Abrekler ve Devlet: 19-20. Yüzyıllarda Kafkasya’da Şiddet Kültürü [Abrechs and the State: Culture of Violence in the Caucasus in the 19th and 20th Centuries]

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 15, 167 - 204, 31.05.2024

Vladimir Bobrovnikov Çevirmen: Semih Alkan

Öz

Makale, 19 ve 20. yüzyıllarda Kafkas halkları arasında ortaya çıkan özgün ‘’şiddet kültürü’’ konusuna ayrılmıştır. Bu kültürün baş aktörleri, abrek şeklinde adlandırılan, günümüzde Robin Hood gibi asil ve adil olarak ün kazanmış profesyonel haydutlardır. Abreklik hangi sebeple ve ne zaman ortaya çıktı? Kafkas Savaşı’nın öncesi ve sonrasında abreklerin Kafkas toplumundaki konumları neydi? Kafkasyalılar ve komşularının onlara karşı tavrı nasıldı? Yüzyılın ikinci yarısında mahiyetleri değişti mi? Neden ne Rus ne de Sovyet yönetimi bu hareketi ortadan kaldıramadı? Sovyetler Birliği sonrası Kafkasya ve Rusya’da abrekliğin topluma ve kültüre etkileri nelerdi? Makalenin hedefi bu sorulara tatminkar cevaplar bulmak ve abrekliği Rus reform ve kargaşa döneminin yerel bir fenomeni olarak tanımlamaktır.

Anahtar Kelimeler

şiddet kültürü, kafkasya, abrek, Kafkas Savaşı

Abrechs and the State: Culture of Violence in the Caucasus in the 19th and 20th Centuries

Öz

The article is devoted to the unique "culture of violence" that emerged among the Caucasian peoples in the 19th and 20th centuries. The protagonists of this culture are professional bandits called abrek, who today have a reputation as noble and fair, like Robin Hood. For what reason and when did abreks appear? What was the position of the abreks in the Caucasian society before and after the Caucasian War? What was the attitude of the highlanders and their neighbors towards them? Did their nature change in the second half of the century? Why neither the Russian nor the Soviet administration was not able to eliminate this movement? What were the effects of abrek on society and culture in the Caucasus and Russia after the Soviet Union? The aim of the article is to find satisfactory answers to these questions and to define abreast as a local phenomenon of the Russian era of reform and turmoil.

