Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Belirleyicileri: Hacker ve Hatemi-J Nedensellik Analizi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 266 - 284, 30.06.2023

Erdal Beşoluk , Abdurrahman Keskin

Öz

Sermaye birikimlerinin yetersizliği gelişmekte olan ülkelerde istikrarlı ekonomik yapının oluşturulması ve kalkınmanın önündeki büyük engellerden birisidir. Neoliberal küreselleşme sürecinde ticari ve finansal serbestleşme uluslararası sermaye hareketliliğini artırmıştır. Bu duruma bağlı olarak doğrudan yabancı yatırımlar gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duydukları sermayenin karşılanmasında son otuz yılda oldukça önem kazanmıştır. Doğrudan yabancı yatırımların ülkelere girişini etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 1996-2020 yılları için doğrudan yabancı yatırım girişleri ile doğrudan yabancı yatırımların girişlerini belirleyen seçilmiş faktörler arasındaki ilişkisinin incelenmesidir. Hacker ve Hatemi-J (2006) nedensellik testinden elde edilen bulgulara göre dışa açıklık, reel döviz kuru, enflasyon ve kurumlar vergisinden doğrudan yabancı yatırımlara doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ayrıca ekonomik büyüme ile doğrudan yabancı yatırımlar arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğrudan yabancı yatırımlar, Çok uluslu şirketler, Türkiye'de doğrudan yabancı yatırımların belirleyicileri, Hacker ve Hatemi-J nedensellik testi

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Determinants of Foreign Direct Investments in Turkey: Hacker and Hatemi-J Causality Analysis

Öz

The inadequacy of capital accumulation is one of the major obstacles to the establishment of a stable economic structure and development in developing countries. In the process of neoliberal globalization, commercial and financial liberalization have increased international capital mobility. Depending on this situation, foreign direct investments have gained importance in the last thirty years in meeting the capital needs of developing countries. There are numerous factors that influence the inflow of foreign direct investments into countries. The aim of this study is to examine the relationship between foreign direct investment inflows and selected factors determining foreign direct investment inflows in Türkiye for the years 1996-2020. According to the findings obtained from Hacker and Hatemi-J (2006) causality test, a unidirectional causality relation has been determined from trade openness, real exchange rate, inflation, and corporate tax to foreign direct investments. It has also been found that there is a bidirectional causality relation between economic growth and foreign direct investments.

Anahtar Kelimeler

Foreign direct investments, Multinational corporations, Determinants of foreign direct investments in Türkiye, Hacker and Hatemi-J causality test

