Azerbaycan-Ermenistan Çatışması Haber Metinlerinin Eleştirel Söylem Çözümlemesi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 1, 269 - 305, 15.01.2021

Ömer Faruk Zararsız , Ahmet Selman Seyhan

https://doi.org/10.18094/josc.816607

Öz

Haber metinlerinin olayları aktarırken liberal anlayışın gereği olarak ayna vazifesi görmesi ve tarafsız aktarımda bulunması beklenmektedir. Ancak basın kuruluşlarının zaman zaman devletlerin ideolojik aygıtları işlevini üstlenerek devletin sahip olmuş olduğu ideolojiyi yeniden ürettiğine de rastlanmaktadır. Basın kuruluşlarının ideolojiyi yeniden üretiminde pek çok farklı unsur devreye girmektedir. Ekonomik veya siyasi bağlılıkların yanında kültür, kimlik veya dini sebeplerde ideolojik yakınlığın sebepleri olabilmektedir. Bu kapsamda Türkiye-Azerbaycan arasındaki ilişkinin tarihsel, kültürel, dini veya dil gibi ortak yönleri ışığında ve Türkiye-Ermenistan arasındaki ilişkide de tarihsel ardalan devletin ideolojisini belirlemekte önemli rol üstlenmektedir. Bu bağlamda Azerbaycan-Ermenistan arasında Karabağ bölgesinde süren çatışmaların ideolojinin bu etkileri çerçevesinde Cumhuriyet ve Sabah Gazetelerine yansıması van Dijk’ın söylem çözümlemesi modeli uygulanarak incelenmiştir. Çalışma sonunda, Türkiye’nin Karabağ sorununda ve Azerbaycan konusunda sahip olduğu ideolojik kabulün her iki gazete tarafından da yansıtıldığı ortaya çıkmıştır. Ancak birkaç nadir haberde Cumhuriyet Gazetesi alternatif söylemleri dile getirmeye çalışmıştır. Böylece basının devletin ideolojik aygıtı olarak rol üstlendiği ve 4. güç işlevini yerine getiremediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, Söylem, Teun van Dijk, Eleştirel Söylem Çözümlemesi, Haber Çözümlemesi

Critical Discourse Analysis of News Texts of the Azerbaijan-Armenia Conflict

Öz

It is expected that news texts will be impartially transmitted as a requirement of liberal understanding when transmitting events. However, it is observed that press organizations sometimes assume the function of the ideological apparatus of the states and reproduce the ideology of the state. In addition to economic or political affiliations, there may be reasons for ideological affiliation in cultural, identity or religious reasons. In this context, the historical background plays an important role in determining the ideology of the state in the light of the historical, cultural, religious or linguistic aspects of the relationship between Turkey and Azerbaijan, and in the relationship between Turkey and Armenia. Concordantly, the reflection of the conflicts between Azerbaijan and Armenia in the Karabakh region within the framework of these effects of ideology on Cumhuriyet and Sabah Newspapers has been analyzed by applying van Dijk's discourse analysis model. Finally, Turkey’s ideological assumption in Karabakh issue and Azerbaijan that have emerged and reflected by both newspapers. However, in a few rare news, Cumhuriyet Newspaper has tried to express alternative discourses. Thus, it was seen that the press played a role as the ideological apparatus of the state.

Anahtar Kelimeler

Ideology, Discourse, Teun van Dijk, Critical Discourse Analysis, News Analysis

Kaynakça

• Althusser, L. (2000). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. (Y. Alp, & M. Özışık, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arslanlı, A. (2015). Karabağ Sorunu ve Türkiye Ermenistan İlişkileri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Aslanlı, A., & Hesenov, İ. (2005). Haydar Aliyev Dönemi Azerbaycan’ın Dış Politikası (1993–2001). Ankara: Platin Yayınları.
• Aydın, M. (2010). Ermenistan'la İlişkiler. B. Oran içinde, Türk Dış Politikası Cilt 2: 1980-2001 (s. 406-416). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2012). Söylem İncelemelerinde Eleştirel Dilbilimsel Boyut: Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Ötesi. Ö. Özer içinde, Haberi Eleştirmek (s. 161-198). Konya: Literatürk.
• Demir, A. F. (2005). SSCB Sonrası Dönemde Türkiye-Ermenistan İlişkileri. Uluslararası İlişkiler, 5(2), 109-135.
• Dikkaya, M. (2009). Orta Asya ve Kafkasya Dönüşüm Süreci ve Uluslararası Ekonomi Politik. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Eagleton, T. (2015). İdeoloji. (M. Özcan, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Ekşi, M. (2009). Türkiye-Azerbaycan İlişkileri: Söylemden Reelpolitiğe. Avrasya Etüdleri, 36(2), 95-112.
• Eren, S. (2012, 18 Ekim). Kardeş ülke 21 yaşında. 10 10, 2020 tarihinde Sabah Gazetesi: https://www.sabah.com.tr/dunya/2012/10/18/kardes-ulke-21-yasinda adresinden alındı
• Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
• Gökçe, M. (2012). Siyah Altın Peşinde: Hazar'da Bin Yıl. Ankara: Berikan Yayınları.
• Gökçe, M. (2014). İki Kardeş Devletin Ortak Sorunu: Karabağ ve Ermeni Meselesi. Yeni Türkiye, Eylül-Aralık(63), 2687-2698.
• Görgülü, A. (2008, Mayıs). Türkiye-Ermenistan İlişkileri: bir Kısır Döngü. Dış Politika Analiz SerisiAybars Görgülü. 10 20, 2020 tarihinde https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_Turkiye_Ermenistan_Iliskileri_Bir_Kisir_Dongu.pdf adresinden alındı
• Güllüoğlu, Ö. (2012). Söylenmeyenin Analizi: Bellona Markasına Yönelik Tüketici Algısı Üzerine Bir Söylem Analizi. Ö. Güllüoğlu içinde, İletişim Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri Yazılı Metin Çözümleme (s. 225-274). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Kurat, A. N. (1999). Rusya Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özer, Ö. (2000). Haberde Egemen Söylemin Yeniden Üretimi: Türk Basınında Türkiye'deki İranlı Muhaliflerle İlgili Haberler . Kültür ve İletişim, 3(2), 75-97.
• Özer, Ö. (2011). Haber Söylem İdeoloji & Eleştirel Haber Çözümlemeleri. Konya: Literatürk Yay.
• Özer, Ö. (2015). Teun Adrian Van Dijk Örneğinde Eleştirel Söylem Çözümlemesi. B. Yıldırım içinde, İletişim Araştırmalarında Yöntemler (s. 197-286). Konya: Literatürk.
• Sancar, S. (2014). İdeolojinin Serüveni: Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme (3 b.). Ankara: İmge Kitabevi. Şıhaliyev, E. (2004). Azerbaycan-Ermenistan İlişkilerinde Rusya ve İran Faktörü (1828-2000) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Taşkıran, C. (1997). Karabağ'da Son Durum. Yeni Türkiye, Temmuz-Ağustos(16), 1192-1198.
• Van Dijk, T. (1988). News Analysis. New Jersey: Lawrance Erlbaum Associates.
• Van Dijk, T. (1993). Principles of critical discourse analysis. Discourse and Society, 4(2), 249-283. doi:https://doi.org/10.1177/0957926593004002006
• Yardım, G., & Doğruel, H. (2019). Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Haber Metinlerinin İncelenmesi: Pippa Bacca Cinayeti Örneği. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 137-148.