Alakır Çayı Havzasında (Antalya) Toprak Kaybının Mekânsal Dağılışı ve Etkili Faktörler

Yıl 2016, Cilt: 13 Sayı: 2, 123 - 134, 05.05.2016

Emre Özşahin

Öz

Suyun neden olduğu toprak erozyonu Türkiye’nin en önemli çevresel problemlerinden biridir. Özellikle her geçengün bu sorun insanların yaptığı bilinçsiz faaliyetler nedeniyle daha da artmaktadır. Bu çalışmada Alakır Çayıhavzasındaki toprak kaybının ortaya konması ve toprak kaybındaki mekânsal farklılıklar üzerinde etkili olanfaktörlerin vurgulanması amaçlanmıştır. CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) tabanlı RUSLE (Düzenlenmiş Evrensel ToprakKaybı Denklemi) yönteminin kullanıldığı çalışmada, çeşitli kaynaklardan toplanan çok farklı malzemelerden istifadeedilmiştir. Elde edilen bulgular, tek yönlü varyans analizi ve basit ikili korelasyon kullanılarak değerlendirilmiştir.Sonuçta havzada yıllık ortalama toprak kaybı, 5.26 t haˉ¹ yˉ¹ olarak hesaplanmıştır. Belirlenen bu toprak kaybı değeri,Türkiye ortalamasının (6.14 t haˉ¹ yˉ¹) altında olduğu için oldukça olumlu bir durumdur. Buna mukabil havzaalanında yaygın bir şekilde (% 61.9) çok hafif (Risk 1) erozyon riskinin etkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca istatikselanaliz sonuçlarına göre havzadaki erozyon riski ile değişkenler arasında hem anlamlı bir fark hem de pozitif (+) yönlübir ilişki hâkimdir. Havza genelinde erozyonu önlemek veya asgari düzeye indirmek amacıyla bazı tedbirleregereksinim duyulmaktadır. Bu bağlamda öncelikle, hâlihazırdaki erozyon alanları erozyon kontrol sahaları olarak ilanedilip, denetim altına alınmalıdır. Bu çalışma CBS ve istatiksel analizlerle desteklenmiş erozyon uygulamalarının dahasağlıklı sonuçlar sunduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Toprak erozyonu, RUSLE (Düzenlenmiş Evrensel Toprak Kaybı Denklemi) yöntemi, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri), İstatistiksel analiz

