Afgan Devleti’nin Kuruluşunda Türk Kültürünün Tesirleri

Yıl 2010, Cilt: 9 Sayı: 2, 331 - 344, 01.12.2010

Orhan Yazıcı , Numan Durak Aksoy

Öz

Afgan devletinin üzerinde yükseldiği topraklar, geçmişte Saka, Yüe-çi, Kuşan, Akhun (/Eftalit), Gazneli, Selçuklu, Harizmşah, İlhanlı, Timurlu, Baburlu, Safevî ve Afşarlı gibi pek çok Türk boy ve devletine vatan olduğundan, bölgede Türk hâkimiyeti kesintiye uğramadan Abdalîler (/Dürrani) dönemine kadar ulaşmıştı. O sebeple Herat, Kandahar, Gazne, Kâbil gibi önemli vilâyetlerde Türk nüfusu ve nüfûzu hiçbir zaman eksik olmamış, siyasî üstünlük sayesinde kültürel devamlılık da kesintiye uğramadan sürmüştü. XVIII. yüzyılın ortalarına doğru İran ve Hindistan’daki siyasî gelişmeler neticesinde meydana gelen otorite boşluğundan faydalanan Afgan aşiretleri bir araya gelerek Kandahar’da yeni bir devlet kurdular. Ahmed Şah Abdalî liderliğinde kurulan bu yeni siyasî güç, kısa sürede sınırlarını batıda Horasan’dan, güneydoğuda Dekken yaylasına kadar genişletti. Ahmed Şah’ın 1747’de kurduğu bu devlet, coğrafyaya atfen “Afgan Devleti ya da Afganistan” olarak tarihe geçmiştir. Oysa hem kurucu boyların menşei, hem de hâkimiyet alametleriyle devlet idaresinde kullanılan idarî ve askerî ünvanlar, bu devletin kendinden önceki Türk devletlerinin bir devamı olduğunu ve Türk kültürünün yeni kurulan bu devlet üzerinde çok önemli tesirler yaptığını göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Afgan, Afganistan, Ahmed Şah Abdalî (/Dürranî), Türk Kültürü, İdarî ve Askerî Ünvanlar, Hâkimiyet Alametleri

The Effects of the Turkish Culture in Foundation of the Afghan State

Öz

In the lands where the Afghan state was founded, the Turkish domination continued without interruption by the Abdalis (/Durranis) period due to the living of the Skyth, Yue-chi, Kushan, Akhuns (/Ephtalit), Ghaznavid, Seljukid, Khwarezmshah, Ilhanid, Timurid, Baburid, Safavid ana Afsharid in the same lands in the past. Fort his reason, Turkish population ana domination was never missed in important cities such as Herat, Qandahar, Ghazni, Kabul and with their political superiority, The cultural activations continued without interruption. The Afghan tribes that ussed the lack of authority occured in the end of political developments in India ana Persia in middle of XVIIIth century, founded a new state in Qandahar joining together. This new political force that was founded in the leadership of Ahmad Shah Abdali, expanted its borders at the short time from Khurasan in west to Deccan plateau in southeast. This state that was founded by Ahmad Shah in 1747, however went down to history as “Afghan State or Afghanistan” due to its geography, when considered to ancestors of the founders, the symbols of domination and the military and administrative titles in state goverment, it has been showing that this state was a pursuance of the previous Turkish states and the Turkish culture had very important effects on this new state

Anahtar Kelimeler

Afghan, Afghanistan, Ahmad Shah Abdali (/Durrani) Turkish culture, administrative and military title, domination symbols

