Use Of Derivative Instruments in The Banking Sector and Its Effects on The Turkish Banking Sector

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Special Issue, 120 - 129

Ayça Turan , Hicabi Ersoy

Öz

In periods of intense economic uncertainty and financial crises, the banking sector tries to reduce risks and uncertainties. Derivative financial instruments have been developed to meet this need. The aim of this study is to examine the use of derivative financial products using data from 19 banks between 2012 and 2023 and to evaluate their effects on risk and profitability in the banking sector. While profitability indicators include return on assets (ROA), return on equity (ROE), pre-tax profit (loss) / total assets and net profit (loss) / paid-in capital, the variables of “capital adequacy ratio (equity/risk-weighted assets), size of banks (natural logarithm of total assets of banks), net balance sheet position + net off-balance sheet position / equity, financial assets (net) / total assets” have also been included in this study in order to contribute to the literature. According to the analysis results, the use of derivative financial instruments by deposit banks in Turkey has not been found to have a significant effect on profitability and risk. It has been determined that the size of banks and their capital adequacy ratio have a positive and significant effect on profitability and risk from an econometric perspective.

Anahtar Kelimeler

Derivative Market Instruments, Risk in Banking, Unit Root, Co-integration, Panel Data Analysis.

Bankacılık Sektöründe Türev Araçların Kullanımı ve Türk Bankacılık Sektörüne Etkileri

Öz

Ekonomik belirsizliklerin ve finansal krizlerin yoğun olduğu dönemlerde, bankacılık sektörü riskleri ve belirsizlikleri azaltmaya çalışır. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla türev finansal araçlar geliştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, 2012-2023 yılları arasında 19 bankanın verilerini kullanarak türev finansal ürünlerin kullanımını incelemek ve bankacılık sektöründe risk ve kârlılık üzerindeki etkilerini değerlendirmektir. Kârlılık göstergeleri olarak aktif kârlılık (ROA), özkaynak kârlılığı (ROE), vergi öncesi kâr (zarar) / toplam aktifler ve net dönem kâr (zarar) / ödenmiş sermaye yer almakta iken, bu çalışmaya literatüre katkı sağlamak amacıyla “sermaye yeterlilik oranı (özkaynaklar/risk ağırlıklı varlıklar), bankaların büyüklüğü (bankaların toplam aktiflerin doğal logaritması), net bilanço pozisyonu+net nazım hesap pozisyonu/özkaynaklar, finansal varlıklar (net)/toplam aktifler” değişkenleri de dahil edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre, Türkiye’deki mevduat bankalarının türev finansal enstrümanları kullanımlarının kârlılık ve risk üzerinde anlamlı bir etkisi saptanmamıştır. Bankaların büyüklükleri ile sermaye yeterlilik oranının kârlılık ve risk üzerinde ekonometrik açıdan pozitif ve anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türev Piyasa Araçları, Bankacılıkta Risk, Banka Kârlılığı, Panel Veri Analizi

Kaynakça

• Ağca, M. (2019). Türkiye Bankacılık Sektöründe Türev Araçların Finansal Riskten Korunma Aracı Olarak Kullanımının Etkisi. İstanbul Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Alakusu, B., & Koy, A. (2020). SWAP işlemler ve kârlılık ilişkisi: Türk bankacılık sektörü üzerine ampirik bir araştırma. PressAcademia Procedia, 12(1), 72-74. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2020.1352
• Bayri, E. (2023). Türev ürünlerin banka kârlılığı üzerine etkisi: Türk bankacılık sektörü uygulaması. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 11-41.
• BDDK (2024). Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri
• Coşkun, M. (2010). Para ve sermaye piyasaları: Kurumlar, araçlar, analiz. Detay Yayıncılık.
• Croissant, Y., & Millo, G. (2008). Panel data econometrics in R: The plm package. Journal of Statistical Software, 27(2), 1-43.
• Driscoll, J. C., & Kraay, A. C. (1998). Consistent covariance matrix estimation with spatially dependent panel data. Review of Economics and Statistics, 80(4), 549-560.
• Fettahoğlu, S., İnal, M., & Yaşar, H. (2018). Türev ürün kullanımının banka etkinliği ile ilişkisinin belirlenmesine yönelik bir çalışma. Verimlilik Dergisi, (2), 99-113.
• Hsiao, C. (2022). Analysis of panel data (No. 64). Cambridge University Press.
• Infante, L., Piermattei, S., Santioni, R., & Sorvillo, B. (2018). Why do banks use derivatives? An analysis of the Italian banking system. Bank of Italy Occasional Paper, (441).
• Küçükseren, K. (2019). Bankacılık sektöründe türev araçların kullanımı ve Türk bankacılık sektörüne etkisinin analiz edilmesi.
• Kütük, Ö. (2014). Türev araçlar ve Türk bankacılık sektöründeki uygulamaları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lupi, C. (2009). Unit root CADF testing with R. Journal of Statistical Software, 32(2).
• Moh, F., Lin, B. H., & Huei, B. (2006). An empirical study of the relationship between derivatives use and the financial characteristics of domestic banks in Taiwan.
• Osayi, V. I., Kasimu, A., & Nkwonta, H. C. (2018). Financial market derivatives and the performance of deposit money banks in Nigeria. International Journal of Economics, Commerce and Management, 6(11), 382-396.
• Özalp, P., & Müdürlüğü, P. G. Türev araç piyasalarının finansal sistemin işleyişi içindeki rolü: Türkiye’de bu piyasalara işlerlik kazandırma çalışmaları.
• Taştemel, G. (2020). Türkiye’deki bankaların türev ürün kullanım yoğunluğu. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 15(1), 37-60.
• Pesaran, M. H. (2004). General diagnostic tests for cross section dependence in panels. Cambridge Working Papers in Economics, 1240(1), 1.
• R Core Team. (2024). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing. https://www.R-project.org/
• Serel, A., & Akşehirli, N. (2023). Banka risklerinin türev finansal araçlarla yönetimi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 24(2), 15-30. https://doi.org/10.31671/doujournal.1219634
• Shyu, Y. W., & Reichert, A. K. (2002). ABD ve yabancı bankalar tarafından türev kullanımının belirleyicileri. Finans Araştırmaları (s. 143-172). Zümrüt Grup Yayıncılık Limited Şirketi.
• Sinkey Jr, J. F., & Carter, D. A. (2000). Türev ürünleri kullanan ve kullanmayan bankaların finansal özelliklerine ilişkin kanıtlar. Üç Aylık Ekonomi ve Finans İncelemesi, 40(4), 431-449.
• Şirvan, N., & Alp, Ö. S. (2017). Türev piyasa araçlarının Türk bankacılık sektöründe riske olan etkileri. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 130-157.
• Tanrıöven, C., & Yenice, S. (2014). Bankaların türev araç kullanımlarının risklilik ve karlılık üzerine etkisi-Türkiye örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 25-46.
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB). (2023). İstatistiki raporlar. https://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgi-/istatistiki-raporlar
• Torres-Reyna, O. (2010). Getting started in fixed/random effects models using R/RStudio.
• Vurucu, M., & Arı, M. U. (2017). Güncel gelişmeler ışığında uluslararası bankacılık ve finans. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, S. (2011). Türk bankacılık sektöründe kullanılan finansal türev araçlar ve 2008 küresel krizinde türev araçların rolü (Master’s thesis, Marmara Üniversitesi).
• Zeileis, A., & Hothorn, T. (2002). Diagnostic checking in regression relationships.