BEŞERİ SERMAYE GÖSTERGESİ OLARAK SAĞLIK VE AR-GE HARCAMALARININ EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI: 2000-2018 DÖNEMİ TÜRKİYE EKONOMİSİ AMPİRİK ANALİZİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 11, 22 - 46, 31.12.2020

Ece Demiray Erol , Gökhan Salman

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de 2000-2018 döneminde gerçekleşen reel gayri safi yurtiçi hasıla değerleri ile beşeri sermayenin öncü göstergelerinden kabul edilen sağlık harcamaları ve araştırma-geliştirme harcamaları arasındaki ilişkinin varlığını ve yönünü tespit edebilmek, ayrıca değişkenlerde meydana gelen değişimlerin yüzde kaçının kendisi, yüzde kaçının diğer değişkenler tarafından açıklandığını analiz edebilmektir. Bu doğrultuda TÜİK veri tabanından 2000-2018 dönemine ait yıllık veriler ile gerçekleştirilen ekonometrik analiz neticesinde reel gayri safi yurtiçi hasıla ve sağlık harcamaları arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi; toplam ar-ge harcamaları ve reel gayri safi yurtiçi hasıla değişkenleri için reel gayri safi yurtiçi hasıladan toplam araştırma ve geliştirme harcamalarına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi; toplam ar-ge harcamaları ve toplam sağlık harcamaları arasındaki nedensellik ilişkisi incelendiğinde ise toplam sağlık harcamalarından toplam ar-ge harcamalarına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi sonuçlarına ulaşılmıştır. Varyans ayrıştırması sonuçları incelendiğinde oluşturulan model için ilk dönemde reel gayri safi yurtiçi hasıla değişkeninin varyansının 100%’ü kendisi tarafından açıklanması nedeniyle en dışsal değişken olduğunun göstergesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca ilk dönem kendi varyansının 100%’ünü açıklarken on ikinci dönem itibariyle bu oran %86.91’e gerilemiştir. Bu son dönemde reel gayri safi yurtiçi hasıla değişkeninin varyansının %0.86’sı sağlık harcamaları değişkeni tarafından açıklanırken, %12.22’si araştırma-geliştirme harcamaları değişkeni tarafından açıklanmıştır. Dolayısıyla ele alınan zaman dilimi ve değişkenler kullanılarak gerçekleştirilen analiz çerçevesinde incelendiğinde reel gayri safi yurtiçi hasıla değişkeninde meydana gelen değişimde toplam sağlık harcamalarının ve toplam ar-ge harcamalarının rolünün dönemler itibariyle arttığı, son periyotta reel gayri safi yurtiçi hasıladaki değişimin yaklaşık olarak yüzde 0.86’sının sağlık harcamaları, yüzde 12’sinin ise toplam ar-ge harcamalarındaki değişkeni ile açıklanabileceği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ekonomik büyüme, sağlık harcamaları, arge harcamaları