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Afşar, M. (2004). Doğrudan Yabancı Yatırımalar ve Bankacılık Sektörü. Ege Akademik Bakış Dergisi. 4(1), 85-101.
• Arık, Ş., Akay, A. B., & Zanbak, M. (2014). Doğrudan Yabancı Yatırımları Belirleyen Faktörler: Yükselen Piyasalar Örneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 97-110.
• Armağan, R. (2007). Türkiye’de Gelir ve Kurumlar Vergisi Oranlarında İndirimin Vergi Gelirleri Üzerine Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(3), 227-252
• Aykaç, M., Parlak, Z., & Özdemir, S. (2008). Küreselleşme Sürecinde Rekabet Gücünün Artırılması ve Türkiye'de Kobi'ler. İstanbul: İTO yayınları.
• Bhalla, A. S. (1998). Globalization, Growth and Marginalization. Great Britain: Macmillan Press.
• Canöz, İ., & Erdoğdu, A. (2019). Sektörel Güven Endeksleri ve BİST Sektör Endeksleri Arasındaki İlişkilerin Simetrik ve Asimetrik Nedensellik Analizi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 26 (3). 833-849.
• Chaudhary, K. (2014). Impact of Globalization on Child Labor Scenario in India. Journal of Politics and Governance, 3(1), 68-75.
• Companies ranked by Market Cap. (Erişim: 13.11.2022). https://companiesmarketcap.com/largest-companies-by-revenue/.
• Çak, M. & Karakaş, M. (2009). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Belirleyen Unsurlar ve Etkileri. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(1), 43-54.
• Çam, E. (2011). Çok Uluslu Şirketler ve Gelişen Ülkeler. İstanbul Üniversitesi Mecmuası. 45, 93-120
• Çiftci, F., & Yıldız, R. (2015). Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Belirleyicileri: Türkiye Ekonomisi Üzerine Bir Zaman Serisi Analizi. Business & Economics Research Journal, 6(4). 71-95.
• ÇSGB. (2023). https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/resmi-istatistik-programi/calisma-hayati-istatistikleri-kitabi/
• ÇSGB. (2023). https://www.csgb.gov.tr/media/35787/yillar-itibariyle-net-brut-asgari-ucretler.pdf
• Çütçü, İ., & Kan, E. (2018). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Etkileyen Faktörler: Türkiye Örneği. Sakarya İktisat Dergisi, 7(3), 1-21.
• Demir, A., Şahinoğlu, T., & Ersungur, Ş. M. (2021). Makroekonomik Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Etkisi: Türkiye Ekonomisi Açısından Değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(4), 1396-1419.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74(366a), 427–431.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a Unit Root. Econometrica, 49(4), 1057.
• Dilaveroğlu, A., & Ersin, İ. (2021). Kamu Yönetim Etkinliği ve Yolsuzluğun Doğrudan Yabancı Yatırımlar ile İlişkisinin İncelenmesi: E7 Ülkeleri Üzerine Bir Analiz. İstatistik ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 2(1), 43-54.
• DPT. (2000). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara, DPT:2514.
• Dunning, J. H., & Lundan, S. M. (2008). Multinational Enterprises and The Global Economy. UK: Edward Elgar Publishing.
• Dünya Bankası. (2023). Doğrudan yabancı yatırım net girişler, https://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.CD.WD
• Dünya Bankası. (2023). https://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.WD.GD.ZS?locations=TR
• Dünya Bankası. (2023). https://data.worldbank.org/indicator/NE.TRD.GNFS.ZS?locations=TR
• Dünya Bankası. (2023). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=TR
• Dünya Bankası. (2023). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.DEFL.KD.ZG?locations=TR
• Dünya Bankası. (2023). https://databank.worldbank.org/source/worldwide-governance-indicators/preview/on.
• Fröbel, F., Heinrichs, J., & Kreye, O. (1978). The New İnternational Division of Labour. Social Science Information, 17(1), 123-142.
• Gedikli, A. (2011). Çok Uluslu Şirketler ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişmekte Olan Ülkelerin Kalkınması Üzerine Etkileri. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi. 6(1). 97-146.
• Hacker, R. S., & Hatemi-J, A. (2006). Tests for causality between integrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: theory and application. Applied Economics, 38(13), 1489-1500.
• Hayakawa, K., Lee, H. H., & Park, C. Y. (2022). The Effect of COVID-19 on Foreign Direct İnvestment. Asian Development Bank Economics Working Paper Series, (653).
• ILO. (2019). Rules of the Game: An Introduction to the Standards-related Work of the International Labour Organization. 4th Edition, Geneva.
• Jenkins, R. (1987). Transnational Corporations and Uneven Development, London and New York: Routledge.
• Kar, M & Tatlısöz F. (2008). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 14, 436-458
• Kara, B., & Keskin, A. (2021). Producer Price İndex, Consumer Price İndex and Fiscal Policy: 1996-2020 Period and Turkey. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(24), 881–899.
• Karagöz, K. (2007). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırım Girişlerini Belirleyen Faktörler: 1970–2005. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 2(8), 929-948.
• Kaymakçı, O. (2013). Küresel Ekonomide Çok Uluslu Şirketler ve Türkiye’deki Yansımaları. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 11(1), 224-249.
• Kearney. (2018). Investing in a localized world. (Erişim: 22.01.2023). https://www.kearney.com/foreign-direct-investment-confidence-index/2018-full-report.
