İstanbul Şehremaneti’nin 1335 (1919) Yılı Bütçesi

Yıl 2021, , 51 - 76, 18.10.2021

Cem Çetin

https://doi.org/10.26650/mcd2021-973101

Öz

Osmanlı Devleti’nin mali ve idari yapısı Tanzimat’tan itibaren önemli bir dönüşüm süreci yaşamıştır. Bu bağlamda öne çıkan öne iki olgu bütçe ve yerel yönetimler olmuştur. Daha önce de gelir ve giderlerini kaydetme kültürü olmakla birlikte bu dönemde ilk kez batılı anlamda bütçeler hazırlanmıştır. 1854’te kurulan Şehremaneti hemşehrilerinin yerel ihtiyaçlarına cevap verme serüvenine koyulmuştur. Böylelikle bu iki olgu yani bütçe ve yerel yönetimler bir ihtiyacın sonucu olarak kesişmişler ve Şehremaneti Bütçeleri olarak kendinden söz ettirmeye başlamışlardır. İstanbul için 1918-1919 dönemi, birinci işgalin yaşandığı dönem olması nedeniyle öne çıkmaktadır. Şehremaneti’nin Milli Kütüphaneden temin edilen 1919 (1335) mali yılı bütçesi bu döneme aittir. Çalışmada Şehremaneti’nin 1919 yılı bütçesi incelenmiş ve bu kritik yılda dönemin mali tevzin anlayışı içinde belediye bürokratlarının mali kaygıları, bütçe hazırlama çabaları ve gelir ve gider kalemlerinden yola çıkarak mütareke dönemi başkentinin sosyal ve ekonomik yapısının izdüşümleri üzerinde durulmuştur. 1919 yılı Şehremaneti bütçesi, belediyenin sunduğu hizmetlerin yasal dayanağı olan bütçeyi, gerçeğe uygun, çok boyutlu ve tartışmacı bir anlayış içinde hazırlama çabasını ortaya koymaktadır. Makaleyle dönem hakkında çalışan iktisat tarihçilere, makro çalışmalardan farklı olarak, mikro tahliller yapma konusunda katkı sağlanması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Şehremaneti, bütçe, yerel yönetim bütçesi

The Budget for 1335 (1919) of İstanbul Şehremaneti

Öz

The financial and administrative structure of the Ottoman Empire went through an important transformation process during the Tanzimat period. In this context, budgets and local governments came to the fore. Although a previous culture of recording income and expenses existed in the past, budgets were prepared in the western sense for the first time. Established in 1854, Şehremaneti began its adventure of responding to the local needs of its citizens; thus, budgets and local governments intersected as a consequence and became known as Şehremaneti Budgets. The period 1918–1919 was important as it was the first year of the occupation of Istanbul. The 1919 budget of the Şehremaneti, housed n the National Library, belongs to this period. In the study, the 1919 Şehremaneti budget is examined emphasizing the financial concerns of bureaucrats and efforts to prepare the budget by examining the understanding of financial allocation of the time. In addition, the social and economic structure of the armistice period capital in the context of income and expense items is discussed. The 1919 Şehremaneti budget reveals the effort to prepare a budget, which served as the legal basis for the services offered by the municipality, in a realistic, multidimensional, and argumentative manner. Unlike more common macro studies, this article is intended to contribute to economic historians working on the period in micro-analysis.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Şehremaneti, budget, local government budget

Kaynakça

• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy'dan Tanzimat'a Mali Tarih) (1. Baskı). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Çakır, C. (2001). Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Düstur. (1919, Şubat 12). II. Tertip. 11. Cilt. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatrorluğu'nun Ekonomisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ergin, O. N. (1999). Mecelle-i Umur-ı Belediyye 3. Cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Genç, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Giray, F. (2010). Maliye Tarihi. Bursa: Ezgi Yayınları.
• Güran, T. (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi XIII. Cilt, S.17'den ayrı basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güran, T. (2006). Osmanlı Kamu Maliyesi, 1839-1918. Ed. M. Genç ve E. Özvar içinde, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1 (s. 65-93). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Karal, E. Z. (2003). Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1861-1876) (6. Baskı). VIII. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karamürsel, Z. (1989). Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Keskinkılıç, E. (2003). Yenileşme Dönemi Osmanlı Bütçeleri Üzerine Genel Bir Bakış. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 14(14), 319 - 345.
• Maliye. (2000). Osmanlı Bütçeleri (1908-1918). Ankara: Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı.
• Mutluer, M. K., Öner, E. ve Kesik, A. (2011). Bütçe Hukuku (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Nakiboğlu, A. (2019). İstanbul Vilayetinin 1333 (1917) Yılı Bütçesi. KÜLLİYAT Osmanlı Araştırmaları Dergisi(9), 39-106. 2.4.2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/kulliyat/issue/52030/610235 adresinden alındı.
• Oktay, T. (2008). Osmanlı Döneminde Modern Belediye Kurumunun Doğuşu ve Gelişimi. Ed. E. Özvar ve A. Bilgin içinde, Selçuklu'dan Cumhuriyet'e Şehir Yönetimi (s. 377-402). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayını.
• Oktay, T. (2011). Osmanlı'da Büyükşehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (1979). Türkiye İdare Tarihi. Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
• Öner, E. (2001). Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare. Ankara: Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı.
• Öner, E. (2008). İstanbul Şehremaneti (Belediyesi)'nin Kuruluşu ve 1917 Yılı Bütçesi. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı.
• Öner, E. (2009). Osmanli Devleti 1912 Yılı Hazine Genel Hesabı ve Kesin Hesap Kanunu Tasarısı. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı.
• Özvar, E. (2006). Osmanlı Devletinin Bütçe Harcamaları (1509-1788). Ed. M. Genç ve E. Özvar içinde, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1 (s. 197-238). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Pamuk, Ş. (2000). İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler (1469-1998). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Sarıçelik, K. (2018). Hüdâvendigâr Vilâyeti’nin 1914 Yılı Husûsî Bütçesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(43), 385-407. doi: DOI: 10.21563/sutad.510536
• Şehremâneti. (1918 (1334)). Şehremâneti’nin 1334 Sene-i Mâliyesi Bütçesi. İstanbul: Garoyan Matbaası.
• Şehremaneti. (1919 (1335)). Şehremanetinin 1335 Sene-i Maliye Bütçesi. İstanbul: Dersaadet Karabet Matbası.
• Şehremaneti. (1920 (1336)). Şehremaneti'nin 1336 Sene-i Maliyesi Bütçesi. İstanbul: Matba-i Osmaniye.
• Şehremaneti. (1920 (1336)). Şehremaneti'nin 1336 Senesi Vâridât Bütçesi. İstanbul: Matba-i Orhaniye.
• Tabakoğlu, A. (1997). Türk İktisat Tarihi (3. Baskı). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tekin, A. (2000). Milli Mücadele Dönemi Bütçeleri Ve Mali Uygulamalar. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 233-249.
• Torun, S. F. (2018). 1913 Tarihli İdare-i Hususiye-i Vilâyât Talimâtnâmesine Göre Vilâyet Bütçelerinin Yasalaşması. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58(1), 59-81. doi:DOI: 10.33171/dtcfjournal.2018.58.1.4