The North Caucasian Diaspora Factor” in the Soviet-Turkish Relations (1919-1921) [Sovyet-Türkiye İlişkilerinde “Kuzey Kafkasya Diasporası Faktörü” (1919-1921)]

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 12, 259 - 294, 31.05.2021

Tsvetelina Tsvetkova

https://doi.org/10.21488/jocas.916644

Cited By: 1

Öz

Bu makale, 1919-1921 döneminde Sovyet-Türk ilişkilerinde bir faktör olarak Kuzey Kafkas diasporasının önemini incelemektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, Ankara Hükümeti'nde üst düzey görevlerde bulunan veya Türk Kurtuluş Savaşı'nda önemli bir rol oynayan diaspora üyelerinin faaliyetlerinin bir bölümünü sunmaktadır. Dolayısıyla hem Türkiye hem de Sovyet Rusya için değerleri, onları aksilikler ve karşılıklı güvensizlik yaşanmakta olan Sovyet-Türk işbirliğinde siyasi üstünlük oyunlarının bir parçası haline getirdi. Kuzey Kafkasya diasporasının orijinal anavatana yönelik duygu ve istekleri, siyasi baskı uygulamak ve Ankara ya da Moskova'nın siyasi amaçlarının gerçekleştirilmesi için olanaklar yaratmak için iyi bir şekilde kullanıldı. Bu makale, diasporanın Sovyet-Türkiye ilişkileri üzerinde etkisini iki ana faaliyet yönünden ele almaktadır: 1. Kuzey Kafkasya'da yeni kurulan Dağlık Cumhuriyet'in bağımsızlığını destekleyen diplomatik faaliyetler; 2. Anadolu'daki komünist harekete katılımla ilgili faaliyetler. Bu faaliyetlerin ne ölçüde kendi kendine inisiyatif veya iyi hazırlanmış birer siyasi plan olduğu da tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

kuzey kafkasya diasporası, Türkiye, Sovyet Rusya, diplomasi, komünizm

The North Caucasian Diaspora Factor” in the Soviet-Turkish Relations (1919-1921) [Sovyet-Türkiye İlişkilerinde “Kuzey Kafkasya Diasporası Faktörü” (1919-1921)]

Öz

The article examines the importance of the North Caucasian diaspora as a factor in the Soviet-Turkish relations within the period 1919-1921. It presents part of the activities of the diaspora members, who occupied high-ranked positions in the Grand National Assembly of Turkey, Ankara Government or were serious factors in the Turkish War of Independence. Therefore, their value both for Turkey and for Soviet Russia made them a part of the political games for supremacy in the Soviet-Turkish cooperation, which experienced moments of setback and mutual mistrust. The utilisation of the North Caucasian diaspora sentiments and aspirations towards the original motherland was well used to exert political pressure and to open possibilities for realisation of the political aims of Ankara or Moscow. The current article considers two main directions of activities of the diaspora, which had an impact on the Soviet-Turkish relations: 1. Diplomatic activities, supporting the independence of the newly established Mountainous Republic in North Caucasus; 2. Activities, related to participation in the communist movement in Anatolia. To what extent these activities were a self-initiative or a well-prepared political plan is to be discussed as well.