• Kearney. (2020). Entering the storm: anticipating risk in an uncertain world. (Erişim: 23.01.2023). https://www.kearney.com/foreign-direct-investment-confidence-index/2020-full-report.
• Kearney. (2022). Optimism Dashes. (Erişim: 23.01.2023). https://www.kearney.com/foreign-direct-investment-confidence-index/2022-full-report.
• Keskin, A., & Kara, B. (2021a). The Relationship Between Electricity Generation, Electricity Consumption, and Economic Growth in Turkey 1975-2019. Handbook of Research Strategic Management for Current Energy Investments. Ed. Serhat Yüksel & Hasan Dinçer. USA: IGI Global. 195-211
• Keskin, A., & Kara, B. (2021b). Türkiye’de Özel Tüketim Vergisi ile Cari Açık Arasındaki İlişki: 2002-2019 Dönemi İçin Ekonometrik Bir Analiz. Vergi Dünyası Dergisi, (476), 44–54.
• Koçtürk, O.M. & Eker, M. (2012). Dünyada ve Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Çok Uluslu Şirketlerin Gelişimi. Tarım Ekonomi Dergisi. 18(1), 35-42.
• Kohpaiboon, A. (2003). Foreign Trade Regimes and The FDI–Growth Nexus: A Case Study of Thailand. The Journal of Development Studies, 40(2), 55-69.
• Köse, Z. (2020), Doğrudan Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler Üzerine Bir İnceleme, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(12), 245-263.
• Kurtaran, A. (2007). Doğrudan Yabancı Yatırım Kararları ve Belirleyicileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 367-382.
• MacKinnon, J. G. (1996), Numerical distribution functions for unit root and cointegration tests. Journal of Applied Econometrics, 11, 601–618.
• Mert, M., & Çağlar, A. E. (2019). Eviews ve Gauss Uygulamalı Zaman Serileri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Narula, R., & Zhan, J. (2019). Using special economic zones to facilitate development: policy implications. Transnational Corporations Journal, 26(2). 1-26.
• Nur, H. B., & Dilber, İ. (2017). Gelişmekte Olan Ülkelerde Doğrudan Yabancı Yatırımları Belirleyen Temel Unsurlar. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 15-45.
• OECD. (2023). https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=TABLE_II1&lang=en
• Oransay, G. & Mike, F. (2016). Doğrudan Yabancı Yatırımların Sosyo-Politik Belirleyicileri Üzerine Bir Analiz. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(14), 97-107.
• Özcan, B., & Arı, A. (2010). Doğrudan Yabancı Yatırımların Belirleyicileri Üzerine Bir Analiz: OECD Örneği. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, (12), 65-88.
• Özel, H. & Akaner, U. (2020). Seçilmiş Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlara Etkisi: Türkiye Örneği. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 15(2), 94-110.
• Parlak, Z. (2004). Küreselleşme ve Çalışma Standartları. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (9), 43-88.
• Parlak, Z. (2009). Çokuluslu şirket davranış kodları: bir analiz ve değerlendirme, İşletmelerde İş Etiği. Ed. Sabri Orman ve Zeki Parlak. İstanbul: İTO Yayınları. 171-2016
• Phillips, P. C. B., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335–346.
• Slocum, J. W., Lei, D., & Pitts, R. A. (1996). Strategic alliances: economic and cultural influences. Global Business and Finance Review, 1(1), 23-29.
• Susam, N. (2008). Doğrudan Yabancı Yatırımlardaki Gelişmeler ve Bu Yatırımlar İçin Belirleyici Unsurlar: Türkiye Bulguları. Akademik İncelemeler Dergisi. 3(2), 43-67.
• Şenzeybek, M. (2021). Türkiye’ye Gelen Uluslararası Doğrudan Yatırımları Belirleyici Faktörlerin Zaman Serisi ve Çekim Modeli Kullanılarak Açıklanması. Ekonomi-tek, 10(2), 111-134.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi. Türkiye'de Uluslararası Doğrudan Yatırım. (Erişim: 31.12.2022). https://www.invest.gov.tr/tr/whyturkey/sayfalar/fdi-in-turkey.aspx.
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (Erişim: 30.12.2022). https://sanayi.gov.tr/istatistikler/yatirim-istatistikleri.
• Tanzi, M. V. (1996). Globalization, tax competition and the future of tax systems. International Monetary Fund. 2-21.
• TCMB. (2023). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/dashboard/1550
• Toda, H. Y., & Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics, 66(1-2), 225-250.
• UNCTAD. (2022). World Investment Report 2022, USA: United Nations Publications.
• UNCTAD. PRESS RELEASE. (Erişim: 04.12.2022). https://unctad.org/en/pages/PressRelease.aspx?OriginalVersionID=113.
• Uzgören, E., & Akalin, G. (2016). Doğrudan yabancı yatırımların belirleyicileri: ARDL Sınır Testi yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (49), 63-77.
• Wyrzkowska, M. (2016). Role of transnational corporation in the international trade. Torun School of Banking. (Erişim: 05.01.2023). http://www.etsg.org/ETSG2010/papers/Wyrzykowska.pdf
• Yapraklı, S. (2006). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Belirleyicileri Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 21(2), 23-48
• Yılgör, M., Serel, A., & Erçakar, M. E. (2011). Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişini Etkileyen Faktörler: Türkiye Üzerine Bir Model. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(26), 119-132.
• Yılmazer, M. (2010). Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Üzerine Bir Deneme. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8(1), 241-260.