Motifs in Türk Myths (6th-8th Centuries)

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 36 - 75, 21.02.2017

Hayrettin İhsan Erkoç

Öz

The mythology of Türks (突 厥 tu jue) was previously studied in some publications and translations
of most of the Chinese texts containing narratives from this mythology were
also published. Yet, Türk myths recorded in a Tibetan document were not studied
in detail within this context until now. Some of the motifs seen in Türk myths
were previously studied but several motifs were not studied in detail. Besides,
detailed comparisons were also not made between the motifs seen in these myths
and other mythologies. After myths of the Türks given in Chinese and Tibetan
sources are mentioned, motifs in these myths were examined in this study. An
attempt was also made in this paper to better understand Türk mythology by
comparing the motifs in these myths with some motifs found in other
mythologies.

Anahtar Kelimeler

Türks, mythology, myth, mrigin myth, motif

Türk Mitlerindeki Motifler (VI.-VIII. Yüzyıllar)

Öz

The mythology of Türks (突 厥 tu jue) was previously studied in some publications and translations of most of the Chinese texts containing narratives from this mythology were also published. Yet, Türk myths recorded in a Tibetan document were not studied in detail within this context until now. Some of the motifs seen in Türk myths were previously studied but several motifs were not studied in detail. Besides, detailed comparisons were also not made between the motifs seen in these myths and other mythologies. After myths of the Türks given in Chinese and Tibetan sources are mentioned, motifs in these myths were examined in this study. An attempt was also made in this paper to better understand Türk mythology by comparing the motifs in these myths with some motifs found in other mythologies.