Anahtar Kelimeler

North Caucasian diaspora, Turkey, Soviet Russia, diplomacy, communism

Kaynakça

• Abramov, Vadim. Evrei v KGB. Palači i žertvy. Moskva: Âuza - Èksmo, 2005.
• Akal, Emel. Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terraki ve Bolşevizm. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.Ş., 2013.
• ---. Moskova-Ankara-Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa Hazretleri. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.Ş., 2013.
• Akbulut, Erden, ve Mete Tunçay. Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923). Istanbul: Sosyal Tarih Yayınları, 2016.
• Alieva, Sevindž, and Ali Asker. “Popytki obrazovaniâ teokratičeskogo gosudarstva imamom N. Gocinskim na Kavkaze i ego svâzi s Osmanskoj Imperiej”. Avrasya İncelemeleri Dergisi 3 (2015): 77 – 121.
• Arbaç, İmren. “Milli Mücadele Dönemi Rus-Türk Ilişkilerinde Yeşil Ordu – Çerkez Ethem - Mustafa Suphi ve Arkadaşlari Üçgeni“. Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştirma Dergisi, Cilt 1.2 (2017): 38-54.
• Avagyan, Arsen. Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye'nin devlet-iktidar sisteminde Çerkesler. Istanbul: Belge Yayınları, 2004.
• ---. Türk Dış Siyasetine Kuzey Kafkasya Siyasi Muhacereti (1920-1971). Istanbul: Belge Yayınları, 2013.
• Avcıoğlu, Doğan. Millî Kurtukuş Tarihi 1838’den 1995’e. 2. kitap: Sovyet Devrimi Karşısında Türk Devrimi. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1974.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Tek Adam Mustafa Kemal . Cilt 2 (1919-1922). Istanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
• Bardakçı, Murat. Enver. Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Besleney, Zeynel Abidin. The Circassian Diaspora in Turkey: A Political History. London and New York, Routledge, 2014.
• Bilgin, Mustafa Sitki. “Vliânie bolʹševistskoj revolûcii na Tureckoe nacionalʹnoe dviženie: k voprosu o sovetskoj finansovoj pomoŝi”. Sovremennaâ naučnaâ myslʹ no. 6 (2017): 39-49.
• Butbay, Mustafa. Kafkasya hatiralari. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Carr, E.H. A history of Soviet Russia. Vol.3 - The Bolshevik Revolution 1917-1923. London: Macmillan Academic and Professional LTD, 1953.
• Cebesoy, Ali Fuat. Moskova Hatırları. Milli Mücadele ve Bolşevik Rusya. Istanbul: Temel Yayınları, 2017.
• Centralen Dǎržaven Arhiv (CDA), f. 321К, op. 1, а.е. 2797.
• Ciddi, Sinan. Kemalism in Turkish Politics: The Republican People's Party, Secularism and Nationalism. New York, Routledge, 2009.
• Çelikpala, Mitat. “From İmmigrants to Diaspora: İnfluence of the North Caucasian Diaspora in Turkey”. Middle Eastern Studies, Vol. 42.3 (2006): 423-446.
• Čočiev, Georgij Vitalʹevič. Kavkazskoorientirovannaâ deâtelʹʹnostʹʹ čerkesskoj političeskoj èlity v Turcii v 1918-1922 gg. Istoričeskie, filosofskie, političeskie i ûridičeskie nauki, kulʹturologiâ i iskusstvovedenie. Voprosy teorii i praktiki (vhodit v perečenʹ VAK) 4 (2014): 205-208, https://www.gramota.net/materials/3/2014/4-1/57.html. Accessed 11 Oct. 2020
• Degoev, Vladimir. “General Musa Kunduhov: istoriâ odnoj illûzii”. Zvezda, 11 (2003). https://magazines.gorky.media/zvezda/2003/11/general-musa-kunduhov-istoriya-odnoj-illyuzii.html. Accessed 11 Oct. 2020
• Denikin, Anton. Očerki Russkoj Smuty Ocherki Russkoi smutyi. Moskva: Myslʹ, 1991
• Frunze, Mihail. Sobranie Sochineniy. Vol. 1 (1905-1923 Gody). Moskva: Gosudarstvennoe Izdatel’stvo, 1929.
