Некоторые факты и предположения о жизни и деятельности генерала Мусы Кундухова в Османской империи

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 22, 30.09.2016

Georgy Chochiev

https://doi.org/10.21488/jocas.70387

Öz

Генерал
Муса Кундухов (Муса-паша) (1818–1889) является одной из наиболее известных, но
весьма противоречивых и не достаточно понятых фигур в истории как Кавказа, так
и северокавказской диаспоры в Османской империи второй половины 19 в. В данной
статье предпринимается попытка лучше осмыслить объективные и субъективные
соображения и расчеты, которыми он руководствовался при организации переселения
около 5 тыс. чеченских, осетинских и черкесских (кабардинских) семейств в
султанские владения в 1865 г., и оценить, в какой мере обнаруженные им на новой родине реалии могли
соответствовать его первоначальным надеждам и ожиданиям. Несомненно, занятое
Муса-пашой в османской военно-политической структуре положение было достаточно
высоким, а его профессиональная деятельность в целом успешной. Вместе с тем,
если исходить из чрезвычайно вероятного допущения о наличии у него после
эмиграции далеко идущих «кавказскоориентированных» (в самом широком смысле)
амбиций, то очевидно, что в конечном счете ему не удалось ни стать общепризнанным
и авторитетным лидером в рамках северокавказского иммигрантского сообщества, ни
в существенной мере повлиять на формирование кавказской политики и военной
стратегии Порты. Тем не менее некоторые действия и инициативы Кундухова, судя
по всему, в определенной степени способствовали информированию османского
руководства о положении поселенных в Анатолии северокавказцев, подвигнув его к
принятию более серьезных мер по решению их проблем. 

Anahtar Kelimeler

Муса Кундухов, северокавказцы, Российская империя, Османская империя, миграция, колонизация, русско-турецкая война 1877–1878 гг.

General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler [Some Facts and Considerations Regarding General Musa Kundukhov’s Life and Activities in the Ottoman Empire]

Öz

    General Musa Kunduhov (1818–1889) gerek Kafkasya’nın, gerekse Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Kuzey Kafkasya diasporasının 19. yüzyılın ikinci yarısındaki tarihinde iz bırakmış, fakat gayet çelişkili ve yeteri kadar anlaşılmamış simalardan biridir. Bu çalışmada, 1865 yılında yaklaşık 5 bin Çeçen, Oset ve Çerkes (Kabardey) ailesinin padişahın ülkesine göçünü düzenlerken hangi objektif veya sübjektif sebep ve hesaplara göre hareket ettiğini, yeni vatanında karşılaştığı gerçeklerin başlangıçtaki umut ve beklentilerine ne derecede uygun düştüğünü daha iyi kavrama çabasında bulunulmuştur. Musa Paşa’nın Osmanlı askeri-siyasi yapısı içerisinde elde ettiği konumun oldukça yüksek, mesleki alanındaki faaliyetlerinin ise esasen başarılı olduğu kuşku götürmemektedir. Buna karşılık, göçten sonra çok iddialı “Kafkas yönlü” (en geniş anlamıyla) ihtiraslarının bulunduğu istikametindeki son derece olası varsayımdan yola çıkılırsa, sonuçta ne Kuzey Kafkas göçmen topluluğu boyutunda genel kabul gören ve itibarı tartışma götürmeyen bir lider olabildiği, ne de Babıali’nin Kafkasya politikasının ve askeri stratejisinin oluşturulmasını hissedilir biçimde etkileyebildiği açıktır. Bununla birlikte Kunduhov’un bazı hareketlerinin ve girişimlerinin Osmanlı yönetiminin Anadolu’da yerleştirilen Kuzey Kafkasyalıların durumları konusunda bilgilendirilmesine ve sorunlarına daha ciddi olarak eğilmesine bir ölçüde hizmet ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Musa Kunduhov, Kuzey Kafkasyalılar, Rusya İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, göç, iskan, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı

General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler [Some Facts and Considerations Regarding General Musa Kundukhov’s Life and Activities in the Ottoman Empire]

Öz

    General Musa Kundukhov (1818–1889) is one of the
noticeable, although the most controversial and insufficiently understood
figures in the history of both the Caucasus and North Caucasian diaspora in the
Ottoman Empire of the second half of the 19th century. In this paper an attempt
is made to better comprehend the objective or subjective reasons and
considerations, by which he was guided when organizing the resettlement of
approximately 5 thousand Chechen, Ossetian and Circassian (Kabardian) families
to the Sultan’s domains, and to assess to what degree the realities he
encountered in his new homeland corresponded to his initial hopes and
expactations. Undoubtedly, the status that Musa Paşa has achieved within the Ottoman
military-political establishment was rather high, and his work in the
professional sphere generally successful. Yet, – if we are to proceed from the
highly probable assumption that after the emigration he cherished some
far-reaching “Caucasian” (in the widest sense) ambitions – it is obvious that
he finally failed to become an acknowledged and unquestionably authoritative
leader on the scale of the North Caucasian immigrant community, as well as to
exert any visible influence on the formation of the Porte’s Caucasian policy
and military strategy. Nonetheless, some of Kundukhov’s activities and
initiatives appear to be instrumental to a certain extent in informing the
Ottoman administration about the condition of the North Caucasian refugees
settled in Anatolia and in more seriously addressing their problems.