Anahtar Kelimeler

caucasus, causacian war, abrek, culture of violence

Kaynakça

• Abayev, V.İ., İstoriko-etimologiçeskiy slovar osetinskogo yazıka, Moskova; Leningrad: İzdatelstvo Akademii nauk SSSR, 1958, t. I.
• Aglarov, M.A., Selskaya obşina v Nagornom Dagestane v XVII - naçale XIX v., Moskova: Nauka, 1988.
• Aktı, sobrannıye Kavkazskoy arheografiçeskoy komissiey (AKAK). Tiflis.
• Al-Aman. 17 Sep. 1999. No 373
• Amirecibi, Ç., Data Tutaşhia, Tbilisi: Merani, 1973, 1975
• Ançabadze, Yu.D., “’Ostrakizm’ na Kavkaze,” Sovetskaya etnografiya, 1979, no. 5.
• Bagirov, A., “Myuridizm i Şamil,” Bolşevik. 1950, XIII.
• Bennigsen Broxup M. (ed.), North Caucasus Barrier. The Russian advance toward the Muslim world, London: Hurst & Co, 1992.
• Bennigsen, A., Lemercier-Quelquejay, Ch., Le soufi et le commissaire. Les confréries musulmanes en URSS, Paris: Éditions du Seuil, 1986.
• Berdyayev, S.K., Çeçnya i razboynik Zelimhan, Paris: Pascal, 1932, s. 55-58; İzvestiya. 14.08.1999.
• Berje, A.P., “Vıseleniye gortsev Kavkaza,” Russkaya starina, 1882, t. 36.
• Berzenov, N., “İz vospominanıy ob Osetii,” Kavkaz, 1851, no. 92.
• Bliyev, M.M., “Kavkazskaya voyna, sotsialnıye istoki, suşnost,” İstoriya SSSR, 1983, no. 2.
• Bliyev, M.M., Degoev, V., Kavkazskaya voyna, Moskova: Roset, 1994.
• Bronevski, S.M., İstoriçeskiye vıpiski o snoşeniyah Rossi s Persieyu, Gruzieyu i voobşe s gorskimi narodami, na Kavkaze obitayuşimi, so bremen İvana Vasileviça donıne, SPB.: Tsentr “Peterburgskoye vostokovedeniye,” 1996, l. 11 ob.
• Broxup, M., “Caucasian Müridism in Soviet historiography,” in Jemaleddin of Kazikumukh, Naqshbandi treaty, Oxford: The Society for Central Asian Studies, 1986.
• Bubulatov, V.M., Rıtsar çesti, Mineralnıye vodı: Poligrafprom, 2014.
• Bulatova, A.G., Traditsionnıye prazdniki i obryadı narodov gornogo Dagestana v XIX-XX vv., Leningrad: Nauka, 1988.
• Buşuyev, S.K., Borba gortsev za nezavisimost pod rukovodstvom Şamilya, Moskova; Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1939.
• Butkov, P.G., Materialı dlya novoy istorii Kavkaza, SPb,: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk, 1869. Ç. 2.
• Dağıstan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi (Tsentralnıy gosudarstvennıy arhiv Respubliki Dagestana (TsGA RD)). Mahaçkala, f. r- 117, op. 34, d. 7, l. 56.
• Daniyalov, A.D., Vospominaniya, Mahaçkala: Dagestanskogo knijnoye izdatelstvo, 1992.
• Dudayev, A.H., “Çeçenskoye İslamskoye gosudarstvo,” al-Kaf, 1998, No 1.
• Elmesov, A.M., İz istorii russko-kavkazskoy boynı, Nalçik: Poligrafkombinat imeni Revlolutsii 1905 goda, 1991.
• Evliya Çelebi seyahatnamesi. İstanbul: İkdam Matbaası, Devlet Matbaası, Orhaniye Matbaası, 1314/1896, vol. 7.
• Fadeyev, A.V., “O vnutrenney sotsialnoy baze myuridskogo dvijeniya na Kavkaze XIX b.,” Voprosı istorii. 1955, No. 6.
• Fadeyev, R.A., Sobraniye soçineniy, SPb.: Tipografiya V.V. Komarova, 1889, t. l.
• Gaciyev B.G. (red.), Dagestan v izvestiyah russkih i zapadnoevropeyskih avtorov XIII–XVIII vv. Mahaçkala: Dagestanskoye knijnoye izdatelstvo, 1992, s. 44.
• Gaciyev B.G. (red.), Gadji-Ali. Skazaniye oçevidtsa o Şamile, Mahaçkala: İnstitut istorii, arheologii, etnografii DNTs RAN, 1995.