Anahtar Kelimeler

Türks, mythology, myth, mrigin myth, motif

Kaynakça

• AIGLE, D. (2015). The Mongol Empire between Myth and Reality: Studies in Anthropological History, Leiden: Brill.
• ʿALA-AD-DIN ʿATA-MALIK JUVAINI (1997). Genghis Khan: The History of the World Conqueror, Trans. J. A. BOYLE, Manchester: Unesco Publishing.
• ATALAY, B. (1998-1999). Kaşgarlı Mahmut: Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATWOOD, C. P. (2012/2013). “Some Early Inner Asian Terms Related to the Imperial Family and the Comitatus”, Central Asiatic Journal, 56: 49-86.
• AYDIN, E. (2008). “Ongi Yazıtı Üzerine İncelemeler”, İlmî Araştırmalar, 25: 21-38.
• BANG, W.; G. R. Rahmeti (1936). Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• BARTHOLD, W. (1947). “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimine Dair”, Çev. A. İNAN, Belleten, XI/43: 515-539.
• BAXTER, W. H. (2000). An Etymological Dictionary of Common Chinese Characters [Preliminary Draft of 28 October 2000].
• BECKWITH, C. I. (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton: Princeton University Press.
• CAFEROĞLU, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CAMPBELL, J. (1960). The Masks of God: Primitive Mythology, London: Martin Secker & Warburg.
• CHAVANNES, E. (1903). Documents Sur Les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux, Paris: Librairie d’Amérique et d’Orient Adrien Maisonneuve.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• CZEGLÉDY, K. (1966). “Das sakrale Königtum bei den Steppenvölkern”, Numen, 13/1: 14-26.
• CZEGLÉDY, K. (1972). “On the Numerical Composition of the Ancient Turkish Tribal Confederations”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 25: 275-281.
• DEWEESE, D. (1994). Islamization and Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
• DICKENS, M. (2004). Medieval Syriac Historians’ Perceptions of the Turks, Faculty of Oriental Studies, Cambridge: University of Cambridge. (Unpublished MA Thesis)
• DİVİTÇİOĞLU, S. (2005). Orta-Asya Türk İmparatorluğu (VI.-VIII. Yüzyıllar), İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• DOERFER, G. (1965). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenszeit, Band II, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• EBERHARD, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları, Çev. N. ULUĞTUĞ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• EKREM, E. (1995). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Kavimleri (M.Ö. 2146-318), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• EKREM, E. (2003). Hsüan-Tsang Seyahatnamesi’ne Göre Türkistan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• ELIADE, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, Çev. S. RİFAT, İstanbul: Om Yayınevi.
• ERCİLASUN, A. B. (2008). “İstemi (Sır Temir) Kağan”, Türk Kültürü, 1: 76-109.
• ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ERDAL, M. (2011). “Ongin Yazıtı”, Çev. S. TEZCAN, “Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl” Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu-26-29 Mayıs 2010-Bildiriler Kitabı, Ed. Ü. ÇELİK ŞAVK, Hacettepe Üniversitesi Basımevi, Ankara: 363-372.
• ERGİN, M. (2002). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGUN, M. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi, C. I-II Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GABAIN, A. von (1950). Alttürkische Grammatik: mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch, Leipzig: Otto Harrassowitz.
• GIRAUD, R. (1999). Gök Türk İmparatorluğu: İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734), Çev. İ. MANGALTEPE, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• GOLDEN, P. B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• GOLDEN, P. B. (1997). “Wolves, Dogs and Qıpčaq Religion”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 50/1-3: 87-97.
• GOLDEN, P. B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş: Ortaçağ ve Erken Yeniçağ’da Avrasya ve Ortadoğu’da Etnik Yapı ve Devlet Oluşumu, Çev. O. KARATAY, Ankara: Karam Yayınları.
• GOLDEN, P. B. (2006). “Turks and Iranians: Aspects of Türk and Khazaro-Iranian Interaction”, Turco-Iranica: Language and History, A Workshop within the framework of the Gunnar Jarring Program at the Swedish Collegium for Advanced Studies in the Social Sciences, May 21, 2006: 1-27.
• GOLDEN, P. B. (2007). “Irano-Turcica: The Khazar Sacral Kingship Revisited”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 60/2: 161-194.
• GOLDEN, P. B. (2011). “Ethnogenesis in the tribal zone: The Shaping of the Turks”, Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes, Ed. C. HRIBAN, Editura Academiei Române-Muzeul Brăilei Editura Istros, Bucureşti-Brăila: 17-63.
• GÖMEÇ, S. (2008). Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara: Likya Kitap.
• GÖMEÇ, S. (2011). Kök Türk Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi.
• HEEGARD, S. E. (1976). “Some Expressions Pertaining to Death in the Kök-Turkic Inscriptions”, Ural-Altaische Jahrbücher, 48: 89-115.
• HERODOTUS (1921). The Persian Wars, Volume II: Books 3-4, Tran. A. D. GODLEY, Loeb Classical Library, London: Harvard University Press.
• İBN FAZLÂN (1995). Seyahatnâme, Çev. R. ŞEŞEN, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• İNAN, A. (1976). Eski Türk Dînî Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İNAN, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KAFESOĞLU, İ. (2002). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KIRİLEN, G. (2014). “Türk Türeyiş Destanı’nda Geçen ‘Komşu Ülke (Lin Guo)’ Sorunu Üzerine”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 33/56: 73-88.
• KIRİLEN, G. (2015a). Eski Çin’in Ötekisi Türkler, Ankara: Kimlik Yayınevi.
