiye Mozaik Korpusu Sempozyum Bildirileri, Geçmişten Gü nü mü ze Mozaik Köprü sü , Bursa, 1-7.
• Bailey 1968 L. R. Bailey, “The Cults of Twins at Edessa”, JAOS 88/2, 342-344.
• Balty 1990 J. Balty, La Mosaïque de Sarrîn (Osrhoène), Paris.
• Boversock 2006 G. W. Boversock, Mosaic History: The Near East from Late Antiquity to Islam, London.
• Blundell 1995 S. Blundell, Women in Ancient Greece, China.
• Burgess 1995 J. Burgess, “Achilles’ Heel: The Death of Achilles in Ancient Myth”, ClAnt 14/2, 217-244.
• Campbell 1994 S. D. Campbell, “Enhanced Images: The Power of Gems in Abstract Personification”, CMGR IV, 55-59.
• Daszewski – Michaēlidēs 1988 W. A. Daszewski – D. Michaēlidēs, Mosaic Floors in Cyprus, Ravenna.
• Delbarre et al. 2008 S. Delbarre – M. Fuchs – C. A. Paratte, “Achilles on Skyros: Crossing over Architecture, Mosaic and Wall Painting”, M. Şahin (ed.), IV. Uluslararası Tü rkiye Mozaik Korpusu Sempozyum Bildirileri, Geçmişten Gü nü mü ze Mozaik Köprü sü , Bursa, 35-42.
• Dougherty 2006 C. Dougherty, Prometheus, London&New York.
• Drijvers 1972 H. J. Drijvers, “The Cult of Azizos ve Monimos at Edessa”, Ex Orbe Religionum, Featschrift G. Widengren, I, Leiden, 355-371.
• Drijvers 1973 H. J. Drijvers, “Some New Inscriptions and Archaeological Finds from Edessa and Sumatar Harabesi”, BSOAS, 1-14.
• Drijvers 1980 H. J. W. Drijvers, Cults and Beliefs at Edessa, Leiden.
• Dulière 1968 C. Dulière, La mosaï que des amazones, Bruxelles: Centre belge de recherches archéologiques à Apamée de Syrie, Bruxelles.
• Dunbabin 1999 K. M. D. Dunbabin, Mosaics of the Greek and Roman World, Cambridge.
• Dunbabin 2018 K. M. D. Dunbabin, “The Transformations of Achilles on Late Roman Mosaics in the East”, L. Audley-Miller - B. Dignas (eds.), Wandering Myths, Transcultural Uses of Myth in the Ancient World, Berlin/Boston, 357-395.
• Eraslan 2013 Ş. Eraslan, “Roma Dönemi Duvar Resmi ve Mozaiklerde Akhilleus Skyros’ta Sahnesi: Efes, Pompeii ve Zeugma Örneği”, MSGÜ Sosyal Bilimler 7, 34-42.
• Eraslan 2014 Ş. Eraslan, “Antik Dönem Sanatında Amazon Kraliçeleri”, Arkeoloji ve Sanat 147, 67-78.
• Erhat 2000 A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul.
• Grimal 1990 P. Grimal, A Concise Dictionary of Greek Mythology, A. R. Max Well-Hyslop (trsl.), Great Britain.
• Green 1992 T. M. Green, The City of the Moon God: Religious Traditions of Harran, R.Van Den Broek - H.J.W. Drijvers - H.S. Versnel (eds.), Religions in the Graeco-Roman World, Vol.114, Leiden.
• Gündüz 1992 Ş. Gündüz, “Arkeolojik Bulgular Işığında 2. Yüzyıl Mar Alahe Kültü”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, 149-159.
• Gündüz 2005 Ş. Gündüz, Anadolu’da Paganizm, Antik Dönemde Harran ve Urfa, Ankara.
• Harrak 1992 A. Harrak, “The Ancient Name of Edessa”, JNES 51, 3, 209-214.
• Kitzinger 1963 E. Kitzinger, “The Hellenistic Heritage in Byzantine Art”, DOP 17, 95-115.
• Lavin 1963 I. Lavin, “The Hunting Mosaics of Antioch and Their Sources. A Study of Cmpositional Principles in the Development of Early Mediaeval Style”, DOP 17, 179-286.
• Levi 1947 D. Levi, Antioch Mosaic Pavements, Princeton.
• McDonnell 2006 M. A. McDonnell, Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic, Cambridge.
• Mutlu – Albayrak 2018 S. İ. Mutlu – Y. Albayrak, “Harran ve Soğmatar’da Sin Kültünün Varlığı”, Karadeniz 36, 133-144.
• OLD Oxford Latin Dictionary, Oxford, 1968.
• Önal 2013 M. Önal, Poseidon – Euphrates Evleri, Belkıs/Zeugma, İstanbul.
• Önal 2017 M. Önal, Edessa Mozaikleri, Şanlıurfa.
• Parrish 2017 D. Parrish, “East versus West in the Iconography of Roman Mosaics: Selected Examples of Shared Themes”, JMR 10, 259-283.
• Salman 2007 B. Salman, Orta Euphrates Mozaikleri Işığında Edessa ve Samosata Mozaikleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Salman 2012 B. Salman, “Kommegene ve Suriye Bölgesi Mozaiklerinde Yerel Özellikler ve Yabancı Etkiler: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, JMR 5, 187-200.
• Segal 1953 J. B. Segal, “Pagan Syriac Monuments in the Vilayet of Urfa”, AnSt 3, 97-119.
• Segal 1963 J. B. Segal, “The Sabian Mysteries: The Planet Cult of Harran”, E. Bacon (ed.), Vanished Civizilations, New York, 202-220.
• Segal 1967 J. B. Segal, “Four Syriac Inscriptions”, BSOAS 30, 2, 293-304.
• Segal 2002 J. B. Segal, Edessa (Urfa) Kutsal Şehir, A. Aslan (çev.), İstanbul.
• Şahin 2001 N. Şahin, Zeus‘un Anadolu Kültleri, İstanbul.
• Şahin 2004 D. Şahin, Amisos Mozaiği, Ankara.
• Şahin 2005 D. Şahin, “The Amisos Mosaic of Achilles. Achilles Cult in the Black Sea Region”, CMGR IX, 413-426.
• Şahin – Ünsal 2018 D. Şahin – N. D. Ünsal, “Ontario Kraliyet Müzesi’nde Sergilenen Edessa Kökenli Bir Grup Mozaik”, JMR 11, 239-256.
• Snyder 1923 G. A. S. Snyder, “The So-Called Puteal in the Capitoline Museum at Rome”, JRS 13, 56-68.
• Üney 2015 S. Çokoğullu Üney, Haleplibahçe Mozaikleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Weiss – Talgam 2002 Z. Weiss – R. Talgam, “The Nile Festival Building and its Mosaics: mythological representations in early Byzantine Sepphoris”, J. H. Humphrey (ed.), The Roman and Byzantine Near East III, JRA, Supp. 49, Portsmouth, 55-90.
• Weiss 2008 Z. Weiss, “The Mosaic of the Nile Festival Building at Sepphoris and Legacy of the Antiochene Tradition”, K. Kogman-Appel – M. Meyer (eds.), Between Judaism and Christianity, Leiden-Boston, 9-24.
• Weitzmann 1951 K. Weitzmann, Greek Mythology in Byzantine Art, Princeton.
• World Mythology 2009 U. X. L. Encyclepedia of World Mythology, U.S.A.
• Yaşar 2003 Ş. Yaşar, “Edessa Mezar Kitabe ve Mozaiklerine Göre Urfa Paganlarında Ahiret İnancı”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/1, 111-122.