Anahtar Kelimeler

Musa Kundukhov, North Caucasians, Russian Empire, Ottoman Empire, migration, colonization, 1877–1878 Russo-Turkish War

Kaynakça

• A.MKT.MHM. No. 376/53.
• İ.DH. No. 38018, 38199, 61009, 61133-3.
• İ.MM. No. 1264, 1398, 1481, 1590.
• İ.MVL. No. 20103, 22848, 23885.
• İ.ŞD. No. 311.
• “Correspondence respecting the Condition of the Population in Asia Minor and Syria.” 1879. Turkey, 10.
• “Correspondence respecting the Condition of the Population in Asia Minor and Syria.” 1880. Turkey, 4.
• Dzagurov, Georgiy (der.). 1925. Pereseleniye gortsev v Turtsiyu. Materialı po istorii gorskih narodov. Rostov-na-Donu: Sevkavkniga.
• Kumıkov, Tugan (der.). 2001. Problemı Kavkazskoy voynı i vıseleniye çerkesov v predelı Osmanskoy imperii (20–70-e gg. XIX v.). Sbornik arhivnıh dokumentov. Nalçik: Elbrus.
• Palgrave, W. Gifford. 1984. “Report on the Provinces of Trebizond, Sivas, Kastemouni, and Part of Angora, January, 1868.” K. Bourne ve D.C. Watt (ed.). British Documents on Foreign Affairs. Bölüm 1. Dizi B. Cilt 6. Y.y.: University Publications of America.
• Şimşir, Bilal N. (der.). 1989. British Documents on Ottoman Armenians. Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Avagyan, Arsen. 2004. Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet-İktidar Sisteminde Çerkesler. İstanbul: Belge Yayınları.
• Aydemir, İzzet. 1988. Göç. Ankara.
• Berzeg, Nihat. 1996. Çerkes Sürgünü. Ankara: TAKAV Matbaacılık.
• Degoyev, Vladimir. 2003. “General Musa Kunduhov: istoriya odnoy illuzii.” Zvezda, 11, 151–162.
• Entsiklopediçeskiy slovar Brokgauza i Yefrona. 1902. Cilt 35. S. Petersburg: Semyonovskaya Tipolitografiya.
• Fadeyev, Rostislav. 2005. Kavkazskaya voyna. Moskova: Eksmo.
• Ganiç, Anastasiya. 2008. “Mej dvuh imperiy: voyennaya i administrativnaya karyera Musı Kunduhova (toçka zreniya).” Vostok, 4, 109–120.
• Gazi Ahmed Muhtar Paşa. 1996. Anılar. Cilt 2. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Girard, R.P. 1902. “Le Yeldez Dagh: excursion de Sivas á Tokat.” Les missions catholiques, 34.
• Hanoğlu, Canan. 2006. Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan 19–20. Yy. Mezar Taşları. Atatürk Ün., yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Kantemir, Alihan. 1978. “Bir Kaç Söz.” General Musa Kundukhov’un Anıları. Çev. Murat Yağan. İstanbul: Kafkas Kültür Dernekleri Yayını, 5–13.
• Kanukov, İnal. 1878. “Ot Aleksandropolya do Erzeruma.” Kavkaz, 275.
• Kunduhov, Mussa. 2013. Memuarı. Vladikafkas: İPP im. V. Gassiyeva.
• Kutlu, Tarık C. 1986. “Çerkes Musa Kundukhov Paşa (1818–1889).” Tarih ve Toplum, 36.
• Mehmed Arif. t.y. Başımıza Gelenler. Cilt 1. İstanbul: Tercüman.
• Saydam, Abdullah. 1997. Kırım ve Kafkasya Göçleri (1856–1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Srvandztyants, Garegin. 1885. Toros Ahpar: putevoditel po Armenii. Tiflis: Tipografiya Kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego na Kavkaze.
• Taylor, John G. 1868. “Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866.” The Journal of the Royal Geographical Society of London, 38.
• Totoyev, Mihail. 1948. “K voprosu o pereselenii osetin v Turtsiyu (1859–1865)”, İzvestiya Severo-Osetinskogo nauçno-issledovatelskogo instituta, 13/1.
• Traho, Ramazan. 1993. “Circassians.” Central Asian Survey, 10/1–2.