• Gingeras, Ryan. Sorrowful shores. Violence, ethnicity and the End of the Ottoman Empire, 1912-1923. Oxford University Press, 2009. ---. “The Sons of Two Fatherlands: Turkey and the North Caucasian Diaspora, 1914-1923”. European Journal of Turkish Studies [Online], 2019, 4 http://journals.openedition.org/ejts/4424. 15 Oct. 2020
• Gökay, Bülent. Emperyalizm ile Bolşevizm arasında Türkiye. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2006.
• Göyüşov, Altay. Kuzey Kafkasya Dağlılarının Özgürlük Uğrunda Mücadelesi (1917-1920). Kuban Matbaacılık Yayıncılık, 2016.
• Gürkan, Şirin, editor. Çerkez Ethem'in Ele Geçen Hatıraları. Ankara: Dorlion Yayinevi, 2020.
• Harris, George S. The Origins of Communism in Turkey. Stanford University, 1967.
• Kakagasanov, G.I., and L.G. Kajmarazova, editors. Soûz obʺedinennyh gorcev Severnogo Kavkaza i Dagestana (1917-1918 gg.) i Gorskaâ Respublika (1918-1920 gg.): Dokumenty i materialy, Mahačkala: IIAÈ DNC RAN; ALEF, 2013.
• Kakagasanov, G. I., T. H. Matiev, Û.F. Boldyrev, and O. V. Nazarova. “Pervye gosudarstvennye obrazovaniâ na Severnom Kavkaze: sozdanie, deâtelʹnostʹ i likvidaciâ (maj 1917 – mart 1920 gg.)”. Vestnik Ingušskogo naučno-issledovatelʹskogo instituta gumanitarnyh nauk im. Č.È. Ahrieva, 2 (2019): 14-36.
• Karabekir, Kâzım. İstiklâl Harbimiz. Cilt 4. İstanbul: Emre Yayınları, 2005.
• Koç, Nurgün. “Birinci Dünya Savağı sonunda Kuzey Kafkasya’da ortaya çıkan siyasi gelişmeler ve Türkiye”. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi –TİMAD, Cilt:14.27 (2019): 111-138.
• Masayuki, Yamauchi. The Green Crescent under the Red Star. Enver Pasha in Soviet Russia 1919-1922. Tokyo, 1991.
• Murad, Sultan. “The Jihad of Said Shamil and Sultan Murad for the liberation of the Caucasus”. Central Asian Survey, 10:1-2 (1991): 181-187.
• Nur, Rıza. Hayat ve Hatıratım. Cilt. 3. İstanbul: Altındağ Yayınevi, 1967.
• ---. Milli Mücadele’de Sovyet Rusya Altınları. İstanbul: Örgün Yayınları, 2020.
• Öztoprak, İ̇zzet. “Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey'in İstifası Meselesi”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 9.25 (1992): 95-108.
• Pipes, Richard. The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism, 1917-1923. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1997.
• Posadskij, Anton. Zelenoe dviženie v Graždanskoj vojne v Rossii. Krestʹânskij front meždu krasnymi i belymi. 1918—1922 gg. Moskva: Centrpoligraf, 2018
• Smyslov, Oleg. Proklâtye legiony. Izmenniki Rodiny na sluzhbe Gitlera. Moskva: Veche, 2017), https://www.litmir.me/br/?b=569635&p=8. Accessed 2 Mar. 2020
• Tsvetkova, Tsvetelina. “Diplomatičeskoe stolknovenie Rossii s Velikobritaniej na Kavkaze v 30-x godax XIX veka”. Vìsnik Marìupol′s′kogo deržavnogo unìversitetu. Serìâ: Ìstorìâ. Polìtologìâ 18 (2017): 400-410.
• ---. “Turkish National Movement and Soviet Russia in Caucasus (1919-1922)”. Journal of Balkan and Black Sea Studies 1 (2018): 77-114.
• Uzun, Zübeyir. Milli Mücadele’de Çerkez Ethem ve Kuva-yi Seyyare’nin Faaliyetleri (1919–1920). 2008. Selçuk Üniversitesi, PhD dissertation.
• Vačagaev, M. M. Soûz gorcev Severnogo Kavkaza i Gorskaâ respublika. Istoriâ nesostoâvšegosâ gosudarstva. 1917— 1920. Moskva: Centrpoligraf, 2018.
• Vasilʹkov, Â. V., and M. D. Èlʹzon. “Manatov (Monatov) Šarif Ahmedovič”. Sotrudniki Rossijskoj nacionalʹnoj biblioteki – deâteli nauki i kulʹtury. Biografičeskij slovarʹ, Vol. 1-4. Electronic version, http://nlr.ru/nlr_history/persons/info.php?id=1061. Accessed 11 Mar. 2020
• Yelbaşı, Caner. The Circassians of Turkey. War, Violence and Nationalism from the Ottomans to Atatürk. London: I.B. Taurus, 2019.