• KIRİLEN, G. (2015b). Göktürklerden Önce Türkler, Ankara: Gece Kitaplığı.
• KIRİLEN, G. (2015c). Budizm ve Orta Asya: Xuan Zang Seyahatnamesi, Ankara: Gece Kitaplığı.
• LESSING, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, Çev. G. KARAAĞAÇ, C. I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LIU M. (1958). Die Chinesischen Nachrichten Zur Geschichte Der Ost-Türken (T’u-küe), Band I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• LIU M. (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Çev. E. KAYAOĞLU; D. BANOĞLU, İstanbul: Selenge Yayınları.
• MINORSKY, V. (1942). Sharaf al-Zamān Ṭāhir Marvazī on China, the Turks and India: Arabic text (circa A.D. 1120) with an English translation and commentary, London: Royal Asiatic Society.
• NADELYAYEV, V. M. [et al] (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• ÖGEL, B. (1957). “Doğu Göktürkleri Hakkında Vesikalar ve Notlar”, Belleten, 21/81: 81-137.
• ÖGEL, B. (1993-1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), C. I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖLMEZ, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları: Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• ORKUN, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŌSAWA, T. (2011). “Revisiting the Ongi inscription of Mongolia from the Second Turkic Qaγanate on the basis of rubbings by G. J. Ramstedt”, Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja, 93: 147-203.
• ÖZKAN, F. (1997). Altın Arığ Destanı, Ankara: Bilig Yayınları.
• PLINY (1961). Natural History: with an English Translation in Ten Volumes-Volume II: Libri III-VII, Trans. H. RACKHAM, London: Harvard University Press.
• PULLEYBLANK, E. G., Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin, UBC Press, 1991: Vancouver.
• RACHEWILTZ, I. de (2004). The Secret History of the Mongols, Vol. I-II, Leiden: Brill.
• RADLOFF, W. (1987). Die Alttürkischen Inschriften der Mongolei, Band I-II, Osnabrück: Otto Zeller Verlag.
• ROUX, J.-P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. A. KAZANCIGİL, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• RYBATZKI, V. (2000). “Titles of Türk and Uigur Rulers in the Old Turkic Inscriptions”, Central Asiatic Journal, 44/2: 205-292.
• SCHMIDT, P. W. (1966). “Tukue’lerin Dini”, Çev. S. BULUÇ, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 14: 63-80.
• SEVORTYAN, E. V. (1978). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov (Obşetyurkskiy i Mectyurkskiy Osnovı na Glasnıye) II, Moskva: Institut Yazıkoznaniya.
• SINOR, D. (1982). “The Legendary Origins of the Türks”, Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, Ed. E. V. ŽYGAS; P. VOORHEIS, Indiana University Uralic and Altaic Studies, Bloomington-Indiana: 223-257.
• SINOR, D. (1985). “Some Components of the Civilization of the Türks (6th to 8th century A.D.)”, Altaic Studies Papers at the 25th Meeting of the Permanent International Altaistic Conference at Uppsala June 7-11 1982, Ed. G. JARRING; S. ROSÉN, Almqvist & Wiksell International, Stockholm: 145-159.
• SÜMER, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• TAŞAĞIL, A. (1995). Gök-Türkler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TAŞAĞIL, A. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları: M.Ö. III-M.S. X. Asır, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TATÁR, M. M. (1990). “New Data About the Cult of Činggis Qan’s Standard”, Altaica Osloensia-Proceedings from the 32nd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference-Oslo, June 12-16, 1989, Ed. B. BRENDEMOEN, Universitetsforlaget, Oslo: 325-338.
• TATÁR, M. M. (1992). “Human Sacrifices in the Altay-Sayan Area: The Duck and its People”, Altaic Religious Beliefs and Practices-Proceedings of the 33rd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference-BUDAPEST June 24-29, 1990, Ed. G. BETHLENFALVY; Á. BIRTALAN; A. SÁRKÖZI; J. VINKOVICS, Eötvös Loránd University, Budapest: 337-344.
• TATÁR, M. M. (1996). “Mythology as an areal problem in the Altai-Sayan area: the sacred holes and caves”, Shamanism and Northern Ecology, Ed. J. PENTIKÄINEN, Mouton de Gruyter, Berlin/New York: 268-277.
• TEKİN, T. (1968). A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University Publications.
• TEKİN, T. (1982). “Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi”, Belleten, 46/184: 795-838.
• TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg Yayınları.
• TEZCAN‚ S., (1975). “VIII. Yüzyıldan Kalma 1283 Numaralı Tibetçe El Yazmasında Geçen Türkçe Adlar Üzerine”, I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunular Bildiriler (Ankara, 27-29 eylül 1972), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 299-307.
• THEOPHYLACTUS SIMOCATTA (1834). Historiae, Ed. I. BEKKER, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae, Bonn: Impensis Ed. Weberi.
• THOMSEN, V. (2002). Orhon Yazıtları Araştırmaları, Çev. V. KÖKEN, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• USER, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• VENTURI, F. (2008). “An Old Tibetan Document on the Uighurs: A New Translation and Interpretation”, Journal of Asian History, 42/1: 1-35.
• WAIDA, M. (1976). “Notes on Sacred Kingship in Central Asia”, Numen, 23/3: 179-190.
• YAMADA, N. (1985). “The Original Turkish Homeland”, Journal of Turkish Studies, (Niġuča Bičig / Pi Wên Shu: An Anniversary Volume in Honor of Francis Woodman Cleaves), 9: 243-246.
• YÖRÜKÂN, Y. Z. (2006). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm/Şamanizm’in Diğer Dinler ve Alevîlik Üzerindeki Etkileri, Haz. T. YÖRÜKÂN, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ZHANG, Q. (2015). Making the New World Their Own: Chinese Encounters with Jesuit Science in the Age of Discovery, Leiden: Brill.