Kaynakça

• Ardel, A., Kurter, A., Dönmez, Y. 1969. Klimatoloji
• Tatbikatı. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Arnoldous, H. M. J. 1977. Methodology used to
• determine the maximum potential average annual
• soil loss due to sheet and rill erosion in Morocco. FAO
• Soils Bulletin 34: 39-51.
• Atalay, İ. 1994. Türkiye Vejetasyon Coğrafyası. Ege
• Üniversitesi Basımevi. İzmir.
• Aydınalp, C., Arslan, Y. 2003. Antalya Havzasındaki
• Büyük Toprak Gruplarının FAO/UNESCO (1990),
• FitzPatrick (1988) ve Toprak Taksonomisi (USDA Soil
• Taxonomy, 1998) Sistemlerine Göre Sınıflandırılması.
• ANADOLU J. of AARI 13 (2): 117 - 139.
• Bayramin, İ., Erpul, G., Erdogan, H. E. 2006. Use of
• CORINE methodology to assess soil erosion risk in the
• semi-arid area of Beypazarı, Ankara. Turkish J. Agric
• For. 30: 81-100.
• Cürebal, İ., Ekinci, D. 2006. Kızılkeçili Deresi Havzasında
• CBS Tabanlı RUSLE (3D) Yöntemiyle Erozyon Analizi.
• Türk Coğrafya Dergisi 47: 115-130.
• Çakal, M. A., Özlü, A., Birhan, H., Bakır, H., Gültepe, N.
• Z., Ayday, C. 1997. Tortum gölü havzasının uzaktan
• algılama ve coğrafi bilgi sistemiyle erozyon risk
• haritasının hazırlanması. Türkiye’nin Erozyon Sorunu
• ve Adana’nın Yeri Kongresi, Çağrılı Bildiriler, Proje
• Tasarımları, Önlem ve Öneriler Kitabı, 5–6 Aralık
• , Adana.
• Desmet, P. J. J., Govers, G. 1996. A GIS-procedure for
• automatically calculating the USLE LS-factor on
• topographically complex landscape units. Journal of
• Soil and Water Conservation 51 (5): 427-433.
• Doğan, O. 1987. Türkiye Yağışlarının Erosiv
• Potansiyelleri. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Yayınları, Ankara.
• Doğan, O. 2002. Türkiye Yağışlarının Erozyon Oluşturma
• Gücü ve Üniversal Toprak Kaybı Eşitliğinin Yağış
• Erozyon İndeks Değerleri. Köy Hizmetleri Genel
• Müdürlüğü Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları
• Genel Yayın No: 220, Rapor Yayın No: R-120, Ankara.
• Doğan, O., Küçükçakar, N., Cebel, H., Akgül, S. 2000.
• Türkiye Büyük Toprakları “K” Faktörleri. Köy
• Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ankara Araştırma
• Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Dönmez, Y. 1979. Umumi Klimatoloji ve İklim
• Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
• Yayınları No: 2506, İstanbul.
• Efe, R., Ekinci, D., Cürebal, İ. 2008a. Erosion Analysis of
• Şahin Creek Watershed (NW of Turkey) Using GIS
• Based on RUSLE (3D) Method. Journal of Applied
• Science 8 (1): 49-58.
• Efe, R., Ekinci, D., Cürebal, İ. 2008b. Erosion Analysis of
• Fındıklı Creek Catchment (NW of Turkey) Using GIS
• Based on RUSLE (3D) Method. Fresenius
• Environmental Bulletin 17 (5): 568-576.
• Ekinci, D. 2005. CBS Tabanlı Uyarlanmış RUSLE Yöntemi
• İle Kozlu Deresi Havzası’nda Erozyon Analizi. İstanbul
• Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü
• Coğrafya Dergisi 13: 109-119.
• Ekinci, D. 2007. Estimating of Soil Erosion in Lake
• Durusu Basin Using Revised USLE 3D with GIS. Çantay
• Press, İstanbul.
• Erkal, T. 2012. Çobanlar Havzası’nda (Afyonkarahisar)
• Toprak Erozyonun Değerlendirmesi. The Journal of
• Academic Social Science Studies 5 (8): 543-562.
• Erkal, T., Yıldırım, Ü. 2012. Soil Erosion Risk Assessment
• in the Sincanlı Sub-Watershed of the Akarçay Basin
• (Afyonkarahisar, Turkey) Using the Universal Soil Loss
• Equation (USLE). Ekoloji 21 (84): 18-29.
• Erkal, T., Yıldırım, Ü. 2012. Soil Erosion Risk Assessment
• in the Sincanlı Sub-Watershed of the Akarçay Basin
• (Afyonkarahisar, Turkey) Using the Universal Soil Loss
• Equation (USLE). Ekoloji 21 (84): 18-29.
• İrvem, A., Topaloğlu, F., Uygur, V. 2007. Estimating
• spatial distribution of soil loss over Seyhan River
• Basin in Turkey. Journal of Hydrology 336: 30-37.
• İrvem, A., Tülücü, K. 2004. Coğrafi Bilgi Sistemi ile
• Toprak Kaybı ve Sediment Verimi Tahmin Modelinin
• (EST) Oluşturulması ve Seyhan-Körkün Alt Havzasına
• Uygulanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri
• Enstitüsü Dergisi No: 13,
• http://fbe.cukurova.edu.tr/makale/cografibilgisistemi
• .pdf., Son Erişim Tarihi: 09.02.2012.
• Kantarcı, M. D. 2011. Alakır Çayı Havzasında Nehir Tipi
• Hidroelektrik Santralları (HES) Kurulması
• Girişimlerinin Ekolojik Bakımdan İrdelenmesi. Erişim
• Adresi:
• http://www.cem.gov.tr/erozyon/Files/resimliHaber/2
• _corum_egitimi/Alakir_Cayi_Havzasi_2011_Kitap.
• pdf, Son Erişim Tarihi: 26.01.2015.
• Karabulut, M., Küçükönder, M. 2008. Kahramanmaraş