• Gaciyev, M.G., Davudov, O.M., Şihsaidov, A.R., İstoriia Dagestana s drevneişih vremen do kontsa XV veka, Makhaçkala: İnstitut istorii, arheologii i etnografii Dagestanskogo nauçnogo tsentra RAN, 1996.
• Gammer, M., Muslim resistance to the Tsar: Shamil and the conquest of Chechnia and Daghestan, London: Frank Cass & Co, 1994.
• Gardanov V.K. (red.), Adıgi, balkartsı i karaçayevtsı v izvestiyah evropeyskih avtorov XIII–XIX vv., Nalçik: Elbrus, 1974.
• Gardanov, V.K., Obşestvennıy stroy adıgskih narodov (XVIII - pervaya polovina XIX v.), Moskova: Nauka, Glavnaya redaktsiya vostoçnoy literaturı, 1967.
• Gatsayeva, K., Guerin, F., Abrek Zélimkhan. Héro Tchétchène, Paris: l’Harmattan, 2013.
• Gatuyev, Dz., Zelimhan, Rostov-na-Donu-Krasnodar: Sevkavkniga, 1926.
• Gudayev, L., Abrek Zelimhan, Grozni: GUP “Knijnoye izdatelstvo,” 2010.
• Han-Girey, Zapiski o Çerkessii, Nalçik: Elbrus, 1978.
• Hronika Muhammeda Tahira al-Karahi O dagestanskih voynah v period Şamilya / Bariqat al-suyuf al-daghistaniyya fi ba‘d al-ghazawat al-shamiliyya jama‘a-ha Muhammad Tahir al-Qarakhi, Moskova; Leningrad: İzdatelstvo Akademii nauk SSSR, 1946.
• İskander, F., Stoyanka çeloveka, Moskova: İzdatelstvo “Pravda,” 1991.
• Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi (Tsentralnıy gosudarstvennıy arhiv Kabardino-Balkarskoy Respubliki (TsGA KBR)), Nalçik.
• Kajarov, V.H., Traditsionnıye obşestvennıye institutı kabardintsev i ih krizis v kontse XVIII - pervoy polovine XIX v., Nalçik: El-fa, 1994.
• Karayev, K.R., Vospominaniya, Mahaçkala: Tipografiya Dagfiliala Akademii nauk SSSR, 1968.
• Karpov, Yu.Yu., Djigit i volk. Mujskiye soyuzı v sotsiokulturnoy traditsii gortsev Kavkaza, SPB.: Nauka, 1996.
• Kazaçkovski V., Pazboi na Kavkaze, Vladikavkaz: Elektropeçatnya S. Kazarova, 1913, s. 79. TsGA RD, f. 2, op. 4, d. 5, ll. 2-4, 5.
• Kodzoyev, İ., Sulumbek Sagopşinski, Nazran: Piligrim, 2011.
• Komarov, A.V., “Adatı i sudoproizvodstvo po nim,” Sbornik svedeniy o kavkaskih gortsah, Tiflis, 1868, vıp. I.
• Lamberti, A., “Opisaniye Kolhidı, nazıvaemoy teper Mingreliey,” Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey i plemen Kavkaza, Tiflis, 1913, vıp. 43. Layton, S., Russian literature and Empire: Conquest of the Caucasus from Pushkin to Tolstoy, Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Leontoviç, F.İ., Adatı kavkazskih gortsev, Odesa: Tipografiya P.A. Zelenogo, 1882, vıp. I.
• Luguyev, S.A., Magomedov, D.M., Bejtintsı v XIX - naçale XX v., Mahaçkala: İnstitut istorii, arheologii i etnografii Dagestanskogo nauçnogo tsentra RAN, 1994.
• Lyulye, L.Ya., Çerkesiya, SPb., 1859.
• Mafedzev, S.H., Obryadı i obryadovıye igrı adıgov v XIX - naçale XX v., Nalçik: Elbrus, 1979.
• Magomed-Hanov M., “İstinnıye i lojnıye posledovateli tarikata,” Sbornik cvedeniy o kavkazskih gortsah, Tiflis, bıp. IV.
• Magomedov, R.M., Po aulam Dagestana, Mahaçkala: Dagestanskoye knijnoye izdatelstvo, 1979.
• Mamakayev, M., Zelimhan, Grozni: Çeçeno-İnguşskoye knijnoye izdatelstvo, 1981.
• Nadejdin P. Kavkazskiy kray. Priroda i lyudi, Tula: Tipografiya i litografiya Ye.İ. Drujininoy, 1895.
• Orsahanov, A.R. (ed.), Zelimhan Guşumazukaev, Grozni: Fregat, 2021.
• Osmanov, G.G., Sotsialno-ekonomiçeskoye razvitiye dagestanskogo dokolhoznogo aula, Moskova: Nauka, 1965.
