Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Ortamında Analitik Hiyerarşi Prosesiyle (AHP) Organik Gübre Üretim Tesisi Uygunluk Analizi: Tekirdağ İli Örneği

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 4, 718 - 729, 20.12.2021

Burak Gürkan , Bengisu Ödeker , Hikmet Katırcıoğlu

https://doi.org/10.33462/jotaf.898819

Öz

Organik gübre üretim tesislerinin yer seçimi, tarımsal işletmeler ve tarım sektörü açısından kritik öneme sahip bir konudur. Tesis yerinin uygunluk analizi sonucuna göre seçilmesinin tarım sektörüne ve çevreye nasıl bir katkı sağlayacağı üzerinde durulan bu çalışmada, Tekirdağ ili çalışma alanı olarak seçilmiştir. Bu doğrultuda Analitik Hiyerarşi Sürecinde temel ve alt kriterler belirlenmiş, alt kriter grupları içerisindeki organik gübre tesisi sayısı adet olarak belirtilmiştir. Ortaya çıkan kriterler önem derecelerine göre yeniden sınıflandırılmıştır. Temel kriterler: fiziki, çevresel ve sosyo-ekonomik kriterler; alt kriterler ise eğim, yükseklik, büyük toprak grupları, arazi kullanımı, arazi kullanım kabiliyeti sınıfları, kara-demir yollarına, limanlara, yerleşim merkezlerine ve elektrik enerjisi iletim hatlarına mesafe olarak belirlenmiştir. Her bir kriter için tutarlılık oranları hesaplanmıştır. Analitik Hiyerarşi Sürecinde hesaplanan kriter ağırlıkları Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında ArcGIS 10.5 yazılımı ile çakıştırılmış ve organik gübre tesisi için uygunluk haritası elde edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda Tekirdağ ilinin %81.01’i çok yüksek-yüksek-orta uygunluk göstermekte ve mevcut organik gübre tesisleri bu alanlarda bulunmaktadır. İlin %8.20’si çok düşük uygunlukta bulunmuştur. Bunun sebebi de bu bölgelerin milli park ve ormanları barındırmasından kaynaklanmaktadır. Bir organik gübre tesisinin tarım alanı yakınında olması ham maddeye yakınlık açısından uygun olup ülkeye ekonomik girdi kapsamında da sürdürülebilirliği ifade etmektedir. Bu çalışmada ulusal/uluslararası tarım işletmeleri uygun alan seçimi karar mekanizmasında kullanılmak üzere CBS ortamındaki AHP yöntemi, Tekirdağ ili örneği üzerinden önerilmektedir. Günümüzde uygun alan seçimi karar mekanizmalarında genellikle çevre etki değerlendirme raporları dikkate alınmaktadır. Ancak bu raporlarda veya karar mercilerinde AHP ve benzeri matematiksel modellemeler kullanılmamaktadır. Bu çalışmada örnek bölge seçilen Tekirdağ iline (%75.11’i tarım alanı, toprağı %90 yetersiz organik madde) dair modellemeden elde edilen verilere göre organik gübre ihtiyacını karşılayacak tesis sayısının güneybatı bölgesinde de kurularak sayısının arttırılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi Bilgi Sistemleri, Analitik Hiyerarşi Süreci, Tekirdağ, Organik Gübre Tesisi, Uygunluk Analizleri

Compliance Analysis of Organic Fertilizer Production Plant with Analytical Hierarchy Process (AHP) in Geographical Information Systems (GIS) Environment: The Case of Tekirdağ