Kaynakça

• AYDEMİR, Cahit ve Seniha BAYLAN; (2015), “Sağlık Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), ss. 417-435.
• BALTAGI, Badi H. ve Francesco MOSCONE; (2010), “Health Care Expenditure and Income in the OECD Reconsidered: Evidence from Panel Data”, IZA Discussion Paper Series, 4851, ss. 1-22.
• BAYRAKTUTAN, Yusuf ve Fatma KETHUDAOĞLU; (2017), “AR-GE ve İktisadi Büyüme İlişkisi: OECD Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(53), ss. 679-694.
• CHANG, Koyin ve Yung-Hsiang YING; (2006), “Economic Growth, Human Capital and Health Expenditure: A Study of OECD Countries”, Hitotsubashi Journal of Economics, 47(1), ss.1-16.
• ÇELİK, Ali; (2020); “G20 Ülkelerinde Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisinin Analizi”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27(1), ss.1-20.
• ÇALIŞKAN, Şadan; KARABACAK, Mustafa ve Oytun MEÇİK; (2018), “Türkiye’de Uzun Dönemde Eğitim ve Sağlık Harcamaları ile Ekonomik Büyüme İlişkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(1), ss. 75-96.
• DAMODAR, Gujarati; (1999), Basic Econometrics, Çev.: Ü. Şenesen ve G. G. Şenesen, Literatür Yayınevi, İstanbul.
• DEMİRGİL, Bünyamin; ŞANTAŞ, Fatih ve Gülcan ŞANTAŞ; (2018), “Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), ss. 388-398.
• DERELİ, Deniz Dilara ve Uğur SALĞAR; (2019), “Ar-Ge Harcamaları ile Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme”, Journal of Life Economics, 6(3), ss.345-360.
• DUMAN, Koray ve Kevser AYDIN; (2018), “Türkiye’de Ar-Ge Harcamaları ile GSYİH İlişkisi”, Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 4(1), ss. 49-66.
• GÜNEŞ, Hakan; (2019), “AR-GE Harcamaları ile Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Ülkeleri İçin Panel Veri Analizi”, Sakarya İktisat Dergisi, 8(2), ss. 160-176.
• İĞDELİ, Arif; (2019), “AR-Ge ve Eğitim Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), ss. 2517-2538.
• KESBİÇ, Cüneyt Yenal ve Gökhan SALMAN; (2018), “Türkiye’de Sağlık Harcamaları ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Tespiti: 1980-2014 VAR Model Analizi”, Finans, Politik & Ekonomik Yorumlar, Yıl:55, Sayı:639, ss. 163-180.
• KORKMAZ, Suna; (2010), “Türkiye’de Ar-Ge Yatırımları ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin VAR Modeli ile Analizi”, Journal of Yasar University, 20(5), ss. 3320-3330.
• KILIÇ, Ramazan ve Rabia İnci ÖZBEK; (2018), “Sağlık ve Eğitim Hizmetleri ile Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Ülkeleri Uygulaması”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(2), ss. 369-391.
• LACHEHEB, Miloud; MED NOR, Norashidah ve Imdadullah BALOCH; (2014), “Health Expenditure, Education and Economic Growth in MENA Countries”, Münich Personal RePEc Archive, MPRA (60388), ss.1-17. Erişim Adres ve Tarihi: https://ideas.repec.org/p/pra/mprapa/60388.html (26.05.2020)
• MANKIW, N. Gregory; ROMER, David ve David N. WEIL; (1992), “A Contribution to the Emprics of Economic Growth”, The QuarterlyJournal of Economics, 107(2), ss. 407-437.
• MUCUK, Mehmet ve Volkan ALPTEKİN; (2008), “Türkiye’de Vergi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: VAR Analizi (1975-2006)”, Maliye Dergisi, (155), ss. 159-174.
• ÖZKAN, Gökçen ve Hüseyin YILMAZ; (2017), “Ar-Ge Harcamalarının Yüksek Teknoloji Ürün İhracatı Ve Kişi Başı Gelir Üzerindeki Etkileri: 12 AB Ülkesi Ve Türkiye İçin Uygulama (1996-2015)”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, 12(1), ss. 1-12.
• ÖZSOY, Ceyda; (2009), “Türkiye’de Eğitim ve İktisadi Büyüme Arasındaki İlişkinin VAR Modeli İle Analizi”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 4(1), ss. 71-83.
• PRADHAN, Rudra Prakash; (2011), “Effects of Health Spending on Economic Growth: A Time Series Approach”, Decision, 38(2), ss.68-83.
• SAYIN, Ferhan; (2015), “Ekonomik Büyüme ile Sağlık Harcamaları Arasındaki İlişki: OECD Ülkeleri Üzerine Bir Panel Eşbütünleşme Analizi”, iç. Burcu Güvenek (Ed.), Sağlık Ekonomisi Mikro ve Makro Boyutları, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, ss. 289-308.
• SELİM, Sibel; UYSAL, Doğan ve Pınar ERYİĞİT; (2014), “Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisinin Ekonometrik Analizi”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), ss. 13-24.
• TABAN, Sami ve Mehmet ŞENGÜR; (2014), “Türkiye’de Ar-Ge ve Ekonomik Büyüme”, AİBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), ss. 355-376.
• TARI, Recep; (2018), Ekonometri, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• TARI, Recep ve Mustafa Mert ALABAŞ; (2017), “The Relationship Between R&D Expenditures and Economic Growth: The Case of Turkey (1990-2014)”, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), ss. 1-17.
• UÇAK, Sefer; KUVAT, Özlem ve Ayşe Gamze AYTEKİN; (2018), “Türkiye’de Ar-Ge Harcamaları-Büyüme İlişkisi: ARDL Yöntemi”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), ss. 129-160.
• WANG, Kuan-Min; (2011), “Health Care Expenditure and Economic Growth: Quantile Panel-Type Analysis”, Economic Modelling, 28(4), ss. 1536-1549.
• World Development Report; (2013), http://documents.worldbank.org/curated/en/263351468330025810/World-development-report-2013-jobs , Erişim tarihi: 05.06.2020
• YURTTANÇIKMAZ, Ziya Çağlar ve Sabri AZGÜN; (2018), “Türkiye’deki Ar-Ge Harcamaları ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), ss. 263-276.