Türkiye’de Tarım Sektörüne Yönelik Vergisel Kolaylıkların Sosyo-Ekonomik Açıdan İncelenmesi ve Gıda Güvencesi Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2023, , 49 - 69, 29.05.2023

Murat Çak , Erdem Yavuz

https://doi.org/10.26650/mcd2023-1268121

Öz

Küresel ısınma, iklim değişikliği ve çevre kirliliği sebebiyle yeterli gıda arzının sağlanamadığı, ithalat yapabilme kapasitesinin düşük olduğu ülkelerde gıda güvencesi zarar görebilmektedir. İlaveten küresel gıda arzındaki riskli faktörler dikkate alındığında ithalatın kolay ve ucuz bir yöntem olmadığı ileri sürülebilmektedir. Kimi ülkeler yüksek sıcaklık ve kuraklık sorunlarıyla karşılaşabilirken kimi ülkelerde de düzensiz ve aşırı yağış rejimleri oluşabilmektedir. Ayrıca özellikle tarımsal üretime zarar verebilen çeşitli organizmaların kontrolsüz biçimde çoğaldığına şahit olunabilmektedir. Anılan sebeplerle gerek tarımda gerekse hayvancılıkta azalan verim kaybı ithalata dayalı önlemleri zorunlu kılabilmektedir. Bu kapsamda ulusal ölçekte, yeni iklim koşullarına uygun tarım ürünlerinin üretiminin yaygınlaştırılması ve hayvan ırklarının coğrafi bölgeye uyum sağlayabilecek biçimde ıslahı tartışılabilmektedir. Tüm bunların gerçekleştirilebilmesi amacıyla hükümetlerin, uluslararası iş birliği çerçevesinde, ulusal kapsamda etkin tarım politikalarına yönelimi önerilebilmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde maliye politikası araçları arasında yer alan vergi harcaması niteliğindeki düzenlemelerden yararlanmak olasıdır. Bu çalışmada, Türkiye’de tarım sektörüne yönelik vergisel kolaylıklar sosyo-ekonomik açıdan incelenmiş olup gıda güvencesi bağlamında araştırılmıştır. Bu kapsamda fonksiyonel açıdan vergi harcamaları ile GSYH arasındaki ilişki incelendikten sonra Türk Vergi Sisteminde; 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ile 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu (KDVK) özelinde ele alınan tarım sektörüne yönelik vergisel kolaylıklar, hayvan üretim istatistikleri ve bitkisel üretim istatistikleri göz önüne alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi harcamaları, vergi muafiyeti, vergi istisnası, gıda güvencesi, gıda politikası

A Socioeconomic Investigation and Evaluation of Tax Facilities for the Agricultural Sector in Türkiye in the Context of Food Security

Öz

Countries that cannot provide an adequate food supply due to global warming, climate change, and/or environmental pollution and that have a low import capacity may see their food security suffer. When considering the risk factors regarding the global food supply, one can argue importing to not be an easy or cheap method. Therefore, expanding agriculturally produced products suitable for the new climatic conditions and improving animal breeds so they can adapt to the geographical region can be discussed on a national scale. In order to achieve all of these, governments are recommended to turn to effective agricultural policies in the national context and within the framework of international cooperation. From this point of view, agriculture will be able to benefit from tax expenditure regulations as a fiscal policy instrument. This study analyzes tax facilities for the agricultural sector in Türkiye from a socioeconomic perspective in the context of food security. After examining the relationship between tax expenditures and the GDP from a functional point of view in this context, the study will evaluate tax facilities for the agricultural sector that are handled in the Turkish Tax System in line with Income Tax Law No. 193 and Value Added Tax Law No. 3065 by taking into account animal production statistics and plant production statistics. The study will then discuss possible solutions for the development of agriculture and animal husbandry in Türkiye in the line with the findings.

