TÜREV ARAÇLARIN BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN FİNANSAL PERFORMANSINA ETKİSİ: PANEL VERİ ANALİZİ

Yıl 2023, , 616 - 639, 20.12.2023

Nermin Çıtak , Sibel Çakır

https://doi.org/10.54452/jrb.1381298

Öz

Küreselleşmenin ve para dolaşımının hızlı olduğu finansal piyasalarda risk oranı da finansal piyasa aktörleri açısından oldukça artmıştır. Bu nedenle araştırmada finansal piyasa aktörlerinden bankacılık sektörünün risklerden korunmak amacıyla kullandıkları türev araçların Türk bankacılık sektörü performansına etkisi incelenmiştir. Türk bankacılık sisteminde son yıllarda önemini artan türev araçların gerek riskten korunmak gerekse de alım-satım amaçlı kullanımı, özünde riskten korunmayı amaçlar. Araştırmada türev araçların bankacılık sistemine etkisini ölçmek amacıyla panel veri analizi kullanılmıştır. Panel veri analizi modellerinden ise sabit ve rassal etkiler modelleri sonuçlara uygulanmıştır. Bununla birlikte araştırmada Türk bankacılık sisteminde yer alan bankaların performans oranları bağımlı değişken, türev araç kullanım hacimleri bağımsız değişken, faiz, üretim endeksi ve enflasyon ise kontrol değişkeni olarak analize dâhil edilmiştir. Türk bankacılık sisteminden yer alan bankaların büyük bir çoğunluğunun türev araçları riskten korunmak amaçlı değil alım-satım amaçlı kullandıkları tespit edilmiştir. Bununla birlikte yapılan analiz sonucunda finansal türev araçların; bankaların sermaye yeterlilik oranlarını, gelir-gider yapısı oranlarının birçoğunu, karlılık oranlarını, likidite oranlarını ve bilanço yapısı oranlarından yabancı para cinsinden oranlarını negatif olarak etkilemiştir. Diğer yandan bankaların toplam varlık ve özkaynaklarını, aktif kalite oranlarını ve bilanço yapısı oranlarından Türk para cinsinden oranlarını pozitif ve anlamlı olarak etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türevler, bankalar, panel veri

THE EFFECT OF DERIVATIVE INSTRUMENTS ON THE FINANCIAL PERFORMANCE OF THE BANKING SECTOR: PANEL DATA ANALYSIS

Öz

In financial markets characterized by globalization and rapid currency circulation, the risk level has considerably increased from the perspective of financial market participants. Therefore, in research examines the impact of derivative instruments used by financial market actors, particularly the banking sector, for risk mitigation, on the performance of the Turkish banking sector. In recent years, derivative instruments, which have gained significance in the Turkish banking system, essentially aim at risk management and trading. We used panel data analysis in research to measure the impact of derivative instruments on the banking system. Among the panel data analysis models, fixed and random effects models were applied to the results. In addition, in research, the performance rates of banks in the Turkish banking system were included in the analysis as dependent variables, derivative instrument usage volumes as independent variables, and interest, production index and inflation as control variables. It was identified that a significant majority of banks in the Turkish banking system use derivative instruments primarily for trading purposes rather than risk mitigation. Furthermore, the analysis revealed that financial derivative instruments negatively affect banks' capital adequacy ratios, many income and expense structure ratios, profitability ratios, liquidity ratios, and foreign currency-denominated ratios from the balance sheet. Conversely, they have a positive and statistically significant impact on total assets and equity, asset quality ratios, and Turkish lira-denominated ratios.