• Ovası ve Çevresinde CBS Kullanılarak Erozyon
• Alanlarının Tespiti. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 11
• (2): 14-22.
• Kefi, M., Yoshino, K., Setiawan, Y., Zayani, K., Boufaroua,
• M. 2010. Assessment of the effects of vegetation on
• soil erosion risk by water: a case of study of the Batta
• watershed in Tunisia. Environmental Earth Sciences
• (3): 707-719.
• Kızılelma, Y., Karabulut, M. 2014. Mut Havzasında
• Erozyona Duyarlı Alanların Belirlenmesi. Uluslararası
• Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (31): 439-456.
• Koçman, A. 1993. Türkiye İklimi. Ege Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü. İzmir.
• Mitasova, H., Hofieka, J., Zlocha, M., Iverson, L. R. 1996.
• Modeling topographic potential for erosion and
• deposition using GIS. International Journal of
• Geographic Information Systems 10: 629-641.
• Morgan, R. P. C. 2005. Soil Erosion & Conservation.
• Blackwell Publishing, USA.
• Özşahin E., Atasoy, A. 2014. Aşağı Asi Nehri Havzası’nın
• Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama
• (UA) Teknikleriyle Erozyon Analizi. ISBN: 978-975-
• -46-2, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları No:
• , Hatay.
• Özşahin, E. 2011. Zeytinli Çayı Havzasının (Balıkesir)
• Erozyon Analizi. E-Journal of New World Sciences
• Academy 6 (1): 42-56.
• Özşahin, E. 2014. Tekirdağ İlinde CBS Tabanlı RUSLE
• Modeli Kullanarak Erozyon Risk Değerlendirmesi.
• JOTAF / Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 11 (3): 45-
• -
• Özşahin, E., Atasoy, A. 2013. Soil Erosion Estimation in
• Lower Asi River Catchment Using GIS. Procedia -
• Social and Behavioral Sciences 120: 730-739.
• Panagos, P., Christos, K., Cristiano, B., Ioannis, G. 2014.
• Seasonal monitoring of soil erosion at regional scale:
• An application ofthe G2 model in Crete focusing on
• agricultural land uses. International Journal of
• Applied Earth Observation and Geoinformation 27:
• -155.
• Pimentel, D. 2006. Food and environmental threat of
• soil erosion. Journal of the Environment,
• Development and Sustainability 8: 119-137.
• Pradhan, B., Chaudhari, A., Adinarayana, J.,
• Buchroithner, M. F. 2011. Soil erosion assessment
• and its correlation with landslide events using remote
• sensing data and GIS: a case study at Penang Island,
• Malaysia. Environmental Monitoring and Assessment
• (2): 80-85.
• Renard, K. G., Foster, G. R., Weesies, G. A., Porter, J. P.
• Revised Universal Soil Loss Equation (RUSLE).
• Journal Soil Water Conservation 46: 30-33.
• Şenel, M. 1997a. 1: 250.000 ölçekli Türkiye Jeoloji
• Haritaları, Fethiye paftası. No: 2, MTA Jeoloji Etütleri
• Dairesi, Ankara.
• Şenel, M. 1997b. 1: 250.000 ölçekli Türkiye Jeoloji
• Haritaları, Antalya paftası. No: 3, MTA Jeoloji Etütleri
• Dairesi, Ankara.
• Tağıl, Ş. 2007. Tuzla Çayı Havzasında (Biga Yarımadası)
• CBS-Tabanlı RUSLE Modeli Kullanarak Arazi
• Degradasyonu Risk Değerlendirmesi. Ekoloji 17: 11-
• -
• Tağıl, Ş. 2009. Çakırdere ve Yahu Dere Havzalarında
• (Balıkesir) Toprak Kaybının Mekânsal Dağılışı ve
• Etkileyen Faktörler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal
• Bilimler Enstitüsü Dergisi 12 (22): 23-39.
• Yaman Kocadağlı, A. 2012. Kalkan - Kumluca Arasında
• Kıyı Alanları Kullanımı ve Sorunları. Doktora Tezi,
• İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 530 s.
• Yıldırım, Ü. 2011. Assessment of soil erosion at the
• Değirmen Creek watershed area, Afyonkarahisar,
• Turkey. In: Ayvaz M (ed), Proceedings of the
• International Symposium on Environmental
• Protection and Planning: Geographic Information
• Systems (GIS) and Remote Sensing (RS) Applications
• (ISEPP), pp.: 73-80, 28-29 June 2011, Izmir.
• Yıldırım, Ü., Erkal, T. 2011. Prediction of soil erosion risk
• using a GIS-based USLE model: a case study from the
• Şuhut watershed area, Afyonkarahisar, Turkey.
• Fresenius Environmental Bulletin 20 (4): 953-961.
• Yıldırım, Ü., Erkal, T. 2013. Assessment of soil erosion in
• the Ihsaniye watershed area, Afyonkarahisar, Turkey.
• Scientific Research and Essays 8 (10): 388-397.
• Yılmaz, E. 2006. Çamlıdere Barajı Havzasında Erozyon
• Problemi ve Risk Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara
• Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 100 s.
• Zhang, S., Liu, Y., Wang, T. 2014. How land use change
• contributes to reducing soil erosionin the Jialing River
• Basin, China. Agricultural Water Management 133:
• -73.