Anahtar Kelimeler

Tax expenditures, tax exemption, tax exclusion, food security, food policy

Kaynakça

• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu. google scholar
• 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu. google scholar
• Daly, M. (1995). The role of tax expenditure reporting in a global economy. The World Economy, 18(1), 87-112. google scholar
• Ehrlich, P. R., Ehrlich, A. H. & Daily, G. C. (1993). Food security. Population and Development Review, 19(1), 1-32. google scholar
• Eriçok, R. E. (2019). Türkiye’de vergi harcamalarının gelişimi: 2015-2021, İstanbul İktisat Dergisi, 69(2), 321-335. google scholar
• FAO, IFAD, UNICEF, WFP & WHO. (2021). The state of food security and nutrition in the world: Transforming Food Systems for Food Security. Improved Nutrition and Affordable Healthy Diets for All, Rome google scholar
• FAO, IFAD, UNICEF, WFP & WHO (2022). The state of food security and nutrition in the world. Repurposing Food and Agricultural Policies to Make Healthy Diets More Affordable, Rome google scholar
• Jacobsen, M. R, Gebauer, A., Mellbye, K., Pukander, F., Kari, S., Olsen, S. & Lindvall, L. (2009). Tax expenditures in the Nordic Countries: A report from a Nordic working group. Presented at the Nordic Tax Economist Meeting in Oslo, 1-59. Erişim adresi: https://www.ft.dk/samling/20091/almdel/sau/spm/106/svar/716635/847543.pdf google scholar
• Karagöz, K. (2023, Şubat). İklim değişikliği ve çevre kirliliğinin Türkiye’de buğday üretimine etkisi: Ekonometrik bir analiz, International Conference on Frontiers in Academic Research, 1, 440-446, Erişim adresi: https:// as-proceeding.com/index.php/icfar/article/view/144 google scholar
• Lee, R. (2007). Food security and food sovereignty. Centre for Rural Economy Discussion Paper Series, 11, 1-16. Erişim adresi: https://eprints.ncl.ac.uk/file_store/production/148394/30A7BDC5-973B-4E5A-9F2C-7ECA79D72AAE.pdf google scholar
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2018). Vergi harcamaları raporu. Ankara: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. google scholar
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Yeni ekonomi programı: dengeleme-disiplin-değişim: 2019-2021. Ankara: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. google scholar
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023): Tarım ve gıdada rekabetçi üretim özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı. google scholar
• T.C. Maliye Bakanlığı (2016). Vergi harcamaları raporu. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı. google scholar
• T.C. Maliye Bakanlığı (2017). Vergi harcamaları raporu. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı. google scholar
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, (2019, 21 Haziran). [Web yayını]. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/ Haber/3846/Bugday-Urunu-Ihracatindan-4-Ayda-3 0 0 -Milyon-D olara-Yakin-Kazanc-Saglandi google scholar
• Turan, D. (2021). Çevresel negatif stok dışsallıklarla mücadelede sürdürülebilir vergi politikası. Vergi Raporu, 267, 129-148. google scholar
• TÜİK, Bitkisel üretim istatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim-Istatistikleri-2021-37249 google scholar
• TÜİK, Bitkisel üretim istatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim-2. Tahmini-2022-45503 google scholar
• TÜİK, Harcama yöntemi ile GSYH (2009 bazlı). Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Ulusal-Hesaplar-113 google scholar
• TÜİK, Hayvansal üretim istatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayvansal-Uretim-Istatistikleri-Aralik-2021-45593 google scholar
• Türk Patent ve Marka Kurumu, Yıllık istatistikler. Erişim adresi: https://www.turkpatent.gov.tr/patent-istatistik google scholar
• Ulusal Kırmızı Et Konseyi, 2017-2022 yılları arası kombinalar ve kesimhanelerden bölgeler itibariyle alınan haftalık dana yağsız kesim fiyatları. Erişim adresi: www.ukon.org.tr/fiyatlar.aspx google scholar
• Ulusal Süt Konseyi, 2011-2022 yılları arası çiğ süt fiyatları. Erişim adresi: https://ulusalsutkonseyi.org.tr/yillara-gore-cig-sut-fiyatlari-2194/ google scholar
• Ulusal Süt Konseyi, 2015-2022 yılları arası yem fiyatları. Erişim adresi: https://ulusalsutkonseyi.org.tr/yemlerin-ortalama-fiyatlari/ google scholar
• UNDA, Sustainable development goals. google scholar
• World Bank (2022). The impact of the war in Ukraine on global trade and investment. Washington DC: Ruta, M. google scholar
• Yavuz, E. (2022). Türkiye’de vergi harcamalarının sosyo-ekonomik açıdan incelenmesi ve seçilmiş OECD ülkeleri ile karşılaştırılması. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Yıldırım, A. E. (2023, 22 Mart). İthalat çözüm değil diyenler kırmızı ete ithalatla müdahale ediyor. Tarım Dünyası. Erişim adresi: https://www.tarimdunyasi.net/2023/03/22/ithalat-cozum-degil-diyenler-kirmizi-ete-ithalatla-mudahale-ediyor/ google scholar
• Yıldırım, A. E. (2023, 11 Nisan). Türkiye koyun ülkesi mi, sığır ülkesi mi? Tarım Dünyası. Erişim adresi: https:// www.tarimdunyasi.net/2023/04/11/turkiye-koyun-ulkesi-mi-sigir-ulkesi-mi/ google scholar
• Yılmaz, E. (2020). Türkiye’de Thornthwaite iklim indislerindeki eğilimler. Coğrafya Dergisi, 40, 1-23 google scholar