Anahtar Kelimeler

Derivatives, banks, panel data

Kaynakça

• Ağca, M. (2019). Türkiye Bankacılık Sektöründe Türev Araçların Finansal Riskten Korunma Aracı Olarak Kullanımının Etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Akkaynak, B. (2019). Türev Finansal Araçların Sermaye Yapısına Etkisi: Türkiye’deki Bankalar Örneği. (Doktora Tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Erzincan.
• Anbar, A. & Alper, D. (2011). Bankaların Türev Ürün Kullanım Yoğunluğunu Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 50, 77-94.
• Baltagi, B. H. (2021). Econometric Analysis of Panel Data, (6th ed.), Syracuse. New York: John Wiley & Sons. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), (20.03.2022). Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu web sitesi. https://www.bddk.org.tr/Kurulus/Liste/77 adresinden alınmıştır.
• Bendob, A., Bentouir, N. & Bellaouar, S. (2015). The Effect of Financial Derivative Use on The Performance of Commercial Banks: Empirical Study in GCC Countries During 2000 – 2013. Research Journal of Finance and Accounting, 6(18), 87-93.
• Chang, C. C., Ho K., H. & Hsiao, Y., J. (2012). The Effect of Financial Derivatives Usages on Commercial Banks Risk and Value. In 2012 NTU International Conference on Finance, National Central University, Taiwan.
• Çıtak, N. & Kurt, F. (2020), İhracat Firmalarında Riskten Korunma Aracı Olarak Türev Ürünlerin Kullanımı. Muhasebe Enstitüsü Dergisi, 62, 11-22.
• Demirci, G. (2020). Şirketlerin Türev Araçlarını Kullanmalarının Finansal Performansları Üzerinde Etkisi: BİST Kimya, Petrol Kauçuk ve Plastik Ürünler Sektörü Üzerine Bir Çalışma. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul.
• Gitogo, J. K. (2012). The Relationship Between Derivatives and Financial Performance of Commercial Banks in Kenya, University of Nairobi, College of Humanities and Social Sciences.
• Greene, W. H. (2012). Econometric Analysis, (7th. Ed.). New York: Pearson Education.
• Gupta, S.L., (2017). Financial Derivatives: Theory, Concepts and Problems, (2th. Ed.), Delhi: PHI Learning.
• Hundman, K. (1998). An Analysis of the Determinants of Financial Derivative Use by Commercial Banks. The Park Place Economist, 8(1), 83-92.
• Jukonis A. Letizia E. & Rousová L. (2022). The Impact of Derivatives Collateralisation on Liquidity Risk: Evidence from The Investment Fund Sector, European Central Bank: Working Paper Series, 2756.
• Keffala, M. R. (2021). How Using Derivative Instruments and Purposes Affects Performance of Islamic Banks? Evidence from Camels Approach, Elsevier Inc, Global Finance Journal, 50(2021), 100520.
• Kurun, E. (2004). Faiz Riskinin Riske Maruz Değer (RMD) Yöntemi ile Ölçümü ve Faiz Riski Yönteminde Türev Araçların Rolü Bireysel Emeklilik Fonu Portföy Uygulaması. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Kütük, Ö. (2014). Türev Araçlar ve Türk Bankacılık Sektöründeki Uygulamaları. (Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi, Ankara.
• Li, L. & Yu, Z. (2010). The Impact of Derivatives Activity on Commercial Banks: Evidence from U.S. Bank Holding Companies, Asia-Pac Financ Markets, 17, 303–322.
• Muthine, P. (2021). Relationship Between Financial Derivatives And Financial Performance of Selected Listed Commercial Banks in Kenya. (Master Thesis). Kenya Methodist University, Kenya.
• Park, H., M. (2011). Practical Guides to Panel Data Modeling: A Step by Step Analysis Using Stata. (Doctor of Philosophy). International University of Japan, Japan.
• Rivas, A., Ozuna, T. & Policastro, F. (2006). Does the Use of Derivatives Increase Bank Efficiency? Evidence from Latin American Banks, International Business&Economics Research Journal, 5(11), 47-56. https:// doi.org/10.19030/iber.v5i11.3525.
• Shen, X. (2013). Financial Derivatives and Bank Performance. (Doctoral Thesis). Auburn University, Alabama. Shiu, Y.M., Moles, P., Shin, Y.C. (2008). What Motivates Banks to Use Derivatives: Evidence from Taiwan. The Journal of Derivatives, 17(4), 67-78. https://doi.org/10.3905/jod.2010.17.4.067.
• Tanrıöven, C. & Yenice, S. (2014). Bankaların Türev Araç Kullanımlarının Risklilik ve Karlılık Üzerine Etkisi – Türkiye Örneği, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 25-46.
• Tanyel, E. (2016). Türev Ürünler, Türkiye’de ve Dünyada Türev Piyasaların Gelişimi ve Kalkınma ve Yatırım Bankalarında Kullanımı. (Uzmanlık Tezi). İller Bankası Anonim Şirketi, İstanbul.
• Tuzcu, S. E. (2015). The Effect of Derivatives Activity on Bank Profitability Before and During The Subprime Mortgage Crisis: Evidence from Türkiye, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 29-56.
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB), (04.05.2022). Türkiye Bankalar Birliği web sitesi: https://verisistemi.tbb.org.tr/ index.php?/tbb/report_mali adresinden alınmıştır.
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB), (20 Şubat 2022). Türkiye Katılım Bankaları Birliği web sitesi: https:// tkbb.org.tr/sayfa/detay/hakkimizda/tarihce-856934 adresinden alındı.
• Yenisu, E. (2019). Finansal Tabloların Oran Analizi ile İncelenmesi: Adese Örneği, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1),19-45. doı: 10.38122/ased.537634.
• Yılmaz, Ö. (2020). Türk Bankacılık Sektörünün Finansal Performansının Klasik ve Bulanık Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Değerlendirilmesi: BİST’te Bir Uygulama. (Doktora Tezi). Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Osmaniye.