Öz

Choosing the location of organic fertilizer production facilities is a critical issue for agricultural enterprises and the agricultural sector. In this study, which is focused on how the selection of the facility location according to the results of the suitability analysis will contribute to the agricultural sector and the environment, Tekirdağ province was chosen as the study area. In this direction, basic and sub-criteria were determined in the Analytical Hierarchy Process, and the number of organic fertilizer plants in the sub-criteria groups was specified. The resulting criteria were reclassified according to their importance. Basic criteria: physical, environmental and socio-economic criteria; Sub-criteria are slope, elevation, big soil groups, land use, land use capability classes, distance to road-railways, ports, settlements and electrical energy transmission lines. Consistency rates were calculated for each criterion. The criterion weights calculated in the Analytical Hierarchy Process were overlaid with ArcGIS 10.5 software in the Geographical Information Systems environment and a suitability map for the organic fertilizer plant was obtained. In line with the findings obtained, 81.01% of Tekirdağ province shows very high-high-medium suitability and existing organic fertilizer facilities are located in these areas. 8.20% of the province has been found to be very low suitability. The reason for this is that these regions contain national parks and forests. The fact that an organic fertilizer plant is close to the agricultural area is suitable in terms of proximity to the raw material and represents sustainability within the scope of economic input to the country. In this study, AHP method in GIS environment is proposed over Tekirdağ province to be used in the decision-making mechanism of national/international agricultural enterprises. Today, environmental impact assessment reports are generally taken into account in decision-making mechanisms for choosing the appropriate area. However, AHP and similar mathematical models are not used in these reports or decision-makers. In this study, according to the data obtained from the modeling of Tekirdağ province (75.11% agricultural land, 90% insufficient organic matter), it is suggested to increase the number of facilities that will meet the organic fertilizer need in the southwest region.

Anahtar Kelimeler

Geographic Information Systems, Analytic Hierarchy Process, Tekirdağ, Organic Fertilizer Plant, Suitability Analysis