• Osmanov, M.-Z.O., Formı traditsionnogo skotovodstva narodov Dagestana v XIX - naçale XX v., Moskova: Nauka, Glavnaya redaktsiya vostoçnoy literaturı, 1990.
• Panek, L.B., “Materialı po etnografii rutultsev,” NA İİAE, F. 3. Op. 36. D. 2, l. 59.
• Pantyuhov, İ., “Sovremennıye lezginı,” Kavkaz. 1901.
• Pokrovski, N.İ., “Obzor istoçnikov po istorii imamata,” Problemı istoçnikovedeniya. Moskova, 1936, vıp. 2.
• Polozov, “V debryah Zakavkazya,” The Bakhmeteff Archive of the Library of the Columbian University (BAR), New York.
• “Predpisaniye predsedatelya Dagestanskogo narodnogo suda ot 20 seentyabrya 1911 g. No 2288,” TsGA RD, f. 21, d. 7, l. 18.
• “Privlegirovannıye sosloviya Kabardinskogo okruga,” Sbornik cvedeniy o kavkazskih gortsah, Tiflis, 1870, vıp. 3.
• Ramazanov, A.H., “Borba dagestanskih narodov protiv kolonializma v posleimamatskiy period,” Nauka i molodej, Seferbekov R.İ. (red.), Mahaçkala: İnstitut istorii, arheologii i etnografii DNTS RAN, 1997, vıp. 1.
• Rus Devlet Askeri Tarih Arşivi (Rossiyskiy gosudarstvennıy voenno-istoriçeskiy arhiv (RGVİA)). Moskova.
• Said, E.W., Orientalism, New York; London: Penguin Books, 2003.
• Sandrıgaylo İ.Ya. (red.), Adatı Dagenstanskoy oblasti i Zakatalskogo okruga. Tiflis: Tipografiya Kantslyarmii Glavnonaçalstvuyuşego grajdanskoy çastyu na Kavkaze, 1899.
• Schimmelpenninck van der Oye D., Russian Orientalism: Asia in the Russian Mind from Peter the Great to the Emigration, New Haven: Yale University Press, 2010.
• Serjputovski A.K. Poezdka v Nagornıy Dagestan, Pg. 1917.
• Smirnov, N.A., Reaktsionnaya suşnost dvijeniya myuridizma i Şamilya na Kavkaze, Moskova: “Znanie,” 1952.
• Smurvi, E., Buba - v gorah ego serdtse, Baku: Gramota, 2009.
• Steven. “Jurnal puteşestviya po zemle Voyska Donskih kazakov, k Kavkazu i v Astrahan,” Severnıy arhiv, 1824, ç. 12, no. 24.
• Şagirov, A.K., Etimologiçeskiy slovar adıgeyskogo (çerkesskogo) yazıka, Moskova: Nauka, 1977, t. 1.
• Şamanov, İ.M., “Skotovodstvo i obşestvennnıy bıt karaçaevtsev v XIX - naçale XX v.,” Kavkazskiy etnografiçeskiy cbornik, Moskova: 1972, vıp. 5.
• Şanski, N.M., Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka, Moskova: İzdatelstvo Moskovskogo universitata, 1963, t. I, vıp. 1(A).
• Şilling, M.E., “Kubaçintsı i ih kultura,” Trudı İnstituta etnografii. Moskova: 1949, t. 8.
• Şilling, M.E., Malıye narodı Dagestana, Moskova: İnstitut etnologii i antropologii RAN, 1993.
• Şilling, M.Ye., “Narodı andı-tsezkoy gruppı,” NA İİAE, f. 4, op. 1, d. 56, l. 32.
• Tahnayeva, P.İ., Çoh v blistatelnuyu epohu Şamilya, Mahaçkala: İzdatelstvo Dagestanskogo nauçnogo tsentra, 1997.
• Toll F. (ed.), Nastolnıy slovar dlya spravok po vsem otraslyam znaniya, SPB.: Tipografiia i litografiya İ. Paulsona i Ko, 1863, t. I.
• Uslar, P.K., “Koye-çto o slovesnıh proizvedeniyah gortsev,” Cbornik cvedenniy o kavkazskih gortsah, Tiflis, 1868.
• Uzzell, Lawrence A. “A terrorist's theology,” Keston News Service, October, 1995.
• Vinogradov, V.B., Vmeste k edinoy tseli, Grozni: Çeçeno-İnguşskoye knijnoye izdatelstvo, 1987.
• Yermolov, A.P., Pisma. Mahaçkala: Assotsiatsiia Severo-Kavkazskih gorskih kraevedçeskih organizatsii, 1926.