Kaynakça

• AFŞAR, M., Afgan-nâme II, Tahran 1341
• ALİ KULİ MİRZA, Tarih-i Vâka-yı ve Sevânih-i Afganistan, Tahran 1376
• BELLEW, H.W., An Inquiry into the Ethnography of Afghanistan, Karachi 1977
• BEVERIDGE, H., A Comprehensive History of India I, London 1858 DAMES, L., “Ebdali”, İ.A.IV, s.4
• EWANS, M., Afghanistan: A New History, Curzon 2001
• FERHENG, M.S., Afganistan, der Penc Karn-ı Ahir I, Meşhed 1371
• FERRIER, J. P., History of the Afghans, London 1858
• FEYZ MUHAMMED HAN, Siracü’t-tevarih I, (nşr.M.İ.Şeriati), Tahran 1372
• FLETCHER, A., Afghanistan Highway of Conquest, New York 1966
• FRASER-TYTLER, W.K., Afghanistan: A Study of Political Developments in Central Asia, New York 1950
• FRAZER, R.W., British India, London 1918
• GENÇ, R., Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara 2002
• GIBB, H.A.R., Orta Asya’da Arap Fetihleri, (çev. H. Kurt), Ankara 2005
• GUBAR, G.M., Afganistan der Mesir-i Tarih, Tahran 1374
• HABİB, M., Sultan Mahmud of Ghaznin, Delhi 1951
• HANİFİ, M.J., “Colonial Production of Hegemony Thourgh the “Loja Jerga” in Afghanistan”, Iranian Studies, XXXVII/2 (June 2004), s.295-322
• HOCA ABDULKERİM HAN KEŞMİRÎ, Beyan-ı Vâki; The Memoirs of Khojeh Abdulkurreem, (nşr. F. Gladwin), Calcutta 1788
• LOCKHART, L., Nadir Shah, London 1938
• MACMUNN, G., Afghanistan, From Darius to Amanullah,
• MERÇİL, E., Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara 1989
• MİRZA MEHDİ HAN ESTERABADÎ, Tarih-i Cihangüşâ-yı Nadirî, Tahran 1377
• MİRZA MUHAMMED SADIK, Tarih-i Giti Güşâ: der Tarih-i Hanedan-ı Zend, (nşr. Said Nefisî), Tahran 1317
• MUHAMMED CAFER ŞAMLU, Tarikh-i Menazilu’l-Fütûh, (nşr. Eliot-Dowson, The History of India, As Told By Its Own Historians VIII) Delhi 1990
• MUHAMMED EMİN GÜLİSTANÎ, Mücmilü’t-tevarih, Tahran 1344
• MUHAMMED KÂZIM MERVÎ, Alam Aray-ı Nadiri III, (nşr. M.E. Riyahi), Tahran 1369, s.1191
• NAIR, T.T., “The Peacock Cult in Asia”, Asian Folklore Studies, XXXIII/2, (1974), s.93-170
• ÖGEL, B., Türk Mitolojisi I, Ankara 1993
• ÖGEL, B., Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara 1982
• PAKALIN, M.Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul 1993
• PALABIYIK, H., Valilikten İmparatorluğa Gazneliler, Devlet ve Saray Teşkilatı, Ankara 2002
• POUR, A.D., Nadir Şah Devrinde Osmanlı-İran Münasebetleri, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1977
• SEYYİD Ghulam Ali, Nigâr-nâme-i Hind, (nşr. Eliot-Dowson, The History of India, As Told By Its Own Historians VIII, Dehli 1990
• SINGH, G., Ahmad Shah Durrani, New York 1959
• SMITH, V.A., The Oxford History of India, London 1920
• SYKES, P., Persia, London 1922
• ŞEMİÎ, M., “Ahmed Şah Dürranî”, Dairetü’l-Maarif-i Bozorg-i İslâm VII, s.63- 66
• TANBURÎ ARUTİN, Thamas Kulu Han’ın Tevârihi, (nşr. E. Uras), Ankara 1942
• WILBER, D.N., Afghanistan, New Haven 1962
• YAZICI, O., “Gılcayların Menşeî”, Ortadoğu Araştırmaları Dergisi IV/1, (Elazığ, Ocak 2006), s. 31-49
• YAZICI, O., Ahmed Şah Abdalî ve Millî Afgan Devleti’nin Kuruluşu (1747- 1772), (Basılmamış Doktora Tezi), Malatya 2003
• ZAHİRÜ’D-DİN MUHAMMED BABUR, Vekâyi: Babur’un Hatıratı I- II, (nşr. R.R. Arat), Ankara 1987