Kaynakça

• Aguarón, J., Moreno-Jiménez, J.M. (2003). The geometric consistency index: Approximated thresholds. European Journal of Operational Research, 147(1), 137-145.
• Akpınar, O., Erdoğan, K., Bostancı, S. (2009). Enzymatic production of xylooligosaccharide from selected agricultural wastes. Food and Bioproducts Processing, 87(2), 145-151.
• Alonso, J.A., Lamata, M.T. (2006). Consistency in the analytic hierarchy process: a new approach. International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-based Systems, 14(04), 445-459.
• Altun, A., Demir, Y. (2015). Analitik hiyerarşi prosesi yöntemi ile tarımsal araştırma projelerinin değerlendirilmesi ve seçimi. Toprak Su Dergisi, 4(2), 41-48.
• Anonim (2021). Tarım Orman Bakanlığı Organik Gübre İşletmeleri, https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/Veteriner%20Hizmetleri/HayvansalYanUrunIsletme/organik_gubre_tesisleri.pdf, (Erişim Tarihi: 02.02.2021).
• Bellitürk, K., Sağlam, M.T. (2005). Tekirdağ ili topraklarının mineralize olan azot miktarları ile mineralizasyon kapasiteleri üzerinde bir araştırma. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(1), 89-101.
• Bhuvaneshwari, S., Hettiarachchi, H., Meegoda, J.N. (2019). Crop residue burning in India: Policy challenges and potential solutions. International Journal Of Environmental Research And Public Health, 16(5), 832.
• ÇEM. (2018). Toprak Organik Karbonu Projesi, Teknik Özet, Ankara, Türkiye.
• Çetin, M , Saygın, S , Demir, H . (2020). Tarım sektörünün çevre kirliliği üzerindeki etkisi: türkiye ekonomisi için bir eşbütünleşme ve nedensellik analizi . Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi , 17 (3) , 329-345.
• Demirel, B., Gürdil, G. (2018). Fındık zurufu atığından yakıt briketi elde edilmesi ve brikete ait bazı özelliklerin belirlenmesi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 33(1), 24-29.
• Eleren, A. (2010). Kuruluş yeri seçiminin analitik hiyerarşi süreci yöntemi ile belirlenmesi; deri sektörü örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(2), 405-416.
• Gadde, B., Bonnet, S., Menke, C., Garivait, S. (2009). Air pollutant emissions from rice straw open field burning in India, Thailand and the Philippines. Environmental Pollution, 157(5), 1554-1558.
• García, J. L., Alvarado, A., Blanco, J., Jiménez, E., Maldonado, A. A., & Cortés, G. (2014). Multi-attribute evaluation and selection of sites for agricultural product warehouses based on an analytic hierarchy process. Computers and Electronics in Agriculture, 100, 60-69.
• Gómez-Muñoz, B., Magid, J., Jensen, L.S. (2017). Nitrogen turnover, crop use efficiency and soil fertility in a long-term field experiment amended with different qualities of urban and agricultural waste. Agriculture, Ecosystems & Environment, 240, 300-313
• Güçdemir, İ.H. (2006). Türkiye Gübre ve Gübreleme Rehberi. S. 1-183. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Toprak Su Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı Yayın No. 231, Teknik yayın no:T.69, Ankara
• Herzberg, R., Pham, T. G., Kappas, M., Wyss, D., & Tran, C. T. M. (2019). Multi-criteria decision analysis for the land evaluation of potential agricultural land use types in a hilly area of Central Vietnam. Land, 8(6), 90.
• Kaur, T., Brar, B. S., Dhillon, N.S. (2008). Soil organic matter dynamics as affected by long-term use of organic and inorganic fertilizers under maize–wheat cropping system. Nutrient Cycling in Agroecosystems, 81(1), 59-69.
• Kumar, A., Pramanik, M., Chaudhary, S., & Negi, M. S. (2021). Land evaluation for sustainable development of Himalayan agriculture using RS-GIS in conjunction with analytic hierarchy process and frequency ratio. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences, 20(1), 1-17.
• Küçükönder, M., Karabulut, M. (2007). Çok Kriterli Analiz Yöntemi Kullanılarak Kahramanmaraş’ta Çöp Depolama Alanı Tespiti. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(2), 1-23.
• Mercan, Y., Yılmaz, E., Sezgin, F., Ünal, H.B. (2017). Tarımsal işletme yeri seçiminde coğrafi bilgi sistemi destekli çok ölçütlü karar analizi uygulamaları. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 6(Özel Sayı (BSM 2017)), 88-102.
• Mishra, A. K., Deep, S., Choudhary, A. (2015). Identification of suitable sites for organic farming using AHP & GIS. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 18(2), 181-193.
• Misra, S., Panda, R. K. (2017). Environmental consciousness and brand equity: an impact assessment using analytical hierarchy process (ahp). Marketing Intelligence & Planning.
• Oral, N., Yumuşak, R., Eren, T. (2021) AHP ve ANP yöntemleri kullanılarak tehlikeli madde depo yeri seçimi: Kırıkkale ilinde bir uygulama. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(1), 115-124.
• Ödeker, B., Türkoğlu, N. (2020). Sabuncular Deresi Havzası'nın (Rize/Çayeli) Morfometrik Özelliklerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) İle Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 60(1), 14-38.
• Polat, M. (2015). Bir organik gübre tesisine ait üretim hattı üniteleri. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 11(3), 275-283.
• Saaty, R.W. (1987) The analytic hierarchy process—what ıt ıs and how ıt ıs used. Mathematical Modelling, 9(3-5), 161-176.
• Saaty, T. L. (1977). A Scaling Method For Priorities In Hierarchical Structures. Journal of Mathematical Psychology, 15(3), 234-281.
• Saaty, T. L. (1980) The Analytical Hiyerarchy Process. New York: Mc Grow-Hill Company.
• Saaty, T.L. (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European Journal of Operational Research, 48(1), 9-26.
• Saaty, T.L., Alexander, J.M. (2015). Thinking with models. Pittsburg: RWS Publications.
• Sönmez, B., Özbahçe, A., Akgül, S., Keçeci, M. (2018). Türkiye Topraklarının Bazı Verımlilik Ve Organik Karbon (TOK) İçeriğinin Coğrafi Veritabanının Oluşturulması (in Turkish). Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Proje Sonuç Raporu TAGEM. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Proje Sonuç Raporu TAGEM, 13.
• Taherdoost, H. (2017). Decision Making Using the Analytic Hierarchy Process (AHP); A Step By Step Approach. International Journal of Economics and Management Systems, 2, 244-246.
• Ünal, Z.,Çetin, E.İ. (2019). Gübre üreticisinin hedef pazar seçiminde bütünleşik AHP-TOPSIS yöntemi. Mediterranean Agricultural Sciences, 32(3), 357-364.
• Weber, J., Karczewska, A., Drozd, J., Licznar, M., Licznar, S., Jamroz, E., Kocowicz, A. (2007). Agricultural and ecological aspects of a sandy soil as affected by the application of municipal solid waste composts. Soil Biology and Biochemistry, 39(6), 1294-1302.
• Xue, L., Zhang, P., Shu, H., Wang, R., Zhang, S. (2016). Agricultural waste. Water Environment Research, 88(